Экологиялы тлемдер мен алымдарды алу жне есептесу тртібі. Экологиялы сатандыруды ыты реттеу.

Р ЭК-ні 102-бабына сйкестабии ресурстарды жекелеген трлерiн пайдалананы шiн бюджетке тленетiн мiндеттi тлемдер азастан Республикасыны салы занамасында белгiленедi. Жер, Су, Орман кодекстерінде жне зге де салады нормативтік актілерде тиісті табии ресурстар шін тлемдер туралы баптар бар, олар да Салы кодексіне сілтеме жасайды.

азастан Республикасыны 2001 жылы 12 маусымдаы N 210-П олданыса енгізілген «Салы жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы» Кдзастан Республикасыны Кодексі (Салы кодексі) салыты жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдерді белгілеу, енгізу жне есептеу тртібі мен тлеу жніндегі билік атынастарын, сондай-а салы міндеттемелерін орындаумен байланысты мемлекет пен салы тлеушілер арасындаы атынастарды реттейді.

Атап айтанда, экологиялы тлемдерге келетін болса, онда Р Салы кодексіні 60 жне 62-баптарына сйкес ыты атынастарды осы саласында мынадай салытар мен тлемдер кзделген:

1. Экспортталатын мнай шикізатына, газ конденсатына салынатын рента салыы;

2. Жер ойнауын пайдаланушыларды салытары мен арнаулы тлемдері.

3. Жер салыы.

4. Жер учаскелерін пайдалананы шін тлемаы.

5. Жер бетіндегі кздерді су ресурстарын пайдалананы шін тлемаы

6. оршаан ортаа эмиссиялар шiн тлемаы

7. Жануарлар дниесін пайдалананы шін тлемаы.

8. Орманды пайдалананы шін тлемаы.

9. Ерекше оралатын табии ауматарды пайдалананы шін тлемаы.

Р Салы кодексіні «Экспортталатын шикі мнайа салынатын рента салыыны» 9-1 бліміне сйкес шикі мнайды экспорта ткізетін жеке жне занды тлалар, німді блу туралы келісімшарттар жасасан жер пайдаланушыларды оспаанда, экспортталатын шикі мнайа салынатын рента салыыны тлеушілері болып табылды. Бл жадайда рента салыын салу объектісі экспорта ткізілетін шикі мнайды, газ конденсатыны клемі болып табьшады.

Р Салы кодексіні 10-блімі - «Жер ойнауын пайдаланушылара салы салу»,ндірумен байланысты емес мнай операциялары мен жер асты рылыстарын салу мен пайдалану жніндегі операцияларды жргізу жніндегі салы ызметіні ерекшеліктерін реттейді жне:

1) стеме пайда салыын;

2) жер ойнауын пайдаланушыларды арнаулы тлемдерін: бонустарды: (ол ойылатынын, коммерциялы табуды); роялтиді; німді блу бойынша азастан Республикасыны лесін есептеу мен тлеу тртібін белгілейді.

стеме пайдаа салынатын салытытлеушілер, німді блу туралы келісімшарттар бойынша ызметін жзеге асыратындарды оспаанда, барлау мен ндірумен байланысты емес жалпы таралан пайдалы азындыларды жне жер асты суларын ндіруге, сондай-а жер асты рылыстарын салу мен пайдалануа, осы келісімшарттар пайдалы азындыларды баса трлерін ндіруді кздемейтін жадайда, жер ойнауын пайдаланушылар болып табылады.

стеме пайдаа салынатын салы объектісі салы кезеі ішіндегі рбір жеке келісімшарт бойынша жер ойнауын пайдаланушыны таза табысыны бір блігі болып табылады.

німді блу жніндегі Казастан Республикасыны лесі,пайдалы німдегі жер ойнауын пайдаланушыны лесін шегере отырып, азастан Республикасы мен жер ойнауын пайдаланушы арасында блінуге тиісті пайдалы німні жиынты ны ретінде аныталады.

німді блу туралы келісім шарт шарт болып табылады, оан сйкес келісім-шарт аумаында аылы негізде пайдалы азбаларды ндіруге жне зіні есебінен осыан байланысты жмыстар жргізуге ы беретін шарт болып табылады.

Р Салы кодексіні 12-бліміне – «Жер салыына»сйкес жер салыы:

1)меншік ыын, траты жер пайдалану ыын, теусіз уаытша жер пайдалану ыын куландыратын жаттар;

2) жер ресурстарын баскару жніндегі укілетті орган р жылды 1 катарыдаы жадай бойынша берген жерлерді меімлекеттік санды жне сапалы есебіні деректері негізінде есейтеледі.

Р Салы кодексіні 81-тарауына сйкес мемлекетті жер учаскелерін темін тлеп (жала) уаытша жер пайдалануа бергені шін жер учаскелерінпайдалану тлемаысы алынады. Жер учаскесін темін тлеп уаытша жер пайдалануа алан жеке жне зады тлалар тлемаы тлеушілер болып табылады.

Р Салы кодексіні 82-тарауына сйкес жер сті кздеріні су ресурстарын пайдаланамы шін тлемаыжер сті кздерінен суды ала отырып немесе оны алмай, арнаулы су пайдалануды барлы трлері шін алынады. рылыстарды, техникалы ралдарды немесе рылыларды олдана отырып, жер сті кздеріні су ресурстарын пайдалануды жзеге асырушы жеке жне зады тлалар тлемаыны тлеушілер болып табылады.

Р Салы кодексіні 84-тарауына сйкес жануарлар дниесін пайдалананы шінтлемаы табии еркін жадайда мекендейтін жануарларды табии ортадан айыраны шін алынады. Жануарларды ен салу жне саина салу масаттары шін стап алып, кейіннен табии ортаа жіберген кезде тлемаы алынбайды.

Жануарлар дниесіні мынадай санаттары:

ашылы объектілері болып табылатын жануарлар трлері;

балы аулау объектілері болып табылатын жануарлар трлері;

сирек кездесетін жне жойылып кету аупі тнген жануарлар трлері;

зге де шаруашылы масаттарда пайдаланылатын жануарлар трлері (ашылытан жне балы аулаудан баса) шін тлемаы белгіленеді.

Бюджетке тлемаы сомаларын тлеу банктер немесе банк операцияларыны жекелеген трлерін жзеге асырушы йымдар арылы аудару не жануарлар дниесін басару жніндегі укілетті органны ауматы блімшелерінде ашаны олма-ол тлеу арылы жргізіледі.

Р Салы кодексіні 85-тарауына сйкес орманды пайдалананы шін тлемаыорманды пайдалануды мынадай трлері шін алынады:

1) ааш дайындау;

2) шайыр жне ааш шырындарын дайындау;

3) осымша ааш ресурстарын (абыты, ааш кгін жне басаларын) дайындау т.б.

Р салы кодексіні 86-тарауына сйкес ерекше оралатын табии ауматарды пайдалананы шін темаы азастан Рес-публикасыны ерекше оралатын табии ауматарын ылыми, мдени-аарту, оыту, туристік, рекреациялы жне шектеулі шаруашылы масаттарда пайдалананы шін алынады.

Р ЭК-ні 101-бабына сйкес оршаан ортаа эмиссиялар шiн тлемаы азастан Республикасыны салы занамасында белгiленедi.

Табиат пайдаланушылар экологиялы рсатта айындалан нормативтер шегiнде жзеге асыратын оршаан ортаа эмиссиялар шiн тлемаы азастан Республикасыны кiметi бекiтетiн ластаушы заттарды жне алдытар трлерiнi тiзбесiне сйкес алынады.

оршаан ортаа эмиссиялар шiн тлемаыны есептеу дiстемесiн оршаан ортаны орау саласындаы укiлеттi орган бекiтедi.

оршаан ортаа эмиссиялар шiн тлемаы ставкаларын облыстарды (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергiлiктi кiлдi органдары азастан Республикасыны Yкiметi бекiткен базалы ставкалардан тмен болмайтындай жне шектi ставкалардан жоары болмайтындай етiп белгiлейдi.

оршаан ортаа эмиссиялар шiн тлемаы бойынша салыты мiндеттемелердi атару табиат пайдаланушыны оршаан ортаа келтiрген залалды теуден босатпайды.

Тлемаы ставкаларын укілетті органны келісімімен облыстарды (республикалы маызы бар алаларды, астананы) жергілікті кілді органдары жыл сайын белгілеп отырады, біра ол оршаан ортаны орау саласындаы кілді орган жасаан есеп-исаптан аз болмауы керек.

