Іс-рекетті экстремальды жадайлары жне стресс кйі.

Ебек іс-рекетіндегі ойлауды Теплов зерттеп,оны практикалы деп атады.Теплов практикалы ойлауды ерекшеліктерін бліп крсетті:

1.практикалы ойлау-практикалы іс-рекетпен тыыз байланысты.

2.рашанда уаыт шектелген,сондытан кптеген гипотезалар арастырылмай алады. Ойлауды зерттей келе Пушкин оан оперативті деген ымды береді(латынша-opera-ебек деген маына береді)яни ойлау,оперативті ойлау кезінде ойылан шарттар мен талаптарды орындау кезінде дау-жанжал туындауы ммкін. Пушкин диспечерді рекетін зерттегенде оперативті ойлау келесі функцияларды атарады:-1.Жоспарланан-ойлау рекеті,белгілі уаыт ішінде рылан жоспар бойынша рекет ету керек.-2.Баылау жне реттеушілік жоспарды орындаудаы арнайы рекет болып табылады.-3.Басару процесіндегі нормадан ауыту-тапсырманы орындауда крінеді,диспечер мен жоары арына лкен эмоциялы кіл-кй сер етеді.-4.Диагностика-апатты жадайда жне алыпа келмейтін жадайда туындайды.

Ебектегі ойлауды диагностикалы ызыметін Р.Т.Сверчкова зерттеді.Ол диагностиканы кез келген обьектісіне мыналар тн деді:-а) Тура сол нормадан ауытушылы-кптеген себептерді нтижесі болуы ммкін.-б) Бір себеп бір уаытта бірнеше салдар туызуы ммкін. -г)Кптеген комплексті себептерді салдары арты немесе кем састыта болуы ммкін.-д) Себептер арнайы баылаудан жасырын боландытан оны анытау шін арнайы жмыстар атару керек.-е) Баса да белгілерді (симтомдарды) да анытау шін де кптеген жмыстар атару ажет.

Сверчкова тжірибелі жндеуші мен тжірибесі жо жндеушіні рекетін зерттеді-оларды диагностикалы тапсырмаларды орындау барысында салыстырды.Тжірибелі жндеуші-трірибесі жо жндеушіге араанда німді,мыты жмыс жасады. Диагностикалы тапсырмаларды орындау кезіндегі практикалы іскерлік этаптарыны ерекшелігін Сверчкова арастырды:

-1-этап.Интенсивті ізденпаз рекеті.

-2-этап.зерттеушілер здеріні ішкі байланыстарын крсетті.

Пайымдау процесіндегі згеріс,зерттеушілер “себептерден салдара дейін-дегенді ойлай бастады.Адамда себептен салдара дейін –деген ым нерлым ерте жне жеіл болса,соырлым диагностикалы тапсырманы рындау оайа тседі.

-3-этап. Ойлау-тануды эстафетасын автоматты байланыс аяасында береді.Таыда себептерден салдара дейін деген ым туындайды,біра баса масатта.

Ебек рекетіндегі болжамды Архангельский зерттеді,ол жоспарланан з ебегін зерттеп,жоспарланан жмыс 3-формадан трады деді,олар:

1.Бадарланан жоспар –бл жаа ндіруші тапсырмаларды орындау кезінде керек болады,тапсырманы орындау барысында жмысшы масатты ынуа тырысады.

2.йымдасан жоспар –жмысшы тапсырмаларды орындау кезінде барлы жадайларды ойластырып,алай німді жмыс жасау керек екендігін арастырды.

3.Жоспарланан орындау-жмысты атару барысын ойша арастыру.рбір осы жоспарланан этаптарды брі арнайы кш жігерді талап етеді,яни салыстыра алу,ой орытындысын жасай алу,Архангельский жоспарлауды рашан ойша арастыранда-жмыс барысында олданылатын ралдарды,материалдарды,олданатын басада техникаларды брін арастыран.

Л.Л.Кондратьева арастырылан экспериментте жоспарлау,білімні алыптасу ммкіндігін крсетті. Сонымен оса ол жйелі жоспарды орындалмайтын тігіншілерді (тжірибелі)айтадан йретті. Г.С.Альтшулер проблемалы жадайларды шеше алу ммкіндігінкрсетті.Ол жмысшыларды бейнелеуді басты дістерімен таныстыру масатында техникалы курс йымдастырды.Курса атысан 10-даан жмысшы тез арада авторлы кулік алды.

Психологияда ерік –ол адамны зіні мінез-лыымен рекет-ылыын саналы реттеуді айтады жне де масатты іс-рекеттегі ішкі –жне сырты иыншылытарды шеше алуды айтады. Ебек рекетінде ерік маызды роль атарады,йткені ебек рпоцесінде кптеген иындытар туындайды: шыармашылы байланыс жадайлардаы ктпеген згерістер ,ебекті німсіздігі за уаытты кету. Бл ішкі жне сырты иыншылытарды шешпей іс-рекет німді болу ммкін емес.

Еріктік асиеттер:масатта баытталу табандылы,шыдамдылы,батылды жне айсарлы,талапкерлік жне туелсіздік,тзімділік жне зін-зі мегерушілік р трлі мамандыа бірдей ажет емес,кез-келген еріктік асиет ебекті мазмнын анытайды, спецификалы иындытар мен тжірибелік ортаны ерекшклігі немесе байланысы.

А.Ц.Пуни р трлі спорттаы ерікті зіндік жне динамикалы рылымын сенімді трде крсетті.Ол дамытан теориялы жадай-жалпыа тн орта ым-ебек іс-рекеттері олдануы ммкін.Пуни еріктік асиеттерді:озалмалы динамикалы жйені бір-бірімен белгілі бір рылым тзіп байланысты деді. Ерік асиетіндегі іс-рекетті траты объективті талабына сай,е алдымен типтік болып табылады.Ерік асиетіні рылымы:Тратылы немесе озалмалылы іс-рекетіні талапты тра\тылыын дегейіне байланысты.згермелі жадай еріктік асиет ретінде сол немесе баса асиет кірісе алады жне сол асиетті рекеттестігі згерді.Аыл-ой мен мораьды сезімні,ерікті рекеті жаынан арастыра отыра-Сеченов арылы рылан ерікті анытау болып табылады.

А.Ц.Пуни рбір ерікті тлалы крінуі –интеллектуалды крмпоненттерден трады деді. рбір адамда-оны даму процесіндегі ерікті крінуі зіні ерекшелігіне байланысты. Пуниді айтуы бойыншаерікті трбиелеуді басты факторларын анытау-ерікті басты интеллектуалдыты алыптасуы (з бетінше сынаушылы,аылдылы)ерікті моральды негізі (мінез-лыыты трбиелеу) жне кедергілерді жне алуды алыптасуы. Пуни жне оны шкірттерімен бірге спортта еріктік ркетті техникалы реттеушілігі зеттеледі.

М.Н.Ильинаны зерттеуі бойынша,еріктік асиет жне оны динамикасы адамны табии ерекшелігіне байланысты.Адамны за уаыт бойы жмысты атаруы,оан шыдауы болып табылады. озу процесіні озалмалы дегйіне тзу туралы тенденция арастырылды.Біра,басты типолгиялы сер-етуді ерекшелігі –тзімділік компонентіне байланысты:еріктік компонент жйке-жйесі мыты адамда кездеседі.Біра тзімділік жйке жйесі мыты жне жйке жйесі лсіз адамда да кездесе береді.Бл факт Тепловты айтанын длелдейді,ол жйке жйесіні жасы да жаман асиеттері жо екенін жне рбір адам зіндегі бар асиетке бейімділігін айтады.Тзімділікті е бір ерекшеленген зіндік мінездемесі(Ильинаны арастыру бойынша)-арым-атынас пен зіндік баалауа сер ететіндігі(экстрт\аверт жне зіндік тмен баалайтын адам). Ильинаны зерттеуі боцынша-туелсіздікті статикалы рекетіне сер етуді мотивін зерттеуде ызыты малмат алды.Оны зерттеуіні нтижесі бойынша,олданан мотивті салыстыру кезінде тзімділікті артуын крсетті.

Тзімділікті зерттеу шін-жйке жйесі лсіз адамдар мен жйке жйесі мыты адамдара эксперимент жргізді.Сондытан жйке жйесі лсіз адамдар –жйке жйесі мыты адамдара оларды да тзімді келетінін крсетті. Еріктік компонентті артуына байланысты –жйке жйесі лсіз адамны тзімділігі жоары дегейде болады.кінішке орай,мндай зерттеулер баса еріктік асиеттерге ткізілген жо. Біра, шыдадылы жне зін-зі басару,табандылы жне айсарлы,батылды жне шешім абылдай алушылы-адамдарды табии ерекшелігіне байланысты.Бір жаынан -леуметтік фактора,екінші жаынан дайынды пен трбиеге байланысты болуы ммкін деп айтуа болады.Барлы психикалы асиеттер-табии ерекшелікке байланысты траты болып келеді.

 

Дріс.