Definition and principles of replication
Репликация, определение, принципы
6.4.3. ДНҚ репликациясының лидерлік және ілесуші тізбектерінің ерекшеліктері.
6.4.4. Репликацияға қатысатын негізгі ферменттердің қызметтері.
6.4.5. Репликация қателіктерінің себептері, пайда болу және түзетілуі механизмдері
6.4.6. Теломерлік ДНҚ қызметі, құрылысы және репликациялану ерекшеліктері
6.4.7. Репликация қателіктерінің және сызықты ДНҚ молекуласының теломерлік бөліктерінің репликацияланбауының биологиялық медициналық маңызы.
* Ағылшын және орыс тілдерінде талдау үшін
6.5. Оқыту әдістері:студенттердің сабақтың мәнін, мақсатын және міндеттерін; түсінгенін қысқа, анық, ойын жүйелі жеткізу және түсінген материалын сызба нұсқа, кесте, сурет түрінде көрсету; тест қателіктерімен топпен жұмыс; есептер шығаруды көрсету және түсіндіру,сызбалар толтыруға бағыттай отырып ауызша сұрау, тақырып бойынша бейнефильмдер көру.
6.6. Әдебиеттер:
Негізгі:
6.6.1. Қуандықов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Молекулалық биология негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2008. б.21-41.
6.6.2. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003. б. 17-40.
6.6.3. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. б. 52-53.
6.6.4. Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық-генетикалық терминдердің орысша-қазақша сөздігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.
Қосымша:
6.6.5. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. С.110-122.
6.6.6. Щипков В.П., Кривошеина Г.Н. Общая и медицинская генетика. М., 2003. с. 11-16.
6.6.7. Биология. Под ред. Ярыгина В.Н. В 2-х томах. М.: Высшая школа, 2004. Т.1. б. 234-242.
6.6.8. Заяц Р.Г.,Бутвиловский В.Э. и др. Общая и медицинская генетика. Р-на- Дону, 2002. б.106-116.
6.6.9. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л.Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. акад. РАМН Н. П. Бочкова.- М., ГЭОТАР-Медиа, 2010. б. 203-205.
6.7. Бақылау:
Когнитивті (білім) құзыреттілікті бағалау
6.7.1.1. Тақырып сұрақтары бойынша ауызша сұрау.
6.7.1.2. Тест бақылау – 3 нұсқа 10 сұрақтан.
6.7.1.3. Тақырып бойынша кәсіби терминдерді ағылшын және екінші тілде игеруін тексеру
6.7.2. Тәжірибелік дағды құзыреттілігін бағалау:
6.7.2.1. Сызбалар сызу:
-ДНҚ репликациясының принциптері (Қуандықов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Молекулалық биология негіздері (дәрістер жинағы), 9 сурет, 23 б.
- ДНҚ -ның лидерлік және ілесуші тізбектерінің синтезі (Қуандықов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Молекулалық биология негіздері (дәрістер жинағы), 11 сурет, 25 б.
Есеп шығару.
ДНҚ бөлігі келесі нуклеотидтерден тұрады:
3 .. АГТАЦГГЦАТГЦАТТАЦАТГЦЦГЦ.... 5 .Бастапқы ДНҚ бөлігінің репликациялану нәтижесінде пайда болған ДНҚ – ның екінші тізбегінің нуклеотидтік құрамын жазыңыз. Полинуклетидтік тізбектің қайсысы бастапқы, қайсысы жаңа тізбек екенін көрсетіңіз.
6.7.2.3. ДНҚ репликациясына қатысатын ферменттердің қызметін кестеге толтыр.
| № | Түрлері | Қызметі |
| 1. | Хеликаза | |
| 2. | SSB - белок | |
| 3. | топоизомерза | |
| 4. | ДНҚ -полимераза | |
| 5. | Праймаза | |
| 6. | ДНҚ -лигаза | |
| 7. | Эндонуклеаза |
6.7.2.4. Теломеразаның қатысыумен және теломеразаның қатысыуынсыз ДНҚ теломерлік бөліктерінің ұзару механизмін түсіндіру және сызбасын сызу.
6.7.3. Бақылау сұрақтары:
6.7.3.1. Репликация қателіктерінің пайда болу және түзетілу механизмдері
6.7.3.2. Жаңа ДНҚ тізбегінің репликациялану механизмдері.
