Эвакуацияланган барлык халык кауипсиз аймакка орналастырылган пункттерде тиршилик кызметине кажеттилеримен аз шамада камтамасыз етилуге тиис

7.

8.
-->

Главная » Статьи » Медицина  

ЭЛЕКТР ТОГЫНАН ЗАРДАП ШЕГУШІГЕ АЛҒАШҚЫ КӨМЕК

Электр тогынан зардап шегушіге алғашқы көмек Электр тогының әсерінен босату 40. Электр тогымен зақымданған жағдайда зардап шегушіні токтың әсерінен тезірек босатылады, өйткені оның ұзақтығынан электрлік жарақаттың ауырлығы байқалады. 41. Қысыммен жұмыс істейтін ток бөлу бөліктеріне жанасу көп жағдайда бұлшық еттердің еріксіз тартылуына және жалпы қозуына әкеледі, бұл тыныс алу органдары мен қан айналу қызметінің бұзылуына және тіпті толығымен тоқтауына әкелуі мүмкін. Егер зардап шегуші қолында сымды саусақтарымен қатты ұстап тұрған болса, оның қолынан сымды босату мүмкін болмайды. Сондықтан ең алдымен зардап шегушіге алғашқы көмек ретінде электр қондырғының зардап шегуші ұстаған бөлігін дереу сөндір. Сөндіру ажыратқыш немесе басқа да жабдық арқылы, сондай-ақ сақтандырғыштарды (тығындарды) алу немесе айналдыру, штепсельдік қосқыштарды алу-салу арқылы жүргізіледі. 42. Егер зардап шегуші жоғарыда болатын болса, қондырғыны ажырату және оны токтан босату оның құлауына әкеледі. Бұл жағдайда зардап шегушінің құлауынан алдын алу немесе оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар қолданылады. 43. Электр қондырғысын ажыратқан жағдайда электр жарығын да бірге өшіреді. Осыған байланысы күндізгі жарық болмаған жағдайда электр қондырғысын өшіруді және зардап шегушіге көмек көрсетуді кешіктірмей бөлменің жарылыс, өрт шығу қауіптілігін ескере отырып, басқа көзден жарық беруді қарастырады (авариялық жарық беруді, аккумуляторлық шамды қосу). 44. Егер қондырғыны дереу өшіру мүмкін болмаған жағдайда зардап шегушіні тоқтан босатудың басқа да шараларын қолданады. Барлық жағдайларда көмек көрсетуші өмірге қауіпті болғандықтан, сақтандыру шараларын қолданбай, зардап шегушіге жанаспайды. Ол тоқ бөлу бөлігімен байланыста болмау және кернеуде қалмау қадағаланады. 1000 В дейінгі кернеу 45. Зардап шеккенді 1000 В дейінгі кернеулі тоқ өткізетін бөліктен немесе сымнан босату үшін электр тоғын өткізбейтін затты қолданады. Оны (егер ол құрғақ және денеден шешілетін болса) киімінен мысалы, қоршалған металл заттармен және зардап шеккеннің киімі жоқ жерлерімен жанасуын болдырмай пенжектің немесе пальтоның өңірінен, жағасынан тартып алуға болады. 46. Зардап шеккенді аяғынан тартып, көмек көрсетуші оның аяқ киіміне немесе киіміне өзінің қолдарын жақсылап оқшаулағанға дейін қол тигізбеуі керек, себебі аяқ киім мен киім дымқыл және электр тоғын өткізуші болуы мүмкін. 47. Көмек көрсетуші қолдарын оқшаулау үшін егер оған зардап шегушінің киіммен жабылмаған денесіне қол тигізуі қажет болса, электр тоғын өткізбейтін қолғапты киеді немесе оны оқшаулағыш материалмен орайды, зардап шеккенге резеңке төсенішті, резеңке қосылған материяны (плашты) немесе қарапайым құрғақ материяны жабады. Ол өзін сондай-ақ резеңке төсеніштің, құрғақ тақтайдың немесе электр тоғын өткізбейтін төсемнің үстіне тұрып оқшаулай алады. 48. Зардап шеккенді тоқ өтетін бөліктен электр тоғын өткізбейтін қолғапсыз ажырату кезінде бір қолмен әрекет жасау ұсынылады. 49. Егер тоқ электр тоғы жерге зардап шегуші арқылы өтетін болса және ол қолында тоқ өтетін элементті қатты қысса, жоғарыда көрсетілген өзіне және зардап шегушіге қатысты сақтандыру шараларын сақтай отырып, тоқты ажырату, зардап шегушіні жерден оқшаулау оңай болады, сымдарды құрғақ ағаш сабы бар балтамен шабуға немесе оқшауланған сабы бар құрал-сайманмен (тістеуіктермен, қысқыштармен) кесіп тастауға болады. Сымдарды асықпай шабу немесе кесіп тасталады, яғни әр сымды бөлек шабу немесе кесу және мүмкіндігінше тоқ өткізбейтін негізде, ағаш баспалдақта тұру ұсынылады. Оқшауланбаған құрал-сайманды оның сабын құрғақ материямен орап, қолдануға болады. 1000 В жоғары кернеу 50. Зардап шеккенді кернеулігі 1000 В жоғары тоқ өтетін бөліктерден ажырату үшін, электрді өткізбейтін қолғапты және резеңке етіктерді кию және тиісті кернеуге есептелген штангалық немесе оқшаулағыш кемпірауыздармен әрекет жасалады. 51. Сонымен қатар, егер тоқ өткізетін бөлік (сым) жерде жатса, қадамның кернеулік қауіптілігі ескеріледі және зардап шегушіні тоқтың әсерінен босатқаннан кейін оны қауіпті аймақтан шығарылады. 52. Электро беріліс желілерінде, оларды қоректендіру бекеттерінен тез ажырату мүмкін болмаған кезде зардап шеккенді босату үшін егер ол сымдарға қатысты болса, оларға оқшауланбаған сымдарды тастау арқылы сымдардың қысқа тұйықталуы жүргізіледі. 53. Қысқа тұйықталу кезінде оның күйіп кетуін болдырмау үшін сымдардың жеткілікті қимасы болады. 54. Жиынтық жасау алдында сымның бір ұшы (жерге қосылатын құламаның металл тірегіне қосу) жерге қосылады. 55. Жиынтық жасау ыңғайлы болу үшін сымның бос ұшына жүк қыстырған дұрыс болады. Өткізгішті адамдарға, сонымен қатар көмек көрсетушіге және зардап шегушіге тимейтіндей етіп жиынтықталады. Көмек көрсету 56. Зардап шегушіні электр тоғының әсерінен босатқаннан кейін оның қал-жағдайы бағаланады Зардап шегушінің қал-жағдайын тез анықтаудың белгілері болып мыналар табылады: 1) есін анық, жоғалтқан, бұзылған (зардап шеккен есінен танған), абыржыған; 2) тері қабаты мен көрінетін шырыштардың (ерін, көз) түсі: қызғылт, көгерген, боз; 3) тыныс алуы: тұрақты, жоқ, бұзылған (дұрыс немесе, жеңіл, сырылды); 4) ұйқы күре тамырының соғылуы: жақсы сезіледі, (қалыпты немесе қалыпты емес), нашар сезіледі, сезілмейді; 5) қарашықтары: жіңішке, ашық. 57. Белгілі бір деңгейде машықтанған көмек көрсетуші өзін-өзі ұстай білетін болса 1 минут ішінде зардап шегушінің қал-жағдайын бағалауға және оған қандай көлем мен тәртіп бойынша көмек көрсету қажеттігін анықтай алады. 58. Тері қабатының түсі мен тыныс алуын (көкірек қуысының көтерілуі мен түсуінен) көріп бағалайды. Ауыз бен мұрынға жылтырақ металл заттарды қойып алатын уақытты бос кетірмейді. Сонымен қатар, есін жоғалтуды көріп бағалайды және нақты көз жеткізу үшін қал-жағдайы туралы сауал қоюға болады. 59. Ұйқы күре тамырының соғылуын қолдың екінші, үшінші және төртінші саусақтарының ұштарымен мойынына жұтқыншақ «көмекей жұмыры» пен иілгіш бұлшық еті арасына қою және омыртқаға ақырын ғана басу арқылы сезеді. Ұйқы күре тамырының соғылуын анықтау тәсілдерін өзіне немесе өзінің жақындарына істеп көруге болады. 60. Қарашықтардың жалпақтығын көздері жабық кезде мынадай тәсілдермен анықтайды: сұқ саусақтың ұштарын екі көздің үстіне қояды және оларды ақырын ғана көздің алмасына қарай баса отырып, жоғарыға көтереді. Мұндай жағдайда көздің саңылауы ашылады және ақ қабатында дөңгелек мөлдір қабық, ал оның дөңгелек формасының ортасында қара қабыршық көрінеді. Оларды мөлдір қабықта қанша орын алатынына (жіңішке немесе жалпақтығына) қарай бағалайды. 61. Есін жоғалту дәрежесін, тері қабатының түсін және тыныс алу жағдайын 1 минуттан аспайтын уақытты алатын тамырды ұстау арқылы бір мезгілде анықтауға болады. Қарашықтарды бірнеше секунд ішінде қарауға болады. 62. Егер зардап шеккен есін жоғалтса, тыныс алмаса, тамыры соқпаса, тері қабаты көгерген, қарашықтары (диаметрінде 0,5 см) жалпақ болса оны өлім аузында жатыр деп есептеуге болады және дереу «ауыздан ауызға» немесе «ауыздан мұрынға» тәсілімен қолдан дем алдырудың және жүректі сыртынан массаждаудың көмегімен ағзаны тірілтуге кіріседі. Зардап шеккенді шешіндіріп, уақытты жоғалтудың керегі жоқ. 63. Егер зардап шегуші өте сирек және терең дем алса, бірақ оның тамырының соғылуы сезілсе, дереу қолдан дем алуды бастайды. Қолдан дем алдыру кезінде зардап шеккеннің көлденең жатуы міндетті емес. 64. Тірілтуге кірісіп, дәрігердің немесе жедел медициналық көмектің шақырылуы қамтамасыз етіледі. Мұны көмек көрсетуші емес, басқа тұлға істейді. 65. Егер зардап шегуші есінде болса, тұрақты дем алып және тамырының соғылуы сақталса бірақ оған дейін талып жығылған немесе ессіз жатса оны киімнен жасалған төсенішке жатқызады; дем алуына кедергі жасайтын киімін шешіп; таза ауаның берілуін қамтамасыз етіп, егер денесі салқын болса жылытып; ыстық болса, салқындауын қамтамасыз етіп, тамырының соғуын және дем алуын үздіксіз бақылап отырып, толық тыныштық сақтап; артық адамдарды шығарып жібереді. 66. Егер зардап шегуші ессіз жатса оның тыныс алуы бақыланады және тілінің артқа кетуіне байланысты тыныс алуы бұзылса саусақтармен төменгі жақты алдыға қарай жылжытып және тілдің артқа кетуі орнына келгенге дейін осы қалыпта ұсталады. 67. Зардап шегуші құсып бастаған кезде оның басы мен иығын құсықтық массаны шығару үшін солға бұрады. 68. Зардап шеккенге қимылдауға, тіпті жұмысын жалғастыруға рұқсат етілмейді. Өйткені электр тоғының әсерінен алынған көзге көрінетін ауыр зақымдардың немесе басқа себептердің (құлаулардың) болмауы оның қал-жағдайының кейінірек бұзылуын жоққа шығармайды. Зардап шегушінің денсаулығы туралы мәселені тек дәрігер ғана шеше алады. 69. Зардап шеккенді тек оның немесе оған көмек көрсететін тұлғаға қауіп төну одан әрі жалғасса немесе сол жерде (мысалы, тіректе) көмек көрсету мүмкін болмаған кезде басқа орынға ауыстырылады. 70. Зардап шеккенді жерге көмуге рұқсат етілмейді, себебі бұл оған тек зиян келтіреді және оны құтқаруға жұмсалатын алтын минуттардың өтуіне әкеп соғады. 71. Найзағаймен зақымданған кезде электр тоғымен зақымданған кездегідей көмек көрсетіледі. 72. Оқиға орнына дәрігерді шақыру мүмкін болмаған жағдайда зардап шегушіні жақын жердегі емдеу мекемесіне жеткізу қамтамасыз етіледі. Зардап шегушіні тек тыныс алу қанағаттандыратын және тамыры тұрақты соғатын кезде мүмкін болады. Егер зардап шегушінің қал-жағдайы оны тасымалдауға болмайтын болса, онда оған көмек көрсету жалғастырылады.

10. Жеке қорғану құралдары — жеке құрамды улағыш заттар, радиоактивтік заттар және биологиялық құралдардың организм ішіне, тері қабықтарына және киім-кешекке тиюінен сақтау, сондай-ақ ядролық жарылыс сәулесіне шалдығу зиянын азайту үшін қолданылатын құралдар кешені. Жеке қорғану құралдарына газтұмылдырық, қорғаныш жамылғыштар, шүлық, ерекше құрамдар сіңірілген киімкешек және т.б., сондай-ақ арнайы қорғаныш киімдер жинағы жатады. Қорғаныш киімдердің бір нүсқасы жалпы әскери қорғаныш жиынтығы (қорғаныш плащ, шулық, колғап) болып табылады.[1]

7-11. Электр кауіпсіздігінің техникалъщ үйымдастыру шаралары жүмыс

орнын ұйымдастыру. Электр қауіпсіздігінің техникалық үйымдастыру шаралары 3-ке бөлінеді. Бүларды орындайтын жүмысшылар электр қондырғыларын іске қосқанда өте білімді жауапты маман болуы тиіс.

1) оперативтік персонал — кезекші электротехникалық персонал — бүкіл қарамасындағы электр қондырғыларын қосып жэне соған жауап береді.

2) жөндейтін персонал— бүлар электр қондырғыларын жөндеу,
реттеу, монтаждау сияқты жүмыстарға жауап береді.

3) оперативтік жөндеу персоналы — бүлар эрі жөндеу, реттеу, монтаждау
мен қоса бүкіл, Электр қондырғыларын іске қосып, эрі жауап береді.

Электр қондырғыларын жөндейтін, эрі іске қосатын жүмысшылар, денсаулықтары мықты, ешқандай науқас емес жәые білікті, білімді болуы керек, эрбір жүмысшы электрлік жүмысқа барар кезде электр қауіпсіздігі туралы емтихан тапсырып, білімін тексереді. Электр қауіпсіздігі жөнінде курстық сабақтар өтіп, жүмыс орнында квалификациялық комиссиялар жүмысшыларды тексереді.

Комиссия жүмысшылардың біліміне қарай оқу дэрежесін жоғарылатады, сөйтіп білімін жэне дэрежесін көрсететін куэлік беріледі.

Жүмыс орнын үйымдастыру электротехникалық жабдықтарды қолданарда техникалық қауіпсіздікті сақтау екі түрге бөлінеді:

1) оперативтік электр қондырғыларды іске қосып тексеру, жеңіл
жүмыстар істеу, қорғаныс жабдықтарын ереже бойынша қарап шығу,
қауіпсіздігін қарау, еңбекті қорғау;

2) электр қондырғыларында өндірістік жүмыс істеу дегеніміз — жөндеу,
монтаждау, қүрылыс жүмыстарын жэне т.б. жүмыстарды орындау —
электр қондырғыларында.

Пайдалынылатын электр қондырғыларын еңбек қауіпсіздігі шараларымен қамтамасыз ету.

Электр қондырғыларының еңбек қауіпсіздігі шаралары немесе электр тоғынан қорғану шаралары:

1) ток өткізгіш бөліктерді қауіпсіз жерге орналастыру;

2) изоляцияны бақылау (ашық қалған жерлері болмау);

3) қорғаныстық жерге қосқыш;

4) қорғаныстық нөлдік сым;

5) автоматтық ажыратқыш;

Қорғаныстық жерге қосқыштың 2 түрі бар: кэдімгі жэне жасанды.

Кәдімгідей қорғаныстық жерге қосқышқа кез-келген металл қүрылмалы ғимараттар жер астындағы металл труба еткізгіштер, кран жолдары жатады.

Ал, жасанды қорғаныстық жерге қосқышқа металл стержендер немесе трубалар 25-50мм, үзындығы 2-Зм, бүрыштық болат 50х50х5мм жэне металл ленталар 40х4мм өлшемдегі.

Автоматтық ажыратқыш — аппаратын ішіне орналасқан, ол электр күбырлардың немесе электр қондырғылардың (1000 В-қ) ішіне орналастырады қауіпті жағдайда ол өздері токтан ажыратады.

Пайдаланушылар үшін еңбекті цоргаудын және техникалыц цауіпсіздігін,цоргану цүралдары.

Қорғану қүралдары 2 түрге бөлінеді:

1) Негізгі қүралдар: изоляцияланған өлшем штанглері, ток өлшейтін қысқыштар, кернеу көрсеткіштері изоляцияланған күрылғылар, сатылар монтерлық қүрал-жабдықтар изоляцияланған үстатқыштары бар траптар, алаңдар.

2) Қосымша қорғаныс қүралдарына 1000 В кернеулік электр қүрылғыларда: диэлектрикалық қолғаптар, дорожкалар жэне де изоляцияланған подставкалар, резина фартуктар.

Қоршаулы қорғаныстарға: щиттар уақытына қорғаныстық жерге қосқыш, уақытша алып жүретін жерге қосқыштар, сосын қорғаныс плакаттары.

Қорғаныс қүралдары жүмысшыларға қорғаныс көзілдірігі арнайы қолғаптар жанбайтын матадан жасалған қорғайтын монтерлық белдіктер, қорғаныс халаттары жэне т.б.

Жоғарыдан түсу үшін монтерлық белдіктер, тырнақшалар, ременьмен телескоптық қондырғылар, сатылар.

Белдіктер 225кг салмақты, ал тырнақшалар — 135кг салмақты 5 минуттай үстап түра алады. Қорғаныс плакаттары 4-ке бөлінеді:

1) қорғану плакаттары: «тиіспе қауіпті», «жоғары кернеу», «өміріңе қауіпті» жэне т.б.

2) өткізбейтін: «адамдар жүмыс істеп жатыр — қосуға болмайды», «желілерде жүмыс жүріп жатыр — қосуға болмайды».

3) рүқсат беру: «осы арада жүмыс істеу», «осы араға міну», «жүмыс істеуге нүсқау».

4) ескерту; қолданылған шаралар туралы ескерту. Резеңке
колғаптар, қорғаныс қүралдары жабық шкафтарда және жэшіктерде қүрал-
саймандардан бөлек, майдан, бензиннен, жэне басқа заттардан аулақ, ал
қолдану алдында қағып, тазалап алу керек.

14. Жер сілкінісінің құблысы және түсініктері – бұл жер ќыртысында немесе мантияныњ ‰стінгі бӨлігінде кенеттен болѓан ќозѓалыс пен жарылыс нєтижесінде пайда болѓан жєне елеулі ауытќу т‰рінде ‰лкен ќашыќтыќқа таралатын жер асты д‰мпуі мен жер астының ќозѓалысы. Жер сілкінісі – ќаћарлы кездейсоќ ќ±былыс, кенеттен пайда болады жєне ќасќаѓым сєтте Өтеді. Гипоцентр – жер сілкінісі басталѓан жер ішіндегі орын. Жер сілкінісінің сипаттамалары (ошақ, гипоцентр, эпицентр, толқындар). Жер қабатының кенеттен жылжуы және жарылуы нәтижесінде серпінді тербеліс түрінде пайда болатын, орасан зор аймаққа тарайтын жер дүмпулері мен жер бетіндегі тербеліс жер сілкіну деп аталады. Жер сілкінісі – геологиялық құбылыс. Олар – кез-келген жерде пайда болуы мүмкін. Жер сілкінісінің ошағы жер қойнауында қалыптасады.Геологиялық ортадағы жылжулар, бірігулер, жарылулар,ортаюлар секілді тез өзгерістер жер сілкінісінің пайда болу себебіне жатады.Әрбір жер сілкінісі кезінде осы жарылыс нәтижесінде жер қойнауында жинақталған энергияның бір бөлігі сыртқа шығарылады.Жер бетінің шайқалуы сейсмикалық толқындардың нәтижесінде болады.Осындай толқындар көлемді(жер денесіне таралады) және үстінгі беттегі (жердің үстіңгі қабатын қамтитын) секілді 2 түрлі болады.Көлемді толқындар жердің үстіңгі қабатындағы толқындарға қарағанда шапшаң жүреді және де жер сілкінісінің болғандығын хабарлайтындай бақылау нүктесінде алғашқы серпіліс байқалады.Жердің үстіңгі қабатындағы толқындар бірнеше секунд кеш болады.Олар әдетте келесі қатты соққыны әкеледі. Сейсмикалықэнергияны бөліп шығаратын жер аймағы жер сілкінісінің ошағы деп аталады. Гипоцентр – алғашқы сейсмикалық толқынның басталуы болған ошақтың негізгі нүктесі. Қазақстан аймағында жер қабатының сілкініс ошағының ең жоғарғы тереңдігі50кмаспайды. Эпицентр – бұл гипоцентрдің тікелей үстіндегі жер қабатының негізгі нүктесі. Жер сілкінісі жиі жағдайда жердің жоғарғы қабатындағы жарық-жарылыстармен қоса қабат жүреді.Сілкіну көлемінің шамасы (жер сілкінісінің үдемелілігі) ғимараттардың бүліну деңгейімен жер бетінің өзгеру сипатымен анықталады және балмен есептеледі. Сейсмикалық толқынның жалпы қуатының шамасына жер сілкінісінің магнитудасы (кейбір шартты белгілері) жатады.

15. «Тіршілік қауіпсіздік негіздері» пәні - студенттерді адамның төтенше жағдай кезіндегі өмір сүру ортасымен қауіпсіз қарым-қатынасының, шаруашылық обьектілерінін тұракты жұмыс істеу әдістерін, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды ескерту мен салдарын жою және осы заманғы зақымдау құралдарын ажырата білудің аса қажеттігін көрсетеді. -Оқыту мақсаты: Болашақ мамандарды теориялык білім және тәжірибелік дағдыға үйрете отырып, өмір тіршілігіне қауіпсіз және зиянсыз жағдайларын жасауды, экологиялық қауіпсіздік бойынша қазіргі заманғы талаптарға сай жаңа техника және технологиялық процестерді жобалауды, табиғи апаттардың, зілзалалардың мүмкін болатын апат салдарынан халықты және шаруашылық нысандарының өндіріс қызметшілерін, ал сондай-ақ олардың салдарын жою барысындағы қорғаныс бойынша төтенше жағдайларды болжау және сауатты шешімдер қабылдауды, еңбек қызметі мен адам демалысы аймағында қалыпты жағдай жасауды, адам мен оның өмір сүру ортасын залалды әсерлерден қорғау жөніндегі шараларды әзірлеудің жолдарын үйретуді мақсат етеді. -Оқыту міндеттері:бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайда халықты қорғау әдістерін және зардабын жою мен құтқару және басқа да шұғыл жұмыстарды ұйымдастыру негізін үйрету; *өмір сүру ортасындағы адам қауіпсіздігінің теориялық негіздері білімдерін қалыптастыру;тіршілік қауіпсіздігінің құқықтық және нормативтік техникалық негіздерін үйрету; *студенттерді жарақат алу, зақымдану, қатты ауру, өте қауіпті жұқпалы аурулар олардың айыру белгілері мен медициналық көмек көрсете білуге оқыту; *зақымдану ошақтарын сипаттауды үйрету;қазіргі зақымдағыш құралдар мен төтенше жағдайлардың *зардабын халықты қорғайтын әдістеріне сипаттама беру. Табиғи сипаттағы ТЖ - дүлей зілзала (жер сілкінісі, сел, көшкін, су тасқыны және басқалар), табиғи өрт, індеттер мен малдың жұқпалы аурулары, ауылшаруашылық өсімдіктерінің және ормандардың кеселдері мен зиянкестері арқылы зақымдануын туғызатын ТЖ-лар. Зілзала бұл кенеттен туындайтын және халықтың қалыпты тіршілігінің қүрт бүзылуына, адамдар мен хайуанаттардың қаза болуына, материалдық қүндылықтардың бүлінуіне және жойылуына алып келетін табиғат қүбылысы. Зілзала салдарынан төтенше жағдай туады. Көптеген зілзалалар адамның еркінен тыс жер сілкінісі, тасқын, сел, сырғыма, қар көшкіні, долы жел, бүрқасын, орман және дала өрттері сияқты табиғат күштерінің әсерінен болады. Әр бір зілзаланың тек өзіне ғана тән пайда болу себебі, қозғаушы күші дамуының сипаты мен сатысы қоршаған ортаға өзіндік әсері сияқты физикалық қасиеті бар. Зілзаланың бір-бірінен айырықша ерекшеліктерімен қарамастан ортақ белгілері бар. Олар: үлкен кеңістікті қамтуы, қоршаған ортаға айтарлықтай ықпалы, адамға қатты психологиялық әсер етуі.Апат - бұл адамның өзі күтпеген іс-әрекеті, зілзала немесе әлеуметтік қиыншылық, олар адамдардың үлкен тобы тіршілігінің бұзылуымен, қаза болуымен немесе өмірі мен денсаулығына төнген қауіппен және айтарлықтай экономикалық және экологиялық залалмен сипатталады. Азаматтық қорғаныс – бұл басқару органдарының мемлекеттік жүйесі және бейбіт, соғыс уақытында халықты шаруашылық объекті- лерін және ел аумағын осы заманғы зақымдау құралдарының, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдай факторларының зақымдағыш /жойқын/ әсерінен қорғау мақсатында өткізілетін жалпы мем- лекеттік шаралардың жиыны.Шаруашылық объектілері - өнеркәсіптік, ауылшаруашылығы өндірісі мен қоғам қызметінің басқа салалары мүдделеріне пайдала- нылатын ғимарат, жәй және басқа да құрылыстар.

16.-2

17. Барлау АҚ күштерінің табысты әрекеттерін қамтамасыз ету түрлерінің бірі болып табылады.

Ол үздіксіз және белсенді жүргізіледі, оның мәліметтері нақты болуы керек.

Барланған мәліметтердің нақтылығы басқа деректерден алынған мәліметтермен салыстыру және жинақтау, мұқият зерделеу жолдары арқылы анықталады. Қайшы мәліметтер болған жағдайда ең бірінші кезекте радиациялық, химиялық, өрт, инженерлік, медициналық едәуір қиын ахуалды аудандарда қайта тексеру және қайта барлау жұмыстары ұйымдастырылады.

Барлау алға қойылған міндеттердің сипатына байланысты жалпыжәне арнаулы болып бөлінеді.

Жалпы барлауды әскери бөлімдердің барлаушы бөлімшелері, байқау және лабораториялық бақылау пункттері, барлау ұшақтары мен тікұшақтары, өзен (теңіз) барлауының барлаушы буындары, темір жол көлігі, аудан, қала және халық шаруашылық объектілерінің барлаушы топтары жүргізеді.

Арнаулы барлауды радиациялық, химиялық, өрт сөндіру, инженерлік, медициналық және эпидемиологиялық барлау топтары жүргізеді.

Мәліметтерді іздеп табу тәсілдеріне байланысты барлау әуеден, өзеннен (теңізден) және жер үстінен барлау болып бөлінеді.

Радиациялық және химиялық бақылау постары объекті аумағы мен оған жақын жерлердегі әуе және жер үсті ахуалдарының өзгеріп отыруына, сондай-ақ қаланың сыртқы аймағында жұмысшылар мен қызметшілердің орналастыру орындарын да қадағалап отырады. Сонымен бірге, постарға зілзала апаттары болған аудандарда, ірі өндірістік апаттар мен опаттар болған орындардағы жағдайдың өзгеріп отыруына бақылау жасау жүктеледі.

Радиациялық барлау құралдарына ДП-5В, ИМД-21 және т.б. жатады.

Химиялық барлау құралдарына ВПХР, ПХР, ХУЗ, мөлшерін анықтау мүмкіншілігі бар индикаторлық түтікшелер, аспалы газталдағыштар (АГП-1), дозиметрлік бақылау құралдар ИД-1, ИД-11, ДП-22В, ДП-24 және т.б. жатады.

Сонымен қатар, жердегі, ғимараттағы радиация дозасының қуатын, сондай-ақ, азық-түлікті улы затпен ластануын анықтау үшін «Мастер-1», «Сосна», «Белла» тұрмыстық дозиметрлері пайдаланады.

18.

Өндірістік жарақат дегеніміз – қауіпсіздік техникасының талаптарын ескермегендіктен болатын жарақат.

Кәсіби ауру – қызметкердің еңбек міндеттерін орындауымен байланысты оған зиянды өндірістік факторлардың әсер етуінен туындаған созылмалы немесе қатты ауруы.

Жаракат (гр. Trauma жара, булшу) - қоршаган орта турлі факторларының әсерінен болған мушелерінің немесе улпаның анатомиялық бүтіндігінің бұзылуы.

Зақымдану деп мынандай жаракаттарды айтамыз, мысалы, механикалық, химиялық, термиялық, акустикалық, психиатрлық және т.б. Дене закымдалуы ауыр, аса ауыр және жәй зақымдалу болып бөлінеді. Адам өміріне қауіпті зақымдалуға жататындар: 1 - бас суйегіне, омыртқаға, ішкі, кеуде ұлпанына енетін жарақат; 2 - бас суйек күмбезімен тубінің ашык және жабык, сыныктары; 3 - ауыр дәрежедегі ми жаракаты; 4- адам өміріне қауіпті бас суйегіне ішкі қан құйылу; 5 - омыртка жотасының мойын белінің закымдалуы және т.б. Ауыр дене жаракатына адам өміріне барлык қауіпті дене жаракаттары жатады, оларға ауыр залалдар тигізген мынандай зардаптар жатады: көздің көрмей қалуы, саңырау болып қалу, немесе кез-келген мүшенің закымдалуы, психикалық ауру, денсаулыктын бұзылуына байланысты жұмыс кабілетінің үштен 6ip бөлігінің жарамсыз болып калуы.

Аса ауыр емес дене жаракаттарына, денсаулыктын бұзылу ұзақтығы үш аптадан жоғары (21 куннен аса) немесе жұмыс істеу кабілеттілігінің 10-нан 33% дейін төмендейтін өміріне аса қауіпті емес жаракаттар жатады.

Жеңіл дене жаракаттарына, денсаулыктың бұзылуы қысқа мерзімде (узактыгы 6 куннен астам, 6ipaK 3 аптадан артык емес) немесе сәл ғана еңбек кабілеттілігінен 10% дейін айырылатын жаракат турін айтады.

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодекстің 37-тарауынан алынған үйінділер.

Өндіріске байланысты өндірістік жаракатты рәсімдеу реті, тіркеу және есеп беру сәйкестігі анықталады.

Әp6ip жазым туралы зардап шегуші немесе куәгер міндетті түрде жұмыс берушіге немесе жұмыс уйымдастырушысына хабарлауы қажет. Жазымды зерттеулер жұмысшыға қатысты, сондай - ақ маманданған дайындык алушыларға жургізіледі; оку орындарында окушыларға, олар аркылы маманданған тәжірибе бар, алғашкы маманданған жоспарды жүзеге асырушы окудан кейінгі маманданған білімі бар адамдарга немесе жұмыс 6epyшiгe жұмысты орындаганда; жұмысты орындауга шакырылган әскери кызмет-керлерге, әскери кызметі өтеуге катысы жок; соттын шешімімен еңбекке шакырылган бейнелерге; әскериленген апаттан кұткарушы бөліктердің жеке курамдары әскериленген кузет, төтенше салдарын кұткару бойынша еркіті топ мушелері мүлік пен адам өмірін сактау бойынша дулей зілзаланың зардаптары.

Еңбек ету барысында 6ip куннен Tinxi, одак да көп уакыт ішінде және туракты турде еңбек кабілеттігінен айырылу, немесе әлемге дейін алып келетін жұмысшының денсаулыгына зиян келтіру, өндірісте жазым ретінде карастырылады.

Жұмыс беруші зардап шегушіге алгашкы медициналык жәрдем беруге және оны денсаулык сактау уйымына жеткізуге міндетті, сондай - ак жазым болган орынын окиганы зерттеуді бастаганга дейін сактап кою кажет. Жұмыс беруші жазым туралы немесе жұмысшынын денсаулыгынын закымданганын дереу хабарлау керек: 1) еңбек жөнінде мемлекеттік органнын мемлекеттік еңбек инспекциясынын аумактык бөлімшелеріне, 2) қауіпті өндіріс нысаналарында жазымдар болган кезінде төтенше жагдайлардын алдын алу және оларды жою жоніндегі жергілікті органдарга; 3) жұмысшылар уйымын ұсынушыларына (кәсіподақ); 4) кәсіптік ауру немесе улану жағдайлары жөнінде халықтың санитарлык-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы жергілікті мемлекеттік органға; 5) қызметкер өкілдеріне; 6) кызметкердің өмірі мен денсаулыгына зиян келтіргені ушін жұмыс берушінің азаматтык-кукыктык жауапкершілігі сактандыру шартын жасаскан сақтандыру уйымына.

Осы тарауга сәйкес арнайы тексеруге тиіс жазым болган кезде жұмыс беруші: 1) жазым болган жердегі кукык қорғау органына; 2) өндірістік және ведомстволык бакылау мен кадагалаудың уәкілетті органдарына хабарлауга тиіс.

19. Өндірістегі жазымдарды арнайы тергеп-тексеру ерекшеліктері:

1. Жазымды арнайы тергеп-тексеруді мемлекеттік енбек инспекциясы органынын аумактык бөлімшесі курган комиссия мына қурамда жургізеді.

Төраға - мемлекеттік енбек инспекторы;

мушелері - жумыс 6epyшi және кызметкерлердің өкілі.

2. Адам кайтыс болган топтык жазымдарды тергеп-тексеруді облыстын, республикалык маңызы бар каланын бас мемлекеттік енбек инспекторы баскаратын комиссия жургізеді;

3. Қayinтi енеркәсіп объектілерінде болган жазымдар кезінде комиссия курамына төтенше жагдайлардын алдын алу және оларды жою жоніндегі мемлекеттік инспектор кіреді.

Техногендік сипаттағы төтенше жагдайлар кезінде болган жазымдар кезінде төтенше жагдайлардын алдын алу және оларды жою жоніндегі мемлекеттік инспектор арнайы тергеп-тексеру жоніндегі комиссияның төрагасы болып тагайындалады. Бул жағдай да мемлекеттік енбек инспекторы комиссия мүшесi болып табылады.

4. Қайтыс болган адамдар саны уш адамнан бес адамга дейін болса. топтык жазымдарды тергеп-тексеруді енбек жоніндегі уәкілетті мемлекеттік орган, ал бес және одан да көп адам кайтыс болганда - Қазақстан Республикасынын Укіметі курган комиссия жургізеді

5. Сараптамалык корытындыны талап ететін мәселелерді шешу ушін арнайы тергеп-тексеру жөншдегі комиссиянын торагасы уйымдардын мамандары. галымдар және бакылау-кадагалау органдары катарынан сараптамалык Kішi комиссиялар куруга кукылы.

Ауыр зардаптарга әкеп соккан немесе кісі өлімімен аякталған жазымды, кызметкерлердің топтык жазым және топтык катерлі улану жагдайын тергеп-тексеру енбек жоніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысандагы арнайы тергеп-тексеру актісмен реамделедь.

Арнайы тергеп-тексеру жөніндегі комиссия төр агасынын келісімігсіз куәлерден, куәгерлерден жауап алуды, сондай-ак ресми тагайындалган

комиссиянын жумыс кундерінде кез келген 6ipeyдің немесе өзге де комиссиянын осы жазымга катысты катар тергеп-тексерулер жургізулуіне узіліс алу тыйым салынады.

¥йым объектілеріндегі жарылыстын, авариянын, кираудын және баска да жагдайлардын нәтижесінде зардап шеккен адамды (зардап шеккен адамдарды), жогалган адамды (жогалган адамдарды) 'іздеудің токтатылуын арнайы тергеп-тексеру жөніндегі комиссия авариялык-куткару бөлімше басшысынын және сарапшы мамандардын корытындысы негізінде айкындайды.

Өндірістегі жазымдарды тергеп-тексеру материалдарын рәсімдеу және оларды есепке алу:

1. Жазым туралы акт толтырылып, оган енбек кауіпсіздігі және енбеки коргау кызметінің және уйым бөлімшесінің басшылары,
сондай-ак уйым кызметкерлерінің өкілдері кол кояды және оны умыс беруші бектіп, уйымнын мерзімен расталады.

2. Улану жагдайларында жазым туралы халыктын санитарлык-эпидемиологиялык салауаттылыгы саласындағы мемлекеттік органнын өкілі де кол кояды.

Егер жумыс 6epyшi жеке тулга болса, жазым туралы акт толтырылып, оған жумыс беруші кол кояды және нотариалды турде расталады.

3. Акт тергеп-тексеру материалдарына сәйкес рәсімделуге тиіс оларды есепке алу:

жазым туралы акт толтырылып, оган енбек кауіпсіздігі және енбекті коргау кызметінің және уйым бөлімшесінің басшылары, сондай-ак