ДНҚ және РНҚ-ның салыстырмалы сипаттамасы
| Белгілері | ДНҚ | РНҚ |
| Макромолекуланың құрылысы | ||
| Мономерлері | ||
| Нуклеотидтің құрамы | ||
| Қасиеттері | ||
| Жасушадағы орны | ||
| Қызметі |
6.7.2.4. Нуклеотидтердің жалпы санының ішінен ДНҚ молекуласында тиминдік нуклеотидтері16% құрайды. Нуклеотидтердің қалған әрбір түрлерінің санын (пайызбен) анықтаңыз.
6.7.3. Бақылау сұрақтары :
6.7.3.1. ДНҚ-ның тұқымқуалаушылықтың негізгі материалы ретіндегі рөлін алғаш рет кім
және қалай дәлелдеді?
6.7.3.2. ДНҚ–ның РНҚ құрылысынан қалай ажыратылады? Оның қызметтері қандай?
6.7.3.3. а-РНҚ, р-РНҚ және т-РНҚ қызметтері қандай?
6.7.3.4. Неліктен ХХІ ғасыр медицинасын молекулалық медицина деп атайды ?
Үш тілдегі түсіндірме сөздер:
| Қазақ тілінде | Орыс тілінде | Ағылшын тілінде |
| Молекулалық биология -генетикалық материалдың құрылысын, оның құрылымы мен қызмет атқаруын молекулалық деңгейде (нуклеин қышқылдары деңгейінде) зерттейтін ғылым. | Молекулярная биология –наука, изучающая структуру, организацию и функционирование генетического материала на молекулярном уровне (уровне нуклеиновых кислот). | Molecular biology – the branch of biology studying structure and functions of nucleic acids |
| Нуклеин қышқылдары– тұқым қуалау ақпаратын іске асыратын және генетикалық ақпаратты тасымалдау рөлін атқаратын, полинуклеотидтер. | Нуклеиновые кислоты – полинуклеотиды, выполняющие роль носителей генетической информации и участвующие в реализации наследственной информации. | Nucleic acids - polinucleotides, carriers of genetic information taking part in realization of genetic information |
| Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) – тұқым қуалау ақпаратын тасымалдайтын, антипараллельді, комплементарлы, құрылысындағы 4 азотты негіздері: аденин, гуанин, тимин, цитозин өзара сутекті байланыспен (А-Т, Ц-Г) байланысқан қос тізбек. | Дезоксирибонуклеиновая кислота (ДНК) –cтруктура, состоящая из двух антипараллельных, комплементарных цепей, состояшая из 4 азотистых оснований: аденин, гуанин, тимин, цитозин, связанных между собой водородными связями (А-Т, Г-Ц), носитель наследственной информации. | Desoxyribonucleic acid (DNA) - structure,consisting oftwo antiparallel, complementary chains, including 4 nitrogenic bases; adenin, guanin, thymin, cytosin linked by hydrogen bonds(A-T, G-C), carrier of genetic information |
| Рибонуклеин қышқылдары –тұқым қуалау ақпаратының іске асырылуына қатысатын, құрылысы төрт азотты негіздерден: аденин, гуанин, урацил, цитозиннен тұратын бір тізбекті нуклеин қышқылы. | Рибонуклеиновые кислоты (РНК) –структуры, состоящие из одной цепи, включающей 4 азотистых основания: аденин, гуанин, урацил, цитозин; участвуют в процессе реализации наследственной информации. | Ribоnucleic acids (RNA) – structures, consisting of four single chains, including 4 nitrogenic bases: adenin, guanin, uracil, cytosin; taking part in the process of realization of genetic information |
| Нуклеотидтер – азотты негіз, қант және фосфор қышқылының қалдығынан тұратын нуклеин қышқылдарының мономерлері. | Нуклеотид –мономер нуклеиновых кислот, состоящий из азотистого основания, сахара и остатков фосфорной кислоты. | Nucleotide– a monomer of nucleic acids, consisting of four nitrogenic bases, sugar and phosphoric acid |
| Пуриндік негіздер – аденин (А) және гуанин (Г) | Пуриновые основания –аденин (А) и гуанин (Г) | Purine bases -adenine (A) and guanine (G) |
| Пиримидиндік негіздер – тимин (Т) және цитозин (Ц). | Пиримидиновые основания-цитозин (Ц) и тимин (Т). | Pyrimidine bases - cytosine (C) and thymine (T). |
| Нуклеозид - азотты негіздің қантпен байланысын айтады. | Нуклеозид -соединение азотистого основания с сахаром | Nucleoside is -join a nitrogenous base with sugar |
| Чаргафф ережесі -ДНҚ молекуласындағы адениннің мөлшері тиминнің мөлшеріне тең, ал гуаниннің мөлшері – цитозинге тең | ПравилоЧаргаффа -в ДНК количество аденина равно количеству тимина, а количество гуанина – количеству цитозина | Chargaff rule -Chargaff's observation that in the base composition of DNA the quantity of adenine equaled the quantity of thymine and the quantity of guanine equaled the quantity of cytosine. |
| Молекулалық – генетикалық әдістер - а) полимеразалық тізбектік реакция (ПТР); б) ДНҚ-ны секвенирлеу (нуклеотидтердің орналасу ретін анықтау) в) блоттинг – ДНҚ –ны талдау әдістері. | Молекулярно-генетические методы -а) полимеразная цепная реакция (ПЦР); б) секвенирование ДНК (определение нуклеотидной последовательности); в) блоттинг – методы анализа ДНК. | Molecular genetic methods -a) polymerase chain reaction (PCR); b) DNA sequencing (determination of the nucleotide sequence); b) Blotting - DNA analysis methods. |
| а-РНҚ - ақпаратты ДНҚмолекуласынанкөшiрiпалыпцитоплазмаға белок синтезделетiнжергежеткiзедi | и-РНК - переносит информацию с ДНК в цитоплазму к месту синтеза белка | mRNA –transfers information from DNA to the protein synthesis site in cytoplasm |
| т-РНҚ - аминқышқылдардыңарнайытасымалдаушысы, трансляция кезiндеадапторретiндекодондардытанупроцессiнқамтамасызетедi | т-РНК - адаптор, обеспечивает специфическое узнавание кодонов при трансляции, транспортирует аминокислоты | tRNA –an adapter that provides specific recognition of codons in translation and transports amino acids |
| р-РНҚ - рибосоманыңқұрылымдықбөлiгi, рибосоманыңаРНҚ-нытаныпбайланысуынқамтамасызетедi | р-РНК - структурный компонент рибосом, обеспечивает узнавание и связывание рибосом с иРНК | rRNA –structural components of ribosomes that provide recognition and binding of ribosomes with mRNA |
| Комплементарлық принцип -ДНҚ молекуласының жаңа тізбегі комплементарлық принципке негізделіп адениннің тиминмен, гуаниннің цитозинмен байланысуына сай түзіледі. Сондықтан жаңадан синтезделген тізбек бастапқы матрицалық тізбекке комплементарлы болып келеді. | Принцип комплементарности-биосинтез дочерней цепи ДНК осуществляется на основе комплементарного связывания аденина с тимином, цитозина с гуанином, при этом вновь синтезированная дочерняя цепь оказывается комплементарной (дополняющей) материнскую цепь. | Complementary principle –biosynthesis of daughter DNA chain is carried out according to complementary binding of adenine with thymine, and cytosine with guanine, where a newly synthesized strand is complementary to maternal strand. |
Оқыт. Жүзжан Қ.Е.
2 - тәжірибелік сабақ