Үш тілдегі түсіндірме сөздер:
| Қазақ тілінде | Орыс тілінде | Ағылшын тілінде |
| Репликация –ДНҚ молекуласының екі еселену үдерісі | Репликация –процесс удвоения молекулы ДНК | Replication –process of doubling of DNA molecule |
| Репликон –репликация бірлігі | Репликон –единица репликации | Replicon –unit of replication |
| Праймер – ДНҚ-ныңрепликация үдерісінде бірінші синтезделетін жаңа тізбектің басталуына қажетті РНҚ-ның қысқа фрагменті | Праймер –короткий фрагмент РНК, синтезирующийся первым в процессе репликации ДНК, необходимый для начала синтеза дочерней цепи | Primer –short (oligonucleotide) fragment of RNA, synthesizing before replication and using for initiation of synthesis of daughter chain |
| ДНК-полимераза – ДНҚ-ның жаңа тізбегінің синтезделуіне қатысатын фермент | ДНК-полимераза –фермент, участвующий в синтезе дочерней цепи ДНК | DNA-polimerase –enzyme, taking part on synthesis of daughter chain of DNA |
| Оказаки фрагменттер –бастапқы ДНҚ-ның ілесуші тізбегінде синтезделетін жаңа ДНҚ тізбегінің фрагменттері | Фрагменты Оказаки –фрагменты дочерней цепи ДНК, синтезирующиеся на отстающей цепи материнской цепи ДНК | Okasaki fragments –fragments of daughter chain of DNA, synthesizing on lagging chain of maternal DNA |
| Хроматин – негізгі компоненттері ДНҚ және ақуыздар болатын хромосоманың заты | Хроматин –вещество хромосом, основными компонентами которого являются ДНК и белки | Сhromatin – material of chromosomes, consisting mainly from DNA and proteins |
| Теломерлер –хромосоманың ұштарында орналасқан гендері жоқ, ДНҚ-ның қайталанатын қатарлары | Теломеры – повторяющиеся последовательности ДНК, располагающиеся на концах хромосом, не содержащие гены | Telomeres– repetitive sequence of DNA located on the ends of chromosomes not containing genes |
| Теломераза – сызықты ДНҚ молекуласының жаңа тізбегін ұзартатын, қатерлі ісіктерде және басқа жасушаларда белсенді болатын арнайы фермент | Теломераза –специфический фермент, удлиняющий дочерние цепи линейных молекул ДНК, активны в злокачественных опухолевых и других клетках | Telomerase – specific enzyme lengthening daughter chain of DNA, are active in malignant tumors and other cells |
| Лидерлік тізбек –репликациялық айырдың бағытымен бағыттас және үздіксіз синтезделетін тізбек | Лидирующая (ведущая) цепь -синтезирующаяся непрерывно и соответствует направлению репликативной вилки | Leading strand –strand synthesized continuously and along the direction of replication fork. |
| Ілесуші (арттақалушы) тізбек –репликациялық айырдың бағытына қарсы бағытта және үзік-үзік синтезделетін тізбек | Запаздывающая (отстающая) цепь –синтезирующаяся прерывисто и соответствует обратному направлению репликативной вилки | Lagging strand –strand synthesized discontinuously and against the direction of replication fork. |
| Жартылай консервативті –ДНҚ-ның бастапқы тізбектерінің әрқайсысы жаңа тізбек түзілу үшін матрица болып табылады | Полуконсервативность-каждая исходная (материнская) цепь ДНК выступает в качестве матрицы для синтеза дочерней цепи | Semi-conservativeness –each original (maternal) DNA chain acts as a template for synthesis of a daughter chain |
| Комплементарлық – ДНҚ молекуласының жаңа тізбегі биосинтезі адениннің тиминмен гуаниннің цитозинмен комплементарлы байланысының негізінде түзіледі | Комплементарность-биосинтез дочерней цепи ДНК происходит на основе комплементарного связывания аденина с тимином, гуанина с цитозином | Complementarity –biosynthesis of daughter DNA chains is based on complementary pairing of adenine with thymine, and guanine with cytosine |
| Антипараллельдік –ДНҚ жаңа тізбектері бастапқы тізбекке қарама-қарсы бағытта синтезделеді | Антипараллельность-синтез дочерней цепи ДНК происходит в противоположном от материнской цепи направлении | Antiparallelity -synthesis of a daughter DNA strand happens in the direction opposite to the direction of maternal chain |
| Униполярлылығы-комплементарлы жаңа тізбектердің синтезі тек 5¢-3¢бағытында синтезделеді | Униполярность-синтез комплементарных дочерних цепей происходит только в направлении 5¢-3¢ | Unipolarity –synthesis of complementary daughter strands is always in the 5’ to 3’ direction |
| Үзілмелілігі –репликация ДНҚ молекуласының бірнеше жерінде біруақытта басталып, кейін бір тізбекке тізбектеледі | Прерывистость-репликация начинается одновременно в нескольких точках молекулы ДНК, сливающиеся затем в единую цепь | Discontinuousness –replication starts simultaneously at several points of a DNA molecule, which are later joined in a continuous chain |
| Тұқым қуалау ақпаратыныңжалпы берілу -барлық тірі ағзалардың жасушаларында жүреді ДНҚ-ДНҚ-репликация ДНҚ-а-РНҚ-транскрипция РНҚ –ақуыз-трансляция | Общийперенос наследственной информации происходит в клетках всех живых организмов ДНК-ДНК-репликация ДНК-и-РНК-транскрипция РНК –белок-трансляция | Generaltransfer of hereditary information occurs in cells of all living organisms DNA-DNA – replication DNA-mRNA – transcription RNA-protein – translation |
| Тұқым қуалау ақпаратыныңарнайы берілу –вируспен зақымдалған жасушаларда жүреді РНҚ-РНҚ-репликация РНҚ-а-ДНҚ- кері транскрипция ДНҚ –ақуыз-трансляция | Специализированный перенос наследственной информации происходит в клетках зараженных вирусом РНК-РНК-репликация РНК-ДНК- обратная транскрипция ДНК –белок-трансляция | Specializedtransfer of hereditary information occurs in cells infected with a virus RNA-RNA – replication RNA-DNA – transcription DNA-protein – translation |
Құрастырған: оқытушы Какишева Г.Т.
4 -тәжірибелік сабақ