Табиат орау йымдарыны рмiздерi

Табиат орау йымдарыны рмiздерi (эмблемасы мен туы) болады.Табиат орау йымдары здерiнi рмiздерiн пайдалануды ерекше ыына ие болады жне оларды жеке жне зады тлалара аылы негізде пайдалануа рсат етуi ммкiн

зін зі баылау сратары :

Ерекше оралатын табиат обьектілерін орау принциптері

Ерекше оралу занамасы

Табиат обьектілерін ерекше оралатын блімдерін йымдастыру

Таырып 15. Таырып 15 Халыаралы оршаан орта (экологиялы) ыы

1. оршаан ортаны халыаралы-ыты орауды тсінігі жне жалпы сипаттамасы. Табиатты халыаралы-ыты орауды объектілері мен субъектілері.

Оршаан ортаны орау саласындаы халыаралы ынтыматасты. оршаан ортаны орау саласындаы халыаралы келісімдер, конвенциялар, шарттар.

Оршаан ортаны халыаралы-ыты орауды тсінігі жне жалпы сипаттамасы. Табиатты халыаралы-ыты орауды объектілері мен субъектілері

Халыаралы экологиялы ы жеке мемлекеттерді оршаан ортасыны лтты жйелеріне жне лтты юрисдикция рекетінен тыс жердегі оршаан орта жйелеріне турлі сипаттаы жне трлі айнар кздерден келтірілетін залалдарды алдын алу жне жою жніндегі мемлекеттерді рекеттерін реттейтін аидалар мен нормалар жиынтыын крсетеді.

Трлі сипаттаы ластанулар экологияа зиянды серін тигізеді. Халыаралы экологиялы ыты нормалары зиянды салдарды болмауын, оны шектеуді немесе алдын алуды амтамасыз етеді. Бір табиат объектісіні зі бір мезгілде трлі серге шырауы ммкін. Ол жеке-жеке зиянсыз боланымен, жиынтыында зиянды нтижелерге кеп сотыруы ытимал.

Трлі кезедерде, трлі авторлар ыты осы саласыны мазмнын белгілеу шін р трлі терминология олданып келді. Оларды ішінде ке тараланы "табиатты халыаралы-ыты орау", "оршаан ортаны халыаралы-ыты орау", "халыаралы табиат орау ыы", "оршаан ортаны халыаралы ыы", "халыаралы экологиялы ы" сияты атаулар. Соы ым ыты осы саласыны мазмнын толы клемде белгілеп береді.

оршаан ортаны халыаралы-ыты орауды негізгі объектілеріне:

- рлы, жер ойнауы, Дниежзілік мхит, аспан денелері, уе кеістігі, арыш кеістігі, жерді сімдіктер жне жануарлар дниесі;

- негізгі ластау кздері: а) нерксштік химиялы алдытар, ядролы ару, мнай жне газ, клік ралдары; б) адамны ыа сай жне ыа айшы рекеттері жатады.

Халыаралы ауымдасты оамды атынастарды осы саласын арнайы ыты реттеуге мдделі болып отыр. Оан экологиялы мселелері бойынша екіжаты жне кпжаты шарттарды суі длел бола алады. Халыаралы кілдік йымдар кн тртібіне табиатты пайдалану мселелерін ойып отыр.

Халыаралы экологиялы уы — осы заманы халыаралы ыты салыстырмалы трде аланда жас салаларыны бірі. оршаан ортаны орау саласындаы халыаралы ынтымактасты халыаралы экологиялы ауіпсіздікті амтамасыз ету шін ажетті алышарттарды барлыын жасайды. Халыаралы ауымдасты табиата скери немесе баса да астанды жасау ралдарын олданып, ыпал етуге мтылмауа шаырады. Жерді динамикасын, жадайын, рылымын асаана згертуге тыйым салынады. Халыаралы экологиялык ы халыаралы ы субъектілеріне оршаан ортаа скери ралдарды пайдалану арылы сер етуге кімде-кімге кмектесуге, олдануа, трткі болуа тыйым салады. Оан бейбіт масаттар шін ана рсат береді. оршаан ортаны орау мселелеріндегі халыаралы ынтыматастык масаттары мынадай:

- адамды жне оны оршаан ортаны ауасын ластанудан орау;

- мемлекеттік ауматаы айнар кздерді ауаны ластауын шектеу, ысарту жне оны алдын алу;

- апараттар, консультациялар, ылыми зерттеулер жне мониторинг алмасу арылы ауаны ластаумен кресу стратегиясын жасау;

- ауа сапасын реттеуді жне оны ластаумен крес шараларыны е жасы жйесін жасау;

- кез келген айшы рекеттерге тыйым салу жне алдын алубойынша кез келген зады шараларды абылдау.