Экологиялы сатандыруды ыты реттеу:

Нарыты экономика, ндіріс, азаматтар мен шаруашылы жргізуші субъектілер шін оны маыздылыын ескере отырып, сатандыру нарыыны ызмет аткаруын амтамасыз ету масатында сатандыру ызметі мемлекетгік реттеуді кздейді жне кеінен пайдаланады. Шаруашылы ызметіні кез келген саласындаы табии зілзалаларды, р трлі ктпеген оиалар мен атерлерді жайсыз зардаптарын жою сатандыру йымдарыны есебінен болан кезде, на сол кезде мемлекет те сатандыруды дамытуа мдделі болады, йткені материалды нсанны орнын толтыру шін мемлекеттік бюджетті аражаттары салынады.

Р ЭК-ні 107-бабында экологиялы сатандыру масаты мен трлері кзделген.

шiншi тлаларды мiрiне, денсаулыына, млкiне жне (немесе) авариялы ластануы нтижесiнде оршаан ортаа келтiрiлген зиянды теу экологиялы сатандыруды масаты болып табылады.

Мiндеттi экологиялы сатандыру азастан Республикасыны мiндеттi экологиялы сатандыру туралы заына сйкес жзеге асырылады. Шаруашылы жне зге де ызметтi экологиялы жаыны ауiптi трлерiн Экологиялы Кодекс жне азастан Республикасыны кiметi айындайды.

Ерiктi экологиялы сатандыруды жеке жне зады тлалар здерiнi еркiн бiлдiруiне арай жзеге асырады. Ерiктi экологиялы сатандыруды трлерi, талаптары жне тртiбi сатандырушылар мен сатанушылар арасындаы шарттарда айындалады.

Міндетті экологиялы сатандыруды объектісі шаруашылы ызметіні экологиялы жаынан ауіпті трлерін жзеге асыратын жеке немесе занды тлаларды азаматты-ыты жауапкершілігі болып табылады.

Экологиялы жаынан ауіпті трлерімен айналыстын жеке немесе зады тлаларды ызметіне шарт жасалмаан міндетті экологиялы сагандыруа жол берілмейді. Мндай шарт сатанушы мен сатандырушы арасында шінші тланы пайдасына жасалады, оларды мліктік зге де мдделеріне жеке жне зады тлалар шаруашылы ызметіні экологиялы жаынан ауіпті трлерін жзеге асыру кезінде зиян келтіруі ммкін.

Міндетті экологиялы сатандыру шарты жазбаша нысанда жасалады жне сатанушы мен сатандырушы арасындаы келісім болып табылады, ол бойынша сатандыру жадайы туындаан кезде сатандырушы сатандыру сомасы шектерінде шінші тлаа сатандыру тлемдерін жргізуге міндеттенеді, ал сатанушы сатандыру сыйлыын тлеуге міндеттенеді, оны млшері шаруашылы ызметіні экологиялы жаынан ауіпті трлерін жзеге асыратын жеке немесе зады тлаларды жауапкершілігіні міндетгі экологиялы сатандыру шартындаы тараптарды келісімі бойынша белгіленеді.

Сатандыру жадайын, сондай-а оан келтірілген залалды длелдеуді сатандырушы мойнына алады. Сатанушы сатандыру тлемін тлеуден бас тартан жадайда, сатандыру реті сатандырушы келтірген зиянды теу туралы сот шешімі зады кшіне енген кннен бастап туындаан деп есептеледі.

Жбірлеушіні жазбаша, немесе нотариалды куландырылан сенімхаты арылы ресімделген шаымы бойынша тлем оршаан ортаны, денсаулыын жне (немесе) млкін алпына келтіру жнінде ызметтер крсеткен (крсететін) адама тікелей жзеге асырылуы ммкін.

Экологиялы сатандыруды жргізу кезінде ндірістік объектілерде сатандыру жадайыны нтижесінде оршаан ортаа ытимал зиянды баалау шін, сондай-а экологиялы ортаны нормалары мен ережелерін, экологиялы талаптарды сатандырушыны сатауын баалау шін экологиялы аудитті ызметтері тартылуы ммкін.

Сйтіп, міндетті экологиялы сатандыру - бл оршаан ортаны авариялы ластануы нтижесінде шінші адамны міріне, денсаулыына (немесе) млкіне зиянкелтіру салдарынан туындайтын міндеттемелер бойынша азаматты-ыты жауапкершілік туындаан кезде жеке немесе занды тлаларды (сатандырылан) зады мдделерін мліктік орау жніндегі кешенді катынастар.

Ерікті сатандыруды оларды ерік білдіруіне карай жеке жне занды тлалар жзеге асырады. Су орын пайдалану жне орау саласындаы ерікті сатандыруды трлері, шарттары мен тртібі сатандырушы мен саганушы арасындаы келісімдермен аныталады.

зін- зі баылау сратары: