І БЛІМ АДАМ МІРІНІ НЕГІЗГІ КЕЗЕДЕРІ
Батыс азастан гуманитарлы университеті
Педагогика, психология кафедрасы
Курсты жмыс
Таырыбы:
Балалы ша кезедері жне трлі жастаы балалар топтарыны даму ерекшеліктері
Тексерген: аа оытушы, магистр Халикова Б.Т
Орындаан: мектепке дейінгі оыту жне трбиелеу
1 курс студенті Жнібекова М
МАЗМНЫ
КІРІСПЕ................................................................................................................ 3
І – БЛІМ Адам міріні негізгі кезедері......................................................5
1.1 Даму факторлары.............................................................................. ..............9
1.2 Нрестелік жне ерте сбилік кезедегі баланы психикалы дамуы.
1.3 Балада ерікті дамуы
1.4 Бастауыш сынып оушыларыны психикалы дамуыны жалпы сипаттамасы
ІІ – БЛІМ. ЭКСПЕРИМЕНТТІК БЛІМ.................................................. 23
ОРЫТЫНДЫ................................................................................................... 33
ОЛДАНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР................................................................... 35
ОСЫМША........................................................................................................ 36
КІРІСПЕ
Бала психологиясы— жас ерекшелігі психологиясыны негізгі блімі. Ол адам міріндегі ттас бір кезе болып табылатын балалы шаты психикалы даму задылытарын зерттейді. Жас ерекшелігі психологиясыны іргетасы болан Бала психологиясы 19 асырды аяында дербес пн ретінде мірге келді. Бала психологиясыны негізін алаан — неміс алымы В. Прейер. Ол бала психологиясын зерттеуде тыш рет интроспекция дісінен объективті баылауа туді жзеге асырды.
Курсты жмысты зектілігі: Танымды белсенділік баланы психологиялы - денелік дамуыны алы шарты мен нтижесі болып табылады. Осыан байланысты балаларды жоары психикалы рдісін абылдау, зейін, ойлау, тйсік, ес, иял ерекшеліктеріне тоталып, олара анытама береміз.
Курсты жмысты масаты: Трлі жастаы топ балаларыны даму ерекшеліктерін айындау жне алыптастыру.
Барлы танымды процестер рдістерді асиеттері мен атар бір-бірімен сипатын анытай отырып, олармен бірге жне тыыз байланыста болуып бірізділікте жреді. Демек оыту рдісінде ынталандыру- бл е алдымен бала ойлауын дамыту болып табылады.
Курсты жмысты міндеттері:
- мектеп жасына дейінгі балаларды дамуына олдау жасау.
- Іс-рекет жне оны діснамалы негізі арастыру.
Адамдарда тану екі негізгі формада жзеге асады: сезімдік тану формасы жне абстракциялы ойлау формасы. Сезімдік тану, тйсік, абылдау, елестету сияты жолдармен крініс табады, оны кмегімен біз заттарды жеке асиеттерін ажыратамыз. Сезімдік тану - бл тек ойлауды бастапы сатысы, адам дниені тйсіне отырып абылдайды.
Курсты жмысты зерттеу обьектісі – Балабашадаы балаларды таным рдісіні маыздылыы, оны оытуды бала трбиесінде алатын орны.
Курсты жмысты зерттеу нысаны. Мектеп жасына дейінгі педагогиканы оыту рдісі.
азіргі педагогика жне психология ылымдары балалар мен жеткіншектерді дамуындаы биологиялы факторды рлін айрыша крсетеді. Педагогика ылымы жас ерекшеліктерін анытауа баланы дамуын немі озалыс рдісі ретінде арастыра отырып, бл озалыстан сан жаынан жинаталу, сапа жаынан елеулі згерістер болатынын ала тартады. Мселеге блайша арау балаларды дене жне психикалы дамуыны біратар кезедерін белгілеуге ммкіндік береді
Курсты жмысты гипотезасы: Балабашада трбиеленетін мектеп жасына дейінгі балаларды даму ерекшеліктеріні дегейін анытау жне талдау.
Ататы психолог алымдары Л.С. Выготский, А.И. Леонтьев, А.С. Запорожец, Л.Д. Венгер, Д.Б. Эльконин, Е.И. Игнатьева, Ю.К. Бабанский, И.Я. Лернер т.б. зерттеушілерді ебектерінде мектеп жасына дейінгі балаларды жеке басыны алыптасуына сер ететін ртрлі іс-рекеттерді ішіндегі е маыздысы шыармашылы белсенділікті сапалыына назар аударады. Алайда мектепке бару арсаында баланы психологиялы даму дегейінде жекелей згешеліктер се тседі. Бл згешеліктер мынадан крінеді: балалар бір-бірінен аыл-ой, адамгершілік жне жекелей дамымен ажыратылады.
Курсты жмыс зерттеуді зімізше ылыми жаалыы– мектеп жасына дейінгі балаларды даму ерекшеліктері жне балалы шаты кезедері.
Зерттеуді теориялы мні – мектеп жасына дейінгі балаларды таным процесіні трбиесі зерттеген діскерлер, ебектеріне шолу жасалынды.
Курсты жмыста олданылан зерттеу дістері – оылан дебиеттерде шолу жасау, тсіндіру, анализ – синтез, баылау – байау т.б. зерттеу дістерін пайдаландым. Зерттеу таырыбына атысты педагогикалы, психологиялы, дістемелік дебиеттерді, дидактикалы нсауларды зерделеу, талдау.
Зерттеуді міршедігі – мектеп жасына дейінгі таным процесіні трбиесі балабашада кеінен олданылады.
Курсты жмысты пні: Мектеп жасына дейінгі балаларды психикалы таным рдістеріні маызы.
Курсты жмысты рылымы:Кіріспеден, екі блімнен, орытынды, олданылан дебиеттер тізімі, осымшадан трады.
І БЛІМ АДАМ МІРІНІ НЕГІЗГІ КЕЗЕДЕРІ
Мектепке дейінгі сбилік кезе
су жне даму - рбір жеке азаа тн асиеттерді бірі. су мен даму кезінде лпалар мен мшелерде санды жне сапалы крделі згерістер байалады. Адам азасыны суі мен дамуында негізінен 2 кезеді ажыратады. Бірінші рыты даму (эмбриональды). Бл азаны рытанан жмырта жасушасынан бастап, туана дейінгі уаытты амтиды. рыты даму анасыны ішінде, яни жатырда теді. Екіншісі - туаннан бастап, з тіршілігін жойана (лгенге) дейінгі кезе. рбір азаны жеке дамуын ылыми тілде онтогенез (гр. ontos — жекелей, genes - шыу тегі) дейді. Адамны туаннан кейінгі жеке дамуында бірнеше кезедерді ажыратады.
1. Нрестелік кезе. Нрестені дниеге келген кнінен бастап, 28-кнге дейінгі уаыт аралыы осылай аталады. Бл кезде жаа туан нрестені барлы мшелері жне мшелер жйесі з алдына (анасыны азасына байланыссыз) ызмет атарып, зара іс-рекет жасайды. Мысалы, жылуды реттей алады. Тынысалу, ему, кзін жыпылытату жне баса рефлекстерді здігінен «іске осады». Сондытан бл уаыт аралыы нрестелік кезе деп жеке карастырылады.
2. Емшектік кезе. Мнда нресте анасынан нрлі уыз стін емеді. Уыз стінде нрестені азасына ажетті таамды заттар те мол. Сондытан да «уызына жарыан лылыа мтылар, азамат боп седі, ізгілікке нты бар» деген халы наылында тере тжырым бар. Ана стін ешбір тааммен теестіруге болмайды.Ана сті жетіспеген жадайда ана, 6-7 айдан бастап, осымша таматандыруа болады. Бл кезеде сбиді кп уакыты йымен теді. Тама ажет боланда, оянады. Емшектік кезеде тама беру уаытын жне тазалыты мият сатау ажет. Олай болмаан жадайда йысы бзылады, мазасыз болады, асорытуы ауытиды. Емшектік кезеде нресте арынды седі. озалыс рекеттері дамиды: мойыны бекиді, отырады, ебектейді, жруге талпынады. Бл кезеде ст тістері шыа бастайды, жеке сздерге тілі келеді. Омырта баанында иілімдер пайда болады. ол-ая блшыкеттері де дами бастайды. Нресте денесін шынытыруа жйелі трде шомылдыруды жне таза ауада серуендеуді маызы зор. Нресте денесін де, мінез-лыын да дамытуда айталау жне жйелілік ережелерін есте сатау ажет. Мны брі де таматануа, йкыа жне т. б. байланысты шартты рефлекстерді дрыс алыптасуына септігін тигізеді.
3.Мектепке дейінгі сбилік кезе. Бл кезеде жаадан кптеген озалыса байланысты дадылар алыптасады. Сби еркін жреді, сйлейді. Айналасындаы заттара уестігі артады, р нрсені білгісі келеді. Ойлау кабілеті дамиды. Жаадан шартты рефлекстер калыптасады. Ст тістері (20) толы шыып лгіреді.
4. Мектепке дейінгі естияр кезе. Бл кезенді кейде мектеп жасына дейінгі кезе деп те атайды. Бл кезеде баланы айналасындаы болып жатан жадайлара кызыушылыы артады. Бл не? деген срактара жауап іздейді. Ми клемі артып, дами тседі. Аны сйлейді. Бл кезеде бала шін р трлі ойынны маызы зор. Ойын арылы денесі седі, кіл кйі алыптасады. сіресе, кимыл-рекеті ажет ететін ойындар арылы каасы мен блшыкеттері дрыс жетіле тседі.
5. Мектеп жасындаы ересек кезе. Баланы іс-рекетінде сапалы згерістер байалады. Бл негізінен баланы мектепке баруымен тікелей байланысты. Енді бала мектеп тртібіне баынуа байланысты іс-рекеттерге талпынады. Жаа дадылар алыптасады, жауапкершілікті, тртіпті сезінеді. Ойлау абілеті дами бастайды. Бойларыны зындыы шамамен - 140-150 см, салмаы 30 килодан артады.
6. Жасспірімдік кезе. Баланы суі мен дамуында жаа згерістер пайда болады. лдар мен ыздарды дене бітімінде бірінен-біріні айырмашылытары айын байкалады. Мны брі де жынысты жетілуімен тікелей байланысты. ыздарда алашы етеккір 12-13 жаста басталады. Денесі седі, блшыеттері дамиды, тері астындаы май абаты алыдай тседі. Кеудемен тынысалу трі айын білінеді жне т. б. лдарды дауысы жуандайды, кмекейі айын байкалады. Жыныс мшелері седі, саал-мрт шыа бастайды жне т. б. Зат алмасу арындыы артып, озалыс рекеттерді йлесімділігі жетіледі. Барлы физиологиялы дерістер жедел жреді.
7. Балын жасты (бойжеткен, бозбала) кезе. Барлы мшелері мен мшелер жйесіні калыптасуы толыымен жетіледі.Жйке жйесі мен ішкі секреция бездеріні ызметі бірімен-бірі йлесімді жреді. Азадаы барлы физиологиялы дерістерді жруінде, міез-лы рекеттерін басаруда ми кыртысыны реттеу ызметі артады. Тежелу дерісіні басымдылыы байкалады. Эстетикалы кіл кйі, акыл-ой, жауапкершілігі жне т. б. асиеттер толы калыптасады. Адамны дене ебегі мен ой ебегіні жмыс істеу кабілеті де арта тседі. Жеке мшелеріні суі тотайды. Жынысты трыдан да толы жетіледі.
8. Кемелденген кезе. Акыл-ой, санасы, ойлау кабілеті жетіліп, шыармашылы іс-рекеттері табыстара жетелейді. оам алдындаы жауапкершілігін толы сезінеді. Барлы іс-рекеттерін алдын ала жоспарлап, белгілі бір масата жетуге талпынады. Бл кезені соында жынысты бездер ызметі рекетіне байланысты соы рет гормонды айта рылу басталады. Жрек-антамырлар ауруларыны ауіптілігі арта тседі.
9. Мосалды кезе (пожилой). Бл кезеде адамны имыл-рекеті баяулайды. Зат алмасу арыны бседейді. Жйке жйесінде тежелу айын басымдылы крсетеді. Кейбір ішкі секреция бездеріні гормон блуі азаяды. Сйекті рамында бейазалы заттарды млшері арта бастайды. Жйке жйесіні реттеу ызметі де баяулайды.
10. артты кезе. Барлы мшелер жйесіні ызметі, жалпы зат алмасу арыны баяулайды. Адамны есте сатау кабілеті тмендейді.
Даму факторлары
Даму-баланы оамды-тарихи тжірбиені игеру процесі. Адам мен жануарларды психикасы здіксіз даму кйінде болады.Жануарлар дниесі мен адамны даму процестері мен сипаты мазмны сапа жаынан ерекшеленеді. Жануарлар психикасы дамуыны басты механизмі-биологиялы бекіген-тжірибені тым уалап берілуі. Соны негізінен жануарларды ортаа дара икемделуі ріс алады.
Соы кездерде психикалы дамуды биологиялы немесе леуметтік факторларыны ыпалы басым келеме,-осы жнінде айтыстар болып, біра зерттеушілер келісімге келе алмай жр. Оны себебі, биологиялы, не леуметтік факторларды айсысы психиканы дамуын шешеді деу пайда бермейді. Себебі, факторларды райсысы зінше психикалы дамуында блек ызмет атара алмайды: біріні ызметі екіншісіне туелді.
оамды ортада леуметтік жадай адама тікелей сер ете алмайды,тек психофизиологиялы процесті негізінде ыпалын тигізе алады. Біра, кейде зерттеушілер «биологиялы» деген сзді «тым уалаушылы» маынасында олданады. Осылай боланны зінде де тым арылы берілетін асиеттер баланы: психикалы трыдан алай дамитындыын толы тсіндіре алмайды. йткені тым уалау асиеті зінен-зі ызмет еттіріп «оятып» жмыс істеу шін леумет ортасы трткі болуы шарт. Бл ілгеріде аталып кеткен педиология ілімі баланы ой-рісін анытауда тым арылы берілетін асиеттерге тек мн беріп, леумет ортасыны, соны ішінде трбиені тигізетін ыпалын жоа шыарып келді. Осы кездерде ылым стірт дамыандыынан зерттеушілер «леумет ортасы», не тым уалаушылы деген ымдарды таяз маынада тсініп, соны нтижесінде баланы зерттеуде стсіздіктерге шырады.
Адамны дамуына оамды орта, трбие микроортасы арым-атынасы, іс-рекеті мен ызметі себепші болды.
Педагогтарды сол негіздегі стсіздігі олданан тсілдерінен ана емес, бала психикасыны дамуын, 1-шіден, тым уалаумен байланыстырып, біра осыны не екенін длелдей алмаынан. 2-шіден, леуметке байланысты факторларды (трбие, оыту) биологиялы факторлардан бліп алып тсінуінен. Осы кемшіліктер азір де ескеріліп, биологиялы жне леумет факторларын бір-біріне арсы оюа болмайтыны мойындалды. Егер біз биологиялы факторды баланы туыланынан (тымынан) берілген дене блшектері десек, осылар ешандай роль атармайды. Керісінше, тек адамнан адам тууы биологиялы кодтар («пішу» т.б.) арылы берілген.
Сондытан кейбір пікірлер бойынша, биологиялы фактор баланы зі, оны іштен туа берілген несібесі. (шартсыз рефлекстер)
Ал леумет ортасын алса, бл тек трткі, сол білінбей йытап жатан несібелерді оятып, соларды дамытуда негізгі роль атарады.
леумет ортасыны атаратын роліне келсек, мны да бала психикасыны дамуына тигізетін сері тым лкен.
Адамны психикалы дамуыны леуметтік сабатастыын тсіну, даму процесін тек біліммен дадыларды жай жинатауа келіп саюа болады дегенді білдірмейді. Адамныдамуыны леуметтік табиатын ескеру бл процесті крделілігімен сан ырлылыын тсінуге ммкіндік береді, йткені осылай арастыранда ана даму жекелеген функцияларды жетілуі немесе сан жаынан кбеюі трінен емес, адамны бтіндей дамуы, яни жеке адамны дамуы ретінде крінеді.
