Таырып 10. Отбасылы ы негіздері.

Адамдар арасында неке фактісімен, анды туыстыпен, асырап алудан, балаларды трбиеге алудан туатын жеке жне олардан шыатын мліктік атынастарды реттейтін нормалар жиынтыын отбасы ыы дейміз.

Отбасы негізгі аидалары: неке атынастарыны еріктілігі, бірнекелік, жбайлар тедігі, балалара отбасы трбиесін беруді басымшылыы, балаларды мдделері мен ытарын сзсіз орауды амтамасыз ету жне ебекке абілетсіз отбасы мшелерін орау.

Отбасы мшелеріне за тртібімен некеде тран кйеуі мен йелі, балалары жне орта ата – анадан тараан туысандар, асырап алушылар мен асырап аландар жне т.б. жатады.

Отбасы ыыны арым – атынасы объектілеріне отбасы мшелеріні іс - рекеттері жне мліктері жатады.

Отбасы ыты атынастарды пайда болу негіздерінде зады факілер, яни іс-рекеттер мен оиалар жатады. Блзады фактілер отбасы ыыны нормалары крсеткен наты мірлік жадайлар жатады. Іс-рекеттер ыты жне ыты емес болып блінеді. Мысалы, заа сйкес, баланы мектепке орналастыру ыты, ал ебекке абілетсіз ке-шешесін баып-аудан бас тарту – ысыз іс-рекет. Мндаы задылы факт – бала асырап алу фактісі, артайан ке-шешені материалды ажеттілігі.

Р Неке жне отбасы задылыы азаматтара отбасы ытарын з алауларынша пайдалануа рсат берілген. Біра оларды брыс пайдалануа немесе асыра пайдалануа тыйым салан.

Азаматтарды отбасы ытарын орау сотпен жзеге асырылады, ал зада арастырылан жадайда аморшылы пен ораушылыты жзеге асыратын органдармен жзеге асырылады.

Отбасы ыыны негізгі бір йымына неке тсінігі жатады. Неке -йел мен ер адамны еркін, ерікті жне те ыты одаы. Бл ода белгілі бір зады салдарды туызатындытан, белгілі бір ережелерді сатау жолымен жасалуы тиіс. Жбайларды міндеттері мен ытары неке июды азаматты хал актілерін жазу мекемесінде тіркеген кезден бастап туады. АХАЖ-да, сонымен атар, туу, аты-жнін згерту, адамны аза болуы тіркеледі.

«Неке жне отбасы туралы» за неке июды зады тртібі мен шарттарын бекіткен. Неке ию кезінде жбайларды екеуі де атысуы міндетті, отбасы одаын руа зара келісім болуы тиіс. Олар неке жасына (18 жас) жетуі тиіс. Белгілі бір себептерге байланысты бл жас екі жыла дейін тмендетілуі ммкін.

Неке тлаларды азаматты рекет абілеттілігі боланда ана зады деп танылады.

Неке мына жадайларда засыз: тланы вирусты жпалы аурумен ауыруы, туысандарарасында, асырап алушы мен асыралушы арасында.

Ажырасу жбайлар арасындаы отбасылы атынастарды тотауына негіз болады.

Некеге отыран йел мен еркек жеке мліктік емес ытара, сонымен атар мліктік ытар мен міндеттерге ие болады. Некеге отыру бір жаты ытарын шектеуге себеп бола алмайды. Р неке жне отбасы задылыында «отбасы басшысы» деген ым жо. Неке ию кезінде ата-текті йеліні немесекйеуіні атына немесе егер екеуіні некеге дейінгі ататектері сас болмаса, тектерін осуа рсат.

Ата-аналарына тиісті млікке балаларыны меншік ыы болмайды. Зада некедегілерді екі млкі ажыратылан: 1) некеге дейінгі, 2) неке кезінде пайда болан орта меншік.

Орта млікпен иелік ету жбайлар келісімімен жргізіледі. Бл жадай неке шартымен жбайларды зара келісімі бойынша згертілуі ммкін. Неке шарт нотериалды куландыруа жатады. Ол неке кензіні кез-келген уаытында жасалып , згертіле алады жне тотатылуы ммкін. Жне де кез-келген азаматты шарт сияты засыз деп танылуы ммкін. Неке шарты неке бзыланда з рекетін тотатады.

Ата-ана міндеттері: кмелетке толмаан жне ебекабілеттігі жо балаларын амтамасыз ету, трбиелеу, физикалы дамуын , оуын амтамасыз ету, зады мдделері мен ытарын орау.

Баланы ытары:Отбасында мір сру,трбиелену, з ата-анасын білу, олармен атынасу, з ытары мен мдделерін орау, аты-жнге ы, з ойын білдіру,амтамасыз етілу ыы.

Неке бзыланнан кейін 300 кн ішінде туан баланы кесі ратінде арыз беруші ер адам танылады. Егер ол зіні биологиялы кесі емес екеніне кманданса, дауласуа ыы бар.

Ата-ана з баласына атысты міндеттерін орындамаса, трбиесіне , суіне теріс ыпал етсе олар сот арылы ата-аналы ыынан айырылуы ммкін. Оны тек онжаса толан баланы з келісімімен айтаруа болады.

Ата-аналы ыын шектеу балаларды амтамасыз ету міндетінен айырмайды. Егер баланы мірі мен денсаулыына ауіп тнсе, аморшылы жне ораушылы органы баланы алып оя алады.

Алимент(лат –ауат, амтамасыз ету, асырау) міндеттілігі кбіне неке бзыланда туады. Ол балаа тиесілі. Алимент олма ол, пошта арылы. Есеп аудару арылы, т.б. жолмен тлене алады. Алимент млшері туралы келісім болмаса, ол сотты жолмен алынады. Зада бекітілген жалпы млшері мынадай: 1) балаа алимент тлеушіні табысыны ¼ млшері, екі балаа - 1/3, ш жне одан кп болса ½ . Сот алимент млшерін ебекаы немесе зге де табыс арылы не болмаса ата аша соммасында анытауа ыы бар.

Келісім бойынша алимент млік арылы беріле алады (птер, й, жер участогі жне т.б).

Ата – ана аморынсыз алан балаларды трбиелеуді тмендегідей нысандары бар:

1) асырап алу; 2) аморлыа алу; 3) гей отбасында трбиелеу (трбиелеушілерге аы тлеу арылы жзеге асырылады).

Тлімгерлер неке жне отбасы задылыы туралы «Неке жне отбасы туралы» Р заынан (17 желтосан 1998 ж. бастап. Астана) таныса алады.

 

Негізгі дебиеттер:

1. азастан Республикасыны заы «Неке жне отбасы туралы». Алматы: Жеті Жары, 1999.

2. азастан Республикасыны заы «Трын й атынастары туралы» Алматы: Жеті Жары, 1997.

3. азастан Республикасы азаматты кодексі. Жалпы блім. Алматы, 1994.

4. азастан Республикасы азаматты кодексі. Жалпы блімі. Ерекше блімі. Алматы: Юрист, 2002.

5. азастан Республикасы заы «азастан Республикасындаы бала ыы туралы» 8 тамыз 2002 жыл // Егемен азастан, 13 тамыз 2002 жыл.

осымша дебиеттер:

1. Баянов Е. Мем лекет жне ы негіздері. Алматы:Жеті Жары, 2001.
2. Ынтымаов С.А. Отбасы ыы. Алматы: За дебиеті, 2002.
3. Трын й кооперативтерін алай йымдастыруа болады: жаттар жинаы. Алматы: Жеті Жары, 1996.