Indianie Pueblo z Nowego Meksyku 6 страница

Ideał apolliński wyraża się w zwyczajach Indian Pueblo w jeszcze inny sposób. Kultura ich nie przetworzyła tematów strachu i niebezpieczeństwa. Nie mają nic z dionizyjskiej tendencji do stwarzania sytuacji skalania i lęku. Tego rodzaju skłonności są bardzo powszechne w praktykach żałobnych na całym świecie - pogrzeb jest orgią przerażenia, a nie żalu. W plemionach australijskich najbliżsi krewni zmarłego rzucają się na czaszkę i rozbijają ją w kawałki, aby ich nie niepokoiła, Łamią także kości nóg zmarłego, aby jego duch nie prześlado­wał ich. Jednakże w Isleta łamią szczotkę do włosów, nie zaś kości trupa. Navaho, najbliżsi sąsiedzi Indian Pueblo, po śmierci mieszkańca palą dom wraz ze wszystkim, co się w nim znajduje. Nic z tego, co należało do zmarłego, nie może stać się własnością innego człowieka, jest bowiem skalane. U Indian Pueblo wraz ze zmarłym grzebie się tylko łuk i strzały oraz jego mili, to jest fetysz czarownika z pięknego kaczana kukurydzy, przy czym mili odziera się najpierw ze wszystkich cennych liści. Nie wyrzucają niczego. Indianie Pueblo we wszystkich zwycza­jach związanych ze śmiercią wyrażają symbolicznie kres doczesnego życia człowieka, nie zaś środki zapobiegające skalaniu przez zwłoki czy też zawiści i mściwości jego ducha.

W niektórych cywilizacjach wszystkie krytyczne sytuacje życiowe traktuje się jako sytuacje budzące lęk. Narodziny, początek okresu dojrzewania, małżeństwo i śmierć to stale powracające okazje do tego, by przejawić takie zachowanie. Podobnie jak i w żałobie Indianie Pueblo nie nadają przesadnego znaczenia lękowi przed śmiercią i nie robią tego w innych okazjach. Właściwy im sposób traktowania menstruacji uwydatnia się tym bardziej, że wokół nich żyją plemiona, które w każdym obozie mają domki przeznaczone specjalnie dla miesiączkujących ko­biet. Kobieta w tym okresie musi zazwyczaj gotować dla siebie osobno, używać własnych naczyń, krótko mówiąc, całkowicie odizolować się od innych. Nawet w życiu domowym kontakt z nią kala i gdyby dotknęła przyborów myśliwca, straciłyby swą użyteczność. Indianie Pueblo nie tylko nie mają domków menstruacyjnych, ale również nie stosują wobec kobiet w tym okresie żadnych środków ostrożności. Miesiączka nie ma szczególnego znaczenia w życiu ich kobiet.

W życiu plemion sąsiadujących z Pueblo instytucją napa­wającą lękiem jest instytucja czarownictwa. Czarownictwo jest określeniem, które zazwyczaj stosuje się do praktyk afrykańskich i melanezyjskich, ale strach, podejrzliwość i z trudem kontrolowany antagonizm wobec czarownika w Ameryce Północnej, które panują na obszarze od Alaski poprzez Wielką Kotlinę zamieszkałą przez ludy Szoszoneańskie, aż po tereny zamieszkałe przez Pima na południowym, zachodzie, oraz występują w poważnej mierze w społeczeń­stwie Midewiwinów na wschodzie, są bardzo charakterys­tyczne. Każde społeczeństwo dionizyjskie ceni siłę nad­przyrodzoną nie tylko dlatego, że jest potężna, lecz i dlatego, że jest niebezpieczna. Potoczna tendencja do przypisywania przesadnego znaczenia niebezpiecznym przeżyciom przeja­wiała się swobodnie w plemiennej postawie wobec czarow­nika. Miał on dużo większą moc szkodzenia niż pomagania. Na stosunek ludzi do niego składał się strach, nienawiść i podejrzliwość. Jego śmierci nikt nie mógł pomścić i jeśli nie powiodło mu się leczenie, a podejrzenia kierowały się przeciwko niemu, był zwykle zabijany przez własny lud.