оршаан ортаны орау мселелері жніндегі арнайы кпжакты алашы конференция 1972 ж. Стокгольмде шаырылан болатын. Ол Б-ны оршаан орта жніндегі Бадарламасыны (ЮНЕП) жзеге асуына жол ашып берді.

Б Бас Ассамблеясыны XXVII сессиясында "оршаан орта саласындаы халыаралы ынтыматасты жніндегі йымды жне аржылы шаралар" деген арар абылданды.

Кейінірек, 1975 ж. Хельсинки орытынды актісінде "Экономика, ылым, тсхника жне оршаан орта саласындаы ынтыматасты" деген арнайы блім пайда болды.

Бл жатта осындай сипаттаы ынтыматастыты келешегі белгіленді. Оны ішінде, халыаралы ынтыматасты оршаан ортаны орау мен жасартудан, сондай-а оршаан ортаа жне оны ресурстарын азіргі жне келекшектегі адамзат игілігі шін тымды пайдаланудан келіп шыатындытан, ол экономикалы даму шін лкен маызы бар міндеттерді бірі болып табылады. Мемлекеттер здеріні ауматарында жргізіліп жатан рекеттерді баса мемлекетті оршаан ортасыны нашарлауына себеп болмауы керектігін тсінуі тиіс. Хельсинкидегі орытынды Акті арастырылып отыран саладаы ынтыматасты масаттарын айындап берді. Олара:

- оршаан орта проблемаларын зерттеу, оршаан орта проблемаларыны кешенді ылыми амалдарын дамытуды олдау;

- фактілерді жинауда жне саралауда пайдаланылатын тсілдерді салыстыру жне йлестіру арылы оршаан ортаны орау жніндегі лтты жне халыаралы шараларды тиімділігін арттыру; оршаан ортаны ластану проблемалары мен табии ресурстарды тымды пайдалану жніндегі білімдерді дамыту;

- оршаан орта саласындаы масата сай болатын жне оларды йлестіру ммкіндігіндегі саясатты жаындастыру шін барлы ажетті шараларды абылдау;

- оршаан ортаны орау жне жасарту, оны жай-кйін баылауа арналан рал-жабдытарды жасау, ндіру, жетілдіру саласында мдделі йымдарды, мекемелерді жне фирмаларды лтты жне халыаралы дегейдегі абылдайтын рекеттерін олдау жатады.

Осы бадарламалы жаттар халыаралы ауымдастыты ынтыматасты саласын айындап берді:

1. Ауаны ластануымен кресу.

2. Суларды жне ауыз суларды пайдалануды ластанудан орау.

3. Теізді оршаан ортасын орау.

4. Топыра абаты мен жерді пайдалануды орау.

5. Табиат пен орытарды орау.

6. оршаан орта мен елді мекендерді жадайын жасарту.

7. оршаан ортадаы згерістерді іргелі зерттеу, баылау, болжау жне баалау.

8. ыты жне кімшілік шаралар.

Осындай сипаттаы ынтыматасты, нысандары ретінде: ылыми-техникалы апараттар мен зерттеу нтижелерін алмасу; конференциялар, симпозиумдар жне сарапшылар кеесін йымдастыру; ылыми ызметкерлер алмасу; оршаан ортаны ораудаы трлі проблемаларды зерттеу мен шешуде бадарламалар мен жобаларды бірігіп дайындау мен жзеге асыру тадап алынды.

1979 ж. Женевада кеес ткізілді, онда мынадай жаттар жасалды: атмосфералы ауаны едуір ашытыта шекарааралы ластау туралы Конвенция; бл конвенция кшіне енгенге дейін атарылатын шаралар туралы арар; аз алдыты жне алдысыз технология мен алдытарды пайдалану туралы декларация. Осы жаттарды ыты нормаларына сйкес, атысушы мемлекеттер адамдарды денсаулыына, сімдік жне жануарлар леміне теріс сер ететін алдытарды атмосфераа шыаруды кбейтпеуге, кейінірек - азайтуа міндеттенеді. Бл жаттарды кшіне енуі оршаан ортаны орау жніндегі баса да халыаралы-ыты акциялар шін Еуропада ана емес, сонымен бірге баса да континенттерде алышарттар жасады.

1992 ж. маусым айында Рио-де-Жанейрода Б-ны оршаан орта жне даму жніндегі Конференциясы шаырылды. оршаан орта жне экономикалы дамуды зара рекеттестік мселелері, Жердін экожйесін сатау жне орау масатындаы аламды ріптестік шін жадайлар жасау сияты негізгі мселелер кн тртібіне ойылды. 1992 ж. халыаралы экологиялы ыты маызды айнар кздері абылданды, атап айтанда: оршаан орта жне даму жніндегі Рио Декларациясы; Биологиялы алуан трлілік туралы Конвенция; Климатты згеруі туралы негіздемелі Конвенция. XXI асырды Кн тртібі абылданды. Бл жат жаа жзжылдыта мемлекеттерге, кімеггерге, кіметаралы жне кіметтік емес йымдар шін сыныстык сипаттаы брін амтитын жина ретінде крініс тапты, оны орындау оршаан ортаны орауды амтамасыз ететін болады.

Халыаралы экологиялы кы аидаларыны жйесі.Халыаралы экологиялы ы аидаларыны жйесі мынадай сипатта белгіленген:

- мемлекеттер мен халыаралы ыты баса да субъектілеріні халыаралы табиатты ораудаы ынтыматастытарыны аидасы;

- оршаан ортаа зиян келтірмеу аидасы;

- жоспарлы ызметті шекарааралы салдарын баылау каидасы;

- оршаан ортаны тымды пайдалану аидасы;

- мемлекеттік шекаралардан тыс жердегі оршаан табии орта барлы адамзатты орта игілігі болып табылады;

- экологиялы залал шін халыаралы жауапкершілік аидасы;

- оршаан ортаны жне оны рамындаы бліктерді зерттеу жне еркін пайдалану аидасы.

1992 ж. Рио-де-Жанейродаы конференция халыаралы экологиялы ыты рекеттегі аидалар жйесін жаа мазмнмен толытырды. аидаларды жіктеуді жаа лгісі сынылды, атап айтанда:

1. оршаан ортаны орау саласындаы адам ытарыны саталу аидасы.

2. оршаан ортаны орау саласындаы мемлекеттерді ынтыматасты аидасы.

3. Адамзат оамыны траты даму аидасы,

4. Бейбітшілік жне экологиялы дауларды бейбіт жолдармен шешу аидалары.

Халыаралы экологиялы ыты негізін алаушы идеялар, бастау ретінде мынадай тезистер орын алды:

- оршаан ортаны орау - даму процесіні рамдас блігі;

- мемлекеттерді оршаан ортаны орау саласындаы тиімді зандарды абылдауы;

- оршаан ортаа жне адамдара залал тигізетін ластаыштарды баса мемлекеттерге тіп кету фактісіні алдын алу;

- оршаан орта шін шекарааралы теріс салдар келуі ммкін шаралар туралы зара мліметтер беру;

- Жерді экожйесін сатап алу масатындаы мемлекеттерді аламды ріптестіктері;

- оршаан орта жадайыны нашарлау проблемаларын дер кезінде шешу;

- жоспарланан рекеттерді ытимал экологиялы салдарын баалау;

- оршаан орта жадайы нашарлауыны алдын алу жне сатандыру шін шаралар абылдау;

- халыаралы ы нормалары мен аидаларын рметтеу жне оршаан ортаны арулы атыыстар кезінде орауды амтамасыз ету.

оршаан ортаны орау проблемаларыны шешімін табу ызмет саласына халыаралы йымдарды ке клемін тартып отыр. Жалпы зыретті халыаралы йымдар оршаан орта мселелерімен айналысады. Олара Біріккен лттар йымы, оны мамандандырылан мекемелері жатады. 1972 ж. Б Бас Ассамблеясыны арарымен Б-ны оршаан орта жніндегі Бадарламасы (ЮНЕП) жасалды.

Б-ны мамандандырылан мекемелеріні Жарылы ережелері оларды халыаралы экологиялы ы саласындаы міндеттемелерін тура бекітіп бермейді. Сонымен бірге, оршаан ортаны орауды жеке аспектілері осы мекемелерді табиатты ораудаы ынтыматастыа іс жзінде атысумен расталып та отыр. оршаан орта проблемалары мен Б-ны андай да бір мамандандырылан мекемелеріні негізгі масаттарыны арасындаы зара байланыс трлі сипата ие. Мысалы, Б-ны Азы-тлік жне ауылшаруашылы йымыны (ФАО) жарылы ережелеріні орындалуы табиат элементтерін ауылшаруашылыы ндірісі масаттарына пайдаланумен, табиат ресурстарын тымды пайдаланумен байланысты болып келеді.

Баса мамандандырылан мекемелер, мысалы ИМО, ИКАО, МАГАТЭ, теізді, уені оршаан орталарын, энергияны ауіпсіз пайдалануды амтамасыз етуге икемделген. Адамдар міріні наты жадайларын, денсаулыты, жмыс кшін, оршаан ортаны жасарту мселелері ттастай аланда БД, ЮНЕСКО, ХЕ кызметтерінде арастырылады

зін-зі баылау сратары: