Тұрғындар демографиялық нысан ретінде.
Демография (грекше демос — халық) — белгілі бір халықтың, ұлттың, ұлыстың, этникалық топтың санын, құрамы мен құрылымын, аумаққа бөлінуін, өсу не кему динамикасын қоғамдық-тарихи жағдайлармен байланыстырып зерттейтін әлеуметтік ғылым саласы. Демография адам популяциясын оның көлемі мен құрылымына сәйкес, яғни жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және миграция коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу.
Демографиядағы ең басты мәселе – халықтың ұдайы өзгеруін, өсу мөлшерін, дамуын анықтау. Халықтың ұдайы өзгерісі – ұрпақ алмасу, туу мен өлу, яғни табиғи жағдай арқылы жүзеге асады. Белгілі бір аймақтағы халықтың өсу мөлшерінің өзгеруі адамдардың басқа жерлерден көшіп келуі (иммиграция) мен олардың бөтен аймақтарға қоныс аударуына (эмиграция), яғни халықтың көшу-қону қозғалысына да байланысты. Сондай-ақ халық санының өзгеруі адамдардың жасына, отбасы жағдайына, балалар санына немесе білім деңгейіне, мамандығына, әлеуметтік ахуалына орай бір күйден екінші күйге, бір топтан екінші топқа ауысуына тәуелді. Кең мағынасында алғанда, халықтың ұдайы өзгерісі дегеніміз оның санының, құрамы мен орналасуының табиғи жағдайларға және миграцияның ықпалына қарай өзгеріп отыруы. Отбасының құрылуы, оның дамуы мен күйреуі демографияда дербес мәнге ие. Демографияда халықтың және оның бөліктерінің өзгеруі тек сан жағынан ғана емес, сонымен қатар сапалық тұрғыдан да қарастырылады. Мыс., белгілі бір жастағы адамдардың санының өзгеруімен қатар олардың тұлғалық дамып-жетілуі, денсаулығындағы өзгерістері де назарға алынады.
Демография үшін бастысы – халықтың қоғам дамуымен өзара ықпалдасуы болып табылады. Демография әлеуметтік-экономикалық процесс заңдылықтарының жалпы халықтың ұдайы өсуіне ықпалын ғана емес, керісінше халық өсімінің қоғам дамуына тигізетін әсерін де зерттейді. Әсіресе, бұл жерде еңбек ресурстарының құрамы мен қозғалысының, сондай-ақ халықтың тұтынушы ретіндегі үлес мөлшерінің терең зерттелуі аса маңызды рөл атқарады. Зерттеулердің бұл саласын кейде «экономикалық демография» деп атайды. Демографияның міндеттерінің бірі – халықтың ұдайы өзгерісінің заңдылықтарын зерттеу негізінде мемлекет тарапынан жүргізілетін демографиялық саясат негіздерін тұжырымдау.
62) Халықтың табиғи қозғалысын демография зерттейді. Сондықтан оның көрсеткіштерін демографиялық керсеткіштер деп атайды. Олардың негізгілері - туу (туғандар саны), өлу (өлгендер саны),туғандар мен өлгендер санының айырмасы табиғи өсімді керсетеді. Егер де өлім туудан артық болса, халықтың табиғи азаюы (депопуляция) пайда болады. Демографиялық, көрсеткіштерді абсолюттік цифрлармен (жүз, мың немесе миллион адам) беруге болады, бірақ көбінесе оларды 1000 тұрғынға шаққандағы есеппен промиль арқылы (%о белгісімен) көрсетеді. Демографиялық көрсеткіш бойынша табиғи қозғалысты 2 типке бөледі: байырғы және қазіргі. Байырғы табиғи өсім 12%о-ден артық болатын, ал қазіргі өсім бойынша 12 %о-ден төмен. Халық қозғалысының бір типтен екінші типке өтуін демографиялық революция дейді.