Mohave, nie należące do Indian Pueblo plemię połu­dniowego zachodu, rozwinęli tę postawę w bardzo dużym stopniu. „W naturze czarowników leży zabijanie ludzi, tak jak w naturze jastrzębi leży zabijanie małych ptaszków, aby je zjeść", powiadają oni. Ci wszyscy, których zabił czarownik, podlegają mu w życiu pozagrobowym. Tam tworzyli jego grupę. Oczywiście byt on zainteresowany tym, by mieć dużą i bogatą kompanię. Czarownik mawiał zupełnie otwarcie: „Nie chcę jeszcze umierać. Nie mam jeszcze gotowej wystarczająco dużej grupy". Po niedługim czasie będzie dysponował kompanią, z której może być dumny. Wręczy jakiemuś człowiekowi kij jako znak i po­wie: „Czy wiesz, że zabiłem twego ojca?" Albo przyjdzie do chorego i powie mu: „To ja cię zabijam". Nie ma przy tym na myśli tego, że użył trucizny czy też tego, że zabił ojca młodego człowieka nożem. Było to zabójstwo nad­przyrodzone; szczerze ujawniona sytuacja wynikająca z wi­ny i strachu[53].

Taki stan rzeczy jest dla Zuni nie do pojęcia. Kapłani nie są przedmiotem ani ukrytej nienawiści, ani podejrzliwości. Nie ucieleśniają typowo dionizyjskiego podwójnego aspektu nadprzyrodzonej mocy, tego mianowicie, że muszą sprowa­dzać śmierć i leczyć choroby zarazem. Nawet wyobrażenia o czarownictwie, tak powszechne w indiańskich osadach, tak przeniknięte elementami pochodzenia europejskiego, nie tworzą jeszcze właściwej sytuacji czarownictwa. Czarow­nictwo u Zuni nie jest urzeczywistnieniem śmiałego dążenia człowieka do mocy nadprzyrodzonej. I wątpię, czy ktokol­wiek posiada jakąś określoną technikę czarów, z której korzysta w praktyce. Wszystkie ich opisy zachowania się czarowników mają charakter baśniowy, jak na przykład

opowieść o oczach sowy, które czarownica wkłada w swe oczodoły schowawszy własne oczy w niszy ściennej. Opo­wieści te nie mówią nic o okropnych szczegółach rzeczy­wiście praktykowanej złośliwości, tak charakterystycznych dla innych rejonów. Czarownictwo u Indian Pueblo, jak tyle innych faktów, jest u nich przejawem kompleksu lęku. Niejasno podejrzewają się nawzajem, a jeśli ktoś jest wystarczająco nie lubiany, to na pewno przypisze mu się uprawianie czarów. Zwykła śmierć nie wzbudza podej­rzeń o czary. Jedynie w okresie epidemii Pueblo prze­śladują czarownice, kiedy to powszechny lęk wyraża się w ten sposób. Mocy swych świętych ludzi nie wykorzys­tują do stworzenia sytuacji pełnej przysłaniającego wszyst­ko strachu.

W osadach Indian Pueblo nie ma więc śladu zamiłowania do ekscesu, tolerowania gwałtu, rozkoszowania się sprawo­waniem władzy ani takich sytuacji, w których jednostka byłaby pozostawiona sama sobie. Brak tu sytuacji, które dionizyjczycy uważają za najcenniejsze. Niemniej Indianie Pueblo posiadają kult płodności, a kult ten uważany ex definitione za zjawisko dionizyjskie. Dionizos był bogiem płodności i w odniesieniu do większości obszarów świata nie ma powodów, aby oddzielać te dwie cechy; pogoń za ekscesem i kult sit płodnych nieustannie mieszały się ze sobą w najbardziej odległych częściach globu. Dlatego więc sposób, w jaki apollińscy Indianie Pueblo uprawiali tenże kult płodności, ożywia w dwójnasób podstawowe zasady ich życia. Ogromna większość ich obrzędów płodności obywa się bez symboliki seksualnej. Deszcz wywołuje się przez monotonne powtarzanie tańca, który zmusza chmury do zbierania się na niebie. Plony z pola kukurydzy zapewnia się przez zakopywanie w nim przedmiotów, które zyskały moc dzięki umieszczeniu ich na ołtarzach lub posłużeniu się nimi przez ludzi uosabiających istoty nadprzyrodzone. Symbolika seksualna występuje w znacznie większym stopniu u pobliskich Hopi niż u Zuni. U Hopi bardzo często używa się do celów obrzędowych małych czarnych walców w połączeniu z obręczami z trzciny lub kotami. Walce stanowią symbol męski, a obręcze żeński. Wiąże się je razem i wrzuca do świętego źródła.

W czasie obrzędu bractwa Fletu wybiera się chłopca, który wraz z dwojgiem dziewcząt ma sprowadzić deszcz, po czym daje się chłopcu walec, a dziewczętom po obręczy z trzciny. W ostatnim dniu obrzędu dzieci w towarzystwie kapłanów, zanoszą te przedmioty do świętego źródła i sma­rują je żyznym mułem zaczerpniętym z dna. Potem procesja wraca do puebla. Wzdłuż drogi powrotnej leżą cztery malowidła, jakie znajdują się na ołtarzach, a dzieci pod­chodzą, prowadząc pozostałych, i rzucają kolejno: chłopiec - walec, dziewczęta obręcze na wszystkie te malowidła. Na koniec obrazy te składa się w świątyni tańca na placu. Całość stanowi dostojny i spokojny obrzęd rytualny wolny od wszelkich wzruszeń.

Hopi stale posługują się tego rodzaju obrzędową sym­boliką seksualną. Występuje ona szczególnie w tańcach bractw kobiecych. Zuni natomiast nawet takich bractw nie mają. W jednym z obrzędów, kiedy dziewczęta z kaczanami kukurydzy w rękach tańczą w kole, pojawiają się cztery inne dziewczęta przebrane za mężczyzn. Dwie przedstawiają tuczników, dwie - włóczników. Każdy tucznik trzyma kiść winogron oraz tuk i strzałę i postępuje, mierżąc strzałą w winogrona. Każdy włócznik ma długi kij i obręcz i rzuca włócznią w toczącą się obręcz. Kiedy już wejdą w krąg taneczny, wrzucają kije i obręcze ponad głowami tancerzy do środka kręgu. Następnie stojąc wśród tańczących dziew­cząt rzucają w stronę widzów kulki ze zwilżonej mąki kukurydzianej, którzy starają się zdobyć taką kulkę dla siebie. Symbolika ma tu charakter seksualny, a jej celem jest płodność, ale sposób zachowania jest wręcz przeciwny niż w kulcie Dionizosa[54].

U Zuni ten rodzaj symboliki nie wystąpił wcale. Mają tylko obrzędowe biegi urządzane, jak wszędzie w pueblach, dla zwiększenia płodności. W jednym z tych biegów biorą udział mężczyźni i kobiety, mężczyźni ustawiają się z kijami na jednym końcu szeregu, kobiety zaś na drugim z ob­ręczami, które kopią tak jak mężczyźni kopią kije. Czasami kobiety biegają w tych zawodach wraz z błaznami w mas­kach. Kobiety muszą wygrać wyścig, w przeciwnym razie nie miałby on sensu. W Peru, gdzie odbywały się podobne zawody w tym samym celu, mężczyzna biegł nago i gwałcił kobietę, którą dogonił. Zarówno u Zuni, jak w Peru taki symboliczny wyraz znajduje ta sama próba, ale u Zuni występuje jako apollińskie przekształcenie dionizyjskiej

symboliki w Peru[55].

Niemniej elementy połączenia swobody obyczajów z ob­rzędami płodności występują nawet u Zuni. Przy dwóch okazjach, podczas uroczystego polowania na króliki i w cza­sie tańca skalpu, rozwiązłość jest sankcjonowania do tego stopnia, że mówią, iż dzieci poczęte w owe noce są wyjątkowo żywotne. Zasada matkowania dziewczętom, za­zwyczaj ściśle przestrzegana, zostaje mocno złagodzona, przyjmuje się postawę: „chłopcy to chłopcy". Nie dopuszcza się wprawdzie do pełnej swobody seksualnej i nie ma w tym wszystkim nawet cienia orgii. Kult zawiniątek leczniczych władających śniegiem i niepogodą dawniej podobno zawierał pewne obrzędy, w których przez jedną noc kapłanki strze­gące zawiniątka przyjmowały kochanków i dostawały od partnerów turkusy wielkości kciuka, by ozdobić nimi zawi­niątko. Praktyka ta jest już zaniechana i nie można stwier­dzić, w jakim stopniu szerzyła się tam rozpusta.

Sprawy płci nie cieszą się w osadach zbyt wielkim zrozumieniem. Poświęca się im niewiele rzeczowej uwagi, przynajmniej u Zuni, i istnieje tendencja, dość bliska naszej kulturze, wyjaśnienia symboliki seksualnej za pomocą jakiejś substytucji. Obręcze i walce, którymi Hopi posługują się nieustannie w określonej symbolice seksualnej, przedsta­wiają małe zwały gliny, które deszcz formuje z ziemi. Twierdzą też, że mierzenie strzałami do pęków liści wyob­raża pioruny bijące w pole kukurydzy. Jeszcze bardziej niezwykle substytucje można znaleźć w wyjaśnieniach da­wanych przez najuczciwszych informatorów. Jest to nie­świadoma obrona, którą doprowadzają do absurdu[56]. Na skutek tej obrony, jak się zdaje, w kosmologicznych opowieściach zatarł się zupełnie wątek powstania wszech­świata w akcie seksualnym. Jeszcze pięćdziesiąt lat temu Cushing zanotował u Zuni wzmianki o tej opowieści, która zawiera podstawową kosmologię plemion Yuman z połu­dniowego zachodu nie należących do Indian Pueblo i znana jest w wielu rejonach sąsiednich. Według niej ziemia została zapłodniona przez słońce i z jej łona wyszło życie - przed­mioty ludzkiego użytku, jak również ludzie i zwierzęta.Odczasów Cushinga zaczęto zapisywać mity o początkach świata pochodzące z różnych bractw, od różnych kapłanów i od ludzi świeckich Zuni. Twierdzą oni jeszcze, że życie bierze początek w czwartym świecie podziemnym, ale nie uważają go za łono ziemi, w którym wzbudził życie niebiań­ski ojciec. Wyobraźnia ich nie zwraca się w tym kierunku.

Postawa Zuni wobec płci stanowi analogię z pewnymi wzorami, które w naszej cywilizacji określamy jako purytańskie, ale kontrasty są tu równie uderzające, jak i analogie. Purytańska postawa wobec płci wynika z utożsamienia jej z grzechem, a Zuni nie mają pojęcia grzechu, i to nie tylko w sprawach płci, lecz w ogóle w innych kwestiach. Nie cierpią na skutek kompleksu winy i nie uważają płci za szereg pokus, którym należy się opierać ciężkim wysiłkiem woli. Czystość jako sposób życia traktują bardzo niechętnie i w ich opowieściach krytykuje się jak najostrzej te dumne dziewczyny, które bronią się przed małżeństwem w młodości, pozostają w domu i pracują, odrzucając okazje, w których młodzi ludzie mogliby podziwiać je w przyjęty sposób. A bogowie bynajmniej nie traktują ich tak, jak by należało wedle etyki purytańskiej. Zstępują bowiem do dziewcząt i mimo przeszkód śpią z nimi, ucząc je rozkoszy i pokory. Te „przyjazne środki dyscyplinarne"[57] powodują, że dziew­czyna w małżeństwie oddaje się szczęściu właściwemu śmiertelnikom.

Miłe stosunki między płciami są tylko jednym aspektem miłych stosunków między ludźmi. Tam, gdzie my dokonuje­my podstawowych rozróżnień, oni mówią po prostu: „Wszys­cy go lubią. Ma zawsze miłostki z kobietami" albo: „Nikt go nie lubi. Nie ma szczęścia do kobiet". Płeć jest cząstką szczęśliwego życia.

Wyobrażenia kosmologiczne Zuni są jeszcze jedną formą, w której dali wyraz niezwykłej równowadze ducha. Brak napiętych konfliktów i poczucia niebezpieczeństwa, które cechują ich życie na tym świecie, rzutuje i na tamten świat. Istoty nadprzyrodzone, jak powiada dr Bunzel, „nie czują niechęci do człowieka. Ponieważ jednak mogą odmówić swych darów, trzeba sobie zjednać ich łaskę poprzez ofiary, modlitwy i praktyki magiczne". Ale nie ma mowy o łago­dzeniu złych mocy. Taka myśl jest im obca. Sądzę raczej, że istoty nadprzyrodzone lubią to, co lubią ludzie, i jeśli ludzie lubią tańczyć, to i bogowie to lubią. Dlatego Zuni przypo­minają bogom o tańcu wkładając ich maski, wyciągają zawiniątka lecznicze i huśtają je w tańcu. Sprawia im to przyjemność. Nawet kukurydza w spichrzu musi z nimi „tańczyć". W czasie przesilenia zimowego, kiedy wszystkie grupy obrzędowe obchodzą swe uroczystości, głowa domu podczas ogólnych śpiewów trzyma w koszu sześć dorodnych kaczanów kukurydzy. Nazywa się to tańcem Kukurydzy, a wykonywane jest w tym celu, aby kukurydza nie czuła się zaniedbana w okresie obrzędowym. Podobnie w wielkim tańcu Kukurydzy, dziś już poniechanym, momentem kul­minacyjnym była radość dzielona z kaczanami kukurydzy[58].

Zuni nie wyobrażają sobie świata, tak jak my, jako pola walki dobra ze złem. Nie są dualistami. Europejskie pojęcie czarownictwa, zadomawiając się w pueblach, musiało ulec specyficznej przemianie. U nich czary nie pochodzą z mocy szatańskiej przeciwstawiającej się dobremu Bogu. Zuni dopasowali czarownictwo do swojego schematu i w ich pojęciu siła czarów jest podejrzana nie jako pochodząca od diabła, lecz dlatego że opanowuje obdarzonych nią i raz przyjęta nie da się odrzucić. Każdą inną siłę nadprzyrodzoną otrzymuje się z określonego powodu. Zatykanie pałeczek modlitewnych i przestrzeganie zakazów jest dowodem kontaktu z przedmiotami świętymi. Kiedy przyczyna, dla której uzyskało się moc nadprzyrodzoną, ustaje, człowiek winien pójść do siostry swego ojca i pozwolić jej umyć sobie głowę, dzięki temu staje się na powrót człowiekiem świec­kim. Kapłan może też przelać swą moc na kogoś innego, który nią dysponuje, dopóki tamten nie zażąda jej znowu, Pojęcie stanu sakralnego i technika pozbywania się go są im równie bliskie, jak pojęcia opętania i technika egzorcyzmu były bliskie ludziom średniowiecza. W czarownictwie Pueblów nie ma sposobu uwalniania się od mocy nadprzyrodzo­nej. Nie można się pozbyć nieczystego i dlatego czary są czymś złym i groźnym dla człowieka[59].

Nam trudno jest wyrzec się naszego obrazu wszechświata jako walki dobra ze złem i spojrzeć nań tak, jak patrzą nań Indianie Pueblo. Ani pór roku, ani życia człowieka nie uważają za wyścig życia i śmierci. Życie istnieje zawsze, tak samo jak śmierć. Śmierć nie jest zaprzeczeniem życia. Pory roku przesuwają się przed naszymi oczami, podobnie jak rozwija się życie ludzkie. W ich postawie nie ma „ani rezygnacji, ani podporządkowania pragnień jakiejś wyższej sile, lecz zawiera się poczucie jedności człowieka ze wszechświatem".

Modląc się, mówią do swych bogów:

Jedną będziemy istotą.

Ze swymi bogami pozostają w bliskim związku:

Władając krajem,

Władają ludem.

Zasiądźcie cicho przy nas.

Dziećmi swoimi, my dla was, wy dla nas,

Zawsze pozostaniemy.

Dziecię moje,

Matko moja[60].

Jako mówię,

Tako niech się stanie.

Mówią z bogami także o tchnieniu życia:

Hen, daleko z każdej strony Ojców mam, kapłanów życie nam dających[61].

Prośby zanoszę o ich dobre tchnienie,

Tchnienie starości,

Tchnienie wody,

Tchnienie nasienia,

Tchnienie bogactw,

Tchnienie siły ducha,

Tchnienie władania,

Tchnienie szczęścia wszelkiego,

jakie oni mają;

Prośby zanoszę o ich tchnienie,

Żebym je przyjął w moje ciało ciepłe

I tchnął je potem w twój bezsilny oddech.

O, nie pogardzaj tchnieniem ojców swoich.

Tylko je wdychaj...

Żebyśmy doszli do kresu dróg razem.

Oby mój ojciec dal ci laskę życia;

Oby spełniona była twoja droga.

 

Tchnienie bogów jest ich tchnieniem i kiedy dzieli się je - wszystko może się dokonać. Ujęcie stosunku człowieka do innych tak jak i ujęcie stosunku człowieka do kosmosu nie pozostawia człowiekowi miejsca na heroizm i wolę pokonania przeszkód. Nie uważają za świętych tych, którzy Walczą, walczą, walczą, Aż umierają przyparci do muru.

Ma to swoje dobre strony - są oni niezwykle konsekwen­tni. Tych, którzy nie przyjęli tej postawy, Indianie Pueblo wykluczyli ze swego wszechświata. Zbudowali bowiem na swej niewielkiej, lecz mającej długą tradycję kulturową wyspie w Ameryce Północnej cywilizację, której formy określone zostały typowym wyborem postawy apollińskiej, rozmiłowanej w rytualizmie i wyznaczającej w życiu drogę umiaru i wstrzemięźliwości.

 

Dobu

Wyspa Dobu wchodzi w skład archipelagu d'Entrecas-teaux w pobliżu południowego brzegu wschodniej Nowej Gwinei. Dobu to lud mieszkający najdalej ze wszystkich na południu północno-zachodniej Melanezji, rejonu zna­nego nam najlepiej dzięki licznym publikacjom Broni­sława Malinowskiego, poświęconym Wyspom Trobriandzkim. Te dwie grupy wysp leżą tak blisko siebie, że Dobuańczycy przeprawiają się statkami na Trobriandy w celach handlowych. Ale żyją w innym środowisku, są ludźmi o różnych temperamentach. Trobriandy to żyzne, nizinne wyspy, które dostarczają środków do życia w ob­fitości i bez trudu. Gleba jest tu bogata, a spokojne laguny pełne ryb. Wyspa Dobu natomiast stanowi skalisty, wulkaniczny teren, o skąpych osadach gleby, wody przy­brzeżne są ubogie w ryby. Ludność wyspy wykorzystuje do ostatka istniejące bogactwa, chociaż w maleńkich roz­proszonych wioskach w najbardziej pomyślnym dla nich okresie mieszkało nie więcej niż po dwudziestu pięciu ludzi, a dziś liczba ta spadła do potowy, podczas gdy gęsto skupiona ludność Trobriandów żyje bez trudu w du­żych i blisko siebie położonych osadach. Dobuańczycy są znani wszystkim białym werbownikom na tym obszarze jako łatwa zdobycz. Mając w perspektywie głód w rodzin­nych wioskach, przystają chętnie na pracę najemną, przyzwyczajem do prymitywnego i skąpego jedzenia, nie bun­tują się przeciwko racjom, które otrzymują jako robotnicy[62].

Jednakże reputacja, jaką mają Dobuańczycy na sąsiednich wyspach, nie łączy się z ich ubóstwem. Znają ich tam raczej z tego, że są niebezpieczni. Są uważani za czarowników obdarzonych diabelską siłą i wojowników, którzy nie zawa­hają się przed żadną zdradą. Kilka pokoleń wstecz, zanim znaleźli się tu biali, Dobuańczycy byli ludożercami, i to w rejonie, gdzie wiele ludów nie jadało ludzkiego mięsa. Mieszkańcy sąsiadujących z nimi wysp uważają ich za okropnych dzikusów, którym nie można ufać.

Dobuańczycy w pełni zasługują na tę opinię. Są zdradziec­cy i nie uznają żadnych praw. Nawet między nimi panuje nieograniczone prawo pięści. Nie mają sprawnie działającej organizacji Trobriandczyków, kierowanej przez cieszących się szacunkiem wodzów, i pokojowej, stałej wzajemnej wymiany towarów i przywilejów. Na wyspie Dobu nie ma wodzów i z pewnością brak tam jakiejkolwiek organizacji politycznej. Nie ma także praw w ścisłym tego słowa znaczeniu. I to wszystko nie dlatego, że Dobuańczycy żyją w jakimś stanie anarchii, jak „człowiek natury" Rousseau, nie skrępowani jeszcze umową społeczną, lecz dlatego, że formy społeczne istniejące na Dobu stawiają wysoko wrogość i zdradę jako szanowane w tym społeczeństwie cnoty.

Nic nie jest jednak dalsze od prawdy niż mniemanie, jakoby Dobu żyli w stanie anarchii. Organizacja społeczna opiera się na zasadzie kół koncentrycznych, w których obrębie dozwolone są podyktowane tradycją formy wrogości. Nikt sam nie wydaje żadnych praw, tylko zachowuje wrogość, na którą zezwala kultura w ramach właściwej, określonej grupy. Największe funkcjonujące zgrupowania Dobu stano­wią jednostki lokalne złożone z czterech do dwudziestu wsi określanych wspólną nazwą. Jest to zarazem jednostka wojskowa, pozostająca w stanie permanentnej „międzygrupowej" wrogości w stosunku do wszystkich innych podobnych zgrupowań. Przed opanowaniem tych terenów przez białych nikt nie ośmielił się udać do obcej miejscowości, chyba tylko w celu najazdu i mordu. W jednym tylko wypadku miejsco­wości te wyświadczają sobie nawzajem pewną przysługę. W wypadku śmierci lub poważnej choroby, kiedy za pomocą wróżb trzeba wykryć winnego, sprowadza się wróżbitę z wrogiej miejscowości. Nie wzywa się wróżbitów miejsco­wych, żeby nie narażać ich na niebezpieczeństwa towarzyszą­ce wykrywaniu winowajcy za pomocą wróżb, lecz ściąga się z daleka specjalistę, któremu odległość daje pewną ochronę.