Адам психикасыны дамуыны негізгі ерекшеліктерін биологиялы задармен, жетілу, тым уалау задарымен тсіндіру теория трысынан аланда ате болып табылады. Жне практикада лкен иындытара келіп сотырады, йткені бл жерде педагогика кпе-крнеу пассивті роль блінеді. Маркстік педагогикалы жне жас ерекшелігі психологиясы адамны психикалы даму задары леуметтік жаынан сабатас, даму процесі баланы мір сру жадайы мен трбиесіні крделі жиынтыымен аныталады деген тсінікті басшылыа алды.
Блай болан жадайда дамуды биологиялы шарттарыны, тым уалаушылыты, бала организмі дамуыны нейро физиологиялы ерекшеліктеріні, оны психикасындаы дамуыны ролі андай?
Адамны психикалы (рылымы) іс-рекеті-те крделі рылым. Оны ерекшеліктеріалдымен баланы тіршілігі жне трбиесі мен сабатас. Сздік логикалы ес, ымды ойлау, затты абылдау жне адама тн баса да жоары психикалы функциялар биологиялы тым уалаушылы жолмен алыптасып берілмейді. Бл оларды тарихи даму процесінде згерістерге шырап, жетіле тсуіне ммкіндік береді.
Адамны мірде алыптасатын крделі психикалы іс-рекеті (ойлау-сйлеу) мен нерлым арапайым табии функцияларын (мысалы, озу мен тежелу функцияларыны) процестеріні араатынасымен ерекшеленеді. Психикалы баса да кптеген компоненттерменен оса осынау арапайым функцияларды да амтиды. Мысалы, адамны музыкалы абілеттері мен жоары дыбыс айырыштыыны, математикалы ойлауы мен кеістік анализі мен синтезі функциялар арасындаы байланыс белгілі. детте, нышандар деп аталатын, арапайым табии асиеттер адамны сырты жадайлар серімен алыптасатын крделірек іс-рекеттерді рамына кіреді.
Белгілі бір жадайларда арапайым функциялар жнді жетілмеген немесе бзылан кезде здерінен жоары орналасан нерлым крделі психикалы іс-рекетті де айындай бастайды. Мысалы, ми абыыны желке-самай блігіне заым келгенде арапайым кеістік синтезі бзылады да мны зі есептей білуге зиянын тигізеді. алыпты даму жадайында белгілі бір нышандар осы арапайым функциялара жатпайтын, сондытан олара тікелей туелді емес психикалы іс-рекет дамуы шарттарыны бірі ана болып табылады. Тіпті арапайым функцияларды зі де арнайы йымдастырылан серді ыпалымен дамитындыы длелденіп отыр.
Ми ызметіні тым уалай берілетін ерекшеліктеріні бірі- жоары нерв ызметіні типі деп жорамалданады.
Ол нерв процестеріні кшін, имылын жне тепе-тедігін сипаттайды. Алайда дамуды психологиялы жне физиологиялы ерекшеліктеріні бл атынасы да бір алыпты болмай, зі баланы жеке басыны рылымы мен оны даму процесіні крделі жйесіне еніп жне кбінесе солармен аныталып отырады. Мысалы, нерв процесіні жоары озалыштыы бір жадайларда тез ойлауды, іс-рекет тсілін айта ру ммкіндігіні ішінара негізі болса, 2-ші жадайларда аладаушылы пен ырысыздыа да итермелейді.
Сйтіп, физиологиялы, арапайым, тым уалай берілетін функциялар психикалы даму процесіні кейбір жатарына сер етуі ммкін. Біра та оларды маызы шешуші болып саналмайды. Даму процесіні негізгі мазмны мен механизмдері кптеген жадайларды жиынтыымен аныталады. Соларды арасында жетекші болып балаларды оыту мен трбиелеу жадайы есептеледі.
Жер бетіндегі тіршілік эволюциясыны олы жеткен е жоары жетістігі-ойлай білетін-адамны дниеге келуі.
Алашы адамдар топтасып мір срді. Кейін келе олар ебек ралдарын бірлесіп істеп, оны бірлесіп пайдалана бастады.
Ебек адамзат оамыны дамуына, жымды байланысты тууына жадай жасады.
Ебек ралдарын жасау, онымен пайдалану адам организміні анатомиялы рылысына лкен згерістер енгізді. Сйектері, ми абыыны клеткалары, сондай-а бет лпеті ебек процестерінде біртіндеп даму стінде болды.