Халық саны және динамикалық өсу қарқыны
Қазақстан халқы 2009 жылғы санақ бойынша 16 млн 402 мың адамға жетті. Халық санының аз болуы - бұл әлсіз ішкі нарық, яғни сыртқы нарыққа тәуелділік, сондай-ақ жұмыс қолының жетіспеуі, соған байланысты қажетті аймақтардың игерілмеуі, сонымен бірге елдің қорғаныс қабілетінің әлсіреуі. Сондықтан да халық санын көбейту - қоғамнын, негізгі мәселелерінің бірі. Қазақстан халқының саны бойынша орташа мемлекеттер қатарына жатады. Халық саны жөніндегі толық мәліметтерді халық санағы береді. Мемлекет оны белгілі бір уақыт аралығында жүргізіп отырады (біздің елімізде 10 жыл сайын). Әр санақ аралықтарында қорытынды есеп беріліп отырады. Алғашқы жалпы халық санағы 1897 жылы, ал соңғы ҚР Ұлттық санағы 2009 жылы 25 ақпаннан 6 наурыз аралығында өтті. Бұл уақыттың ішінде Қазақстан халқы 4 есе өсті.Бірақ оның динамикасы біркелкі болған жоқ, жылдам есу айтарлықтай төмендеумен алмасып келіп отырды.
Сауда-саттық[1] белгілі бір техникалық-экономикалық сипаттамалары бар тауарды сатып алу нысаны, мұнда сатып алушы сатушылар үшін тауарға конкурс жариялайды. Тек кана ұлттық кәсіпорындар қатысатын сауда-саттықты і ш к і с а у д а - с а т т ы қ деп атайды, ал шетелдік кәсіпорындар қатысатын сауда-саттықты х a л ы қ a р а л ы қ с а у д а - с а т т ы қ деп атайды. Өз кезегінде халықаралық сауда-саттық тілек білдіруші кәсіпорындардың бәрі қатысатын а ш ы қ с а у д а - с а т т ы қ және жеткізушілер мен сатып алушылардың қатаң түрде шектелген тобы қатысатын ж a б ы қ с а у д а - с а т т ы қ болуы мүмкін. Әуелі (бірінші кезеңде) сауда-саттыққа қатысатын фирмалар іріктеледі, сонан соң (екінші кезеңде) сауда-саттықтың өзі өткізіледі.
63) Қазақстан тәуелсіздікке қолы жеткен уақыттан бері экономикасы түрлі жағдайларды бастан өткерді. Алайда Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың білікті басқаруы мен жүргізген күрделі стратегиялық саясаты ұлттық экономиканы шұңқырдан биікке жетелеуде.
Қазақстан бұдан әрі қарй даму үшін және экономикасын байыту үшін дүниежүзілік саудада орын табу керек. Қазақстанның дүниежүзілік саудада өз орнын табуы үшін алдымен ДСҰ-ға кіруі қажет. Бұл ұйымға кіруіміз үшін ДСҰ-ның барлық шарттарын орындауымыз қажет, бұл жайлы Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың 2008 жылғы жолдауында: «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру — мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» деп айтып өткен.
«Қазақстан Дүниежүзілік Сауда Ұйымына тараптардың барлығына тиімді болатын, әрі біздің еліміздің стратегиялық және экономикалық мүдделеріне сәйкес келетін шарттармен кіруді көздейді. Бүгінгі таңда көптеген мемлекеттермен келіссөздер аяқталды. Дегенмен, әлі бірқатар келісімдерге қол қою үшін келіссөздер жүргізуіміз керек. Осыған байланысты мен осыған дейін ең жоғарғы деңгейде уағдаластыққа қол жеткізген Америка Құрама Штаттарының, сондай-ақ, Еуропалық Комиссия өкілдігінің, Австралия, Үндістан және Моңғолия елшіліктерінің басшыларына мынаны айтқым келеді: — біздің елдеріміздің арасында орнаған жоғарғы деңгейдегі экономикалық және сауда қатынастарын ескере отырып, сіздердің үкіметтеріңіз Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру ниетіне қолдау білдіріп, екіжақты келіссөздерді келер жылдың басында аяқтайды дегенге сенемін.»
64) Дағдырыс [кризис] - мәселенің аса асқынып, ушығып, басқа мәселелерді кері ысырып, алдыңғы орынға шығатындай деңгейге көтерілу дәрежесі. Ал оның жағымсыз (ұнамсыз) салдарының орнын толтыру оңайға түспейді. Мысалы, саяси, экономикалық,экологиялық және т.б. дағдарыстар.
"Дағдарыс" ұғымы қандай да болмасын құбылыстың деградацияға ұшырап өмір сүруі мен қызмет етуі мүмкін емес болатын ерекше күйін сипаттайды. Соңымен, "дағдарыс" ұғымы құбылыстың ішкі ерекшеліктерін бейнелейді: оның табиғи қызмет етуге және эволюцияға қабілетсіздігі, онда өзінің сапаларын, қасиеттерін сақтау мен өсіруге және өзінің негізгі мәнді сипаттамаларын сақтай отырып дамудың мейлінше жоғары сатысына көтерілу мүмкіндіктерінің болмауы. Әрине, дағдарыстың келтіріліп отырған түсіндірмесі тым жалпы бірақ шынайы өмірде кез келген құбылыс белгілі бір кезенде өзінің қайта құрылуы мен қирауы, жоғалуына бастайтын дағдарыстық сатыға өтеді. Сондықтан дағдарыстан шығу жолы құбылыстың сапалы жаңаруында жатыр.[1]
· 65. Әлеуметтік көрініс ретінде соғыс пен терроризм
· Бүгінгі өмірде дүние жүзі аймақтарының дамуында сәйкессіздік бел алып бара жатыр. Осы ахуал әлсіз дамыған мемлекеттерде әлеуметтік қозғалыстардың етек алуына көп ретте қолайлы жағдай туындатып отыр. Әлуметтік қорғансыздық терроризмнің пайда болуы мен таралуына дем беретін фактор болып табылады. Атап айтсак оның нақты көріністері: жұмыссыздықтың биік деңгейі, табыстың төмендігі, болашақтың бұлыңғырлығы, әлеуметтік шиеленістің ширыға түсуі және т.б.с.с. Терроризм дегеніміз- деструктивті әрекет пен саяси радикализмнің ширыққан шындығы болатын болса, оның салдары белгілі бір партиялық топтардың қандай саяси реңктегі шептен табылуымен теңдесіп жатпақ. Әрі-беріден соң, саяси радикализм сынаса, терроризм өлтіреді деп айтуға да болады. Көптеген тарихшылардың пікірі бойынша террор — латын тілінде-ужас, страх - яғни үрку, қорқыныш деген түсінікті білдіреді де, француз революциясы кезінде пайда болды дейді. Қазіргі кезде дүниежүзінің көптеген жерінде террорлық ұйымдар белең алып тұр. Көпшілігінде радикальды-террорлық ұйымдар тәуелсіздік, бостандық, саяси құқық үшін күресуші саяси бірлестіктер ретінде қалыптасты. Алайда бірқатар елдерде оппозицияның жеңісі және топтарға бостандық режимі мен көмектің берілуі олардың террорлық әрекетін мемлекетке қарсылық деңгейіне жеткізді. Сондықтанда бірқатар мемлекеттердің қызметтерінің негізгі бағытының бірі террорлык әрекеттерге қарсы күресу болып табылады. Терроризм барған сайын қорқытудың жаңа түрін іздейді, аумағын кеңейтеді, қатігезденеді. Террористер әрекеті шектен шығып кетті, олар ешнәрседен аянбайды. Мысалы, Жапонияның метросында болған жағдай. Шетелдік эксперттердің сипаттауы бойынша, террористер алдын-ала жаппай жою қаруын бірнеше рет байқап көрген, қаруды дайындап, сонан соң ядролық мекемелердің ішіне кіруге тырысады, атом злектр станцияларына қарсы немесе атом қондырғыларына қарсы диверсия ұйымдастырады. Кейбір елдердің қоғамында талан-таразға салу, халықтың байлығын тонау сияқты алуан-түрлі ой-пікір таратылады
· Соғыс-1. мемлекеттер арасындағы қарулы күрес. Соғысушы державалардың соғыстан көп бұрын жүргізген саясатының жалғасы;
2. Бір мемлекет ішіндегі тараптар арасындағы қарулы кақтығыстар. Ол азамат соғысы деп аталады.
Әдеттегiдей, соғыс өз ерiгiнiң оппонентiне байлау мақсатқа ие болады. Клаузевиц айтуы бойынша "соғыс бұл басқа,зорлықпен құралдардың саясатының жалғасы".
Соғыстар мақсатқа жетудi негiзгi құралмен бас және шешушi құрал, сонымен бiрге күрестiң экономикалық, дипломаттық, идеологиялық, ақпараттық тағы басқа құралдары сияқты ұйымдастырылған қарулы күрес қызмет көрсетедi. Соғыс мағынасы бұл - мақсаты саяси мақсаттардың табысы болып табылған ұйымдастырылған қарулы зорлық. Соғыстың басты құралы әскер.[1
·
· 66. Экологиялык шиеленіс және адам генефонды
· экологиялық шиеленіс – термодинамикалық (термодинамикалық дағдарыс) және ірі экологиялық жүйелердің сенімділігінің кемуі келеді. Олар Жердің жер беті қабатында энергияны өндірудің экологиялық шектеулермен және табиғи-экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуымен байланысты. Бұл жақын болашақтың экологиялық дағдарыстары энергетиканы түбегейлі өзгерту және кең көлемдегі экологиялық жоспарлаудың негізінде шешіледі. Алғашқысының негізі – энергияны барынша үнемдеуде және атмосфераның жер бетілік қабатына жылу қоспайтын дерлік (ең бірінші Күндік) оның қайнар көздеріне өтуде, екіншісі – табиғи экожүйелерді жүйелі пайдалануда, олардың табиғи және адам қайта түзетін түрлерінің ара қатынасын оңтайландыруда жатыр.
·
·
· 67. Планетадагы кедейшілік
· Кедейшілік пен экономикалық теңсіздікке сан және сапа женінен баға берудің мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын әзірлеу үшін үлкен маңызы бар.
· Адамзат қоғамында бұрыннан келе жатқан ірі дағдарыстарының арасындағы ең маңыздысы кедейлік болып саналады. Кедейліктің тарихы шамамен адамзат тарихымен бірдей. Түрлі дәуірлерде көптеген адамдар табыстың аздығы және ең қажетті мүмкіндіктерден мақрұм болу салдарынан өмірін үзген. Өкінішке орай бүгінде 21-ғасырда кедейлік жойылмаумен қатар, азайған да жоқ. Осы ащы ақиқаттан алатын алғашқы нәтижеміз, ол адамдар соңғы онжылдықтарда зор жетістіктерге қол жеткізгенмен, адамзаттың ең үлкен түйткілдерінің бірі, яғни кедейлікті азайтуда айтарлықтай оң іс атқара алмады. Сонымен қатар осы жаңалықтармен жетістіктер соғыстарды азайтып, қауіпсіздікті жая алмады, тіпті есірткі мен адам контрабандасы түйткілін де шеше алмады. Бұл әлсіздіктің себебі, адамзат жетістіктері көбінесе әлемнің мықтылары мен дандайсушылары қызметінде болуынан. Өйткені олар кедей және мақрұм халықтардың қайғы мен қасіреттерін азайтуды емес, бәлке өз байлығы мен күшін арттыруды ғана ойлайды.
Жалпы алғанда кедейлік - күшті кедейлік және күшті емес кедейлік деп екіге бөлінеді. Күшті кедейлікте, адамдар - тағам, тұрғын үй мен гигиена тәрізді өмірге қажетті ең қарапайым заттарға зәру болады.
· БҰҰ Даму бағдарламасының (БҰҰДБ) Токиода өткен жиынында оқылған баяндамада айтылғандай, күллі әлемдегі кедейшіліктің алатын үлес салмағы кішкентай болғанымен, күн санап өсіп келе жатқан теңсіздік пен «құрылымның осалдығы» бұрынғысынша ең қауіпті тұс күйінше қала бермек. Қазір артта қалған және дамушы 91 мемлекеттің 1,5 млрд.-қа жетеқабыл тұрғыны нағыз тақыр кедейліктің зардабын шегіп отырса, тағы 800 млн. адам осыған құлаудың ең шеткі шегінде тұр.
68. Балалар мен жастардың тұрақты дамуды қамтамасыз етудегі рөлі.Даму бағдарламалары жастарға қауіпсіз болашақты және оның ішінде денсаулыққа қолайлы қоршаған ортаға жоғары өмір сүру жағдайына, білім алу мен жұмысқа кепілдік беруі керек. Жастар планета халқының 1/3-не жақын бөлігін, ал көптеген дамушы елдерде - жартысын құрайды. Білім беру дәрежесін арттыру қажет. Жастарға білім беруде қоршаған ортаны қорғау мен даму мәселелеріне көп көңіл бөлінуі қажет.
70. XX Біріккен Ұлттар Ұйымының Конференциясының соңғы онжылдықта болды. Жаһандық тұрақты дамудың үкімет тұжырымдамасын іске асыруға бағытталған іс-қимыл бағдарламасы - конференция бірлесіп құжат «XXI ғасырдағы Күн тәртібінің үшін» әзірленді қабылдады. Бағдарламаның 40 бөлімдерден тұратын іс-шаралар, иесіз жер қалпына келтіру бастап электр энергиясын өндіру мен ауыл шаруашылығы өнімдерін жақсарту аяқталатын кең ауқымын ұсынады. Тұрақты даму экономикалық аспектілерін талқылау үшін стратегиялық форум ретінде БҰҰ Орнықты даму жөніндегі комиссиясының (ОДК) құрылды. Комиссия қамтитын төрт басым бағыттарына басшылық беруге бағытталған. Тұщы су, мұхиттар, ормандар, соның ішінде жер ресурстары, тұрақты энергетикалық Рио-де-Жанейрода өткен конференцияда
: үміт пен көңілдің Стокгольмде, 1992 жылдың маусым кейін жиырма жыл Рио-де-Жанейрода қоршаған орта және даму бойынша Біріккен Ұлттар Ұйымының конференциясы болып өтті. Форум бірге қатысушылардың рекордтық саны әкелді: 179 ел 8 мың жалпы Бразилияға жіберген делегаттары.. Оның жұмысы, сондай-ақ үш мың қатысты. Үкіметтік емес халықаралық ұйымдардың өкілдері қатысты. Ол Рио-де-Жанейрода шетінде жөніндегі Үкіметаралық конференциясының қатар 20 мыңнан астам қатысты Жаһандық форум, болды. Жеке тұлғалар жөн. Жоғары лауазымды шенеуніктер мен Рио-де-Жанейро қаласында жиналған жұртшылық қарапайым мүшелері, конференция ұранымен көрінеді, қоршаған ортаны қорғау мәселелерін берді Value: ғаламшарды Quot сақтау үшін біздің соңғы мүмкіндік;. Күн тәртібі XXI ғасыр ұзартқыш; конференция нәтижелерінің бірі қоршаған орта және даму жөніндегі декларациясы мен Quot деп аталатын іс-өршіл бағдарламасы қабылдануы болды;. Декларация Стокгольм алдындағы ережелеріне негізінен дауыссыз 27 принциптерін жиынтығы болып табылады. Сонымен қатар, Рио-де-Жанейро декларациясының 80 жылдары әлемде орын алған драмалық өзгерістерді көрсетеді. Мысалы, Декларация барлық мәтін арқылы қызыл жіп тұжырымдамалық негіздері Қоршаған орта және даму бойынша Дүниежүзілік комиссияның әйгілі...
·
72. Табиғи ресурстар классификациясы-Олар сарқылатын және сарқылмайтын болып бөлінеді.Сарқылатын ресурстар қалпына келетін,салысырмалы қалпына келетін,қалпына келмейтін болып жіктеледі.Басқа ресурстармен алмастыруға болатын(мыс,металдарды пластмассалармен).Ал сарқылматынға алмастыруға болмайтын(мыс,атмосфера,су).
№73
Қазақстанда ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заң 1997 және 2006 жылдары қабылданды. Мұндай Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ұйымдастырылу мақсаттарына және табиғат корғау ережелеріне сәйкес бірнеше топқа бөлінеді.
Биосферадағыэкожүйелердің бастапқы қалпын сақтап калу және корғау тірі организмдердің сан алуан түрлілігін сақтау мәселелерімен тығыз байланысты.
Қазіргі кезде Жер шарында адамның аяғы тимеген және іс-әрекетінің әсеріне ұшырамаған алқаптар жоқтың қасы. Дегенмен де табиғаттың бастапқы табиғи қалпы сақталған немесе антропогендік факторлардың ықпалы онша байқала коймаған экожүйелердің біраз бөлігін табиғи эталон ретінде сақтап қалудың маңызы зор. Өйткені мұндай аумақтар антропогендік факторлар көбірек ықпал еткен аймақтармен салыстыру үшін қажет. Халықаралық қабылданған ережелерге сәйкес әрбір мемлекеттің жалпы жер аумағының 10%-ы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәртебесін алуы қажет.
Ерекше корғалатын табиғи аумақтарға биосфералық қорықтар, мемлекеттік табиғи қорықтар, мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар, қорықтық аймақтар, корықшалар және т.б. табиғи нысандар жатады. Соңғы деректер бойынша дүние жүзінің 100-ден астам ірі мемлекеттерінде 1000-нан астам ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ұйымдастырылған. Мұндай аумақтардың жалпы көлемі 230 млн га жерді алып жатыр. Бұл жер бетіндегі құрлықтың 1,6%-на тең.
· Мемлекеттік ұлттық қорықтар.
· Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар.
· Мемлекеттік табиғи резерваттар.
· Мемлекеттік корықтың аймақтар.
· Мемлекеттік табиғи қорықшалар.
· Мемлекеттік табиғат ескерткіштері.
· Мемлекеттік зоологиялық бақтар.
· Мемлекеттік ботаникалық бақтар.
· Мемлекеттік дендрологиялық бақтар және т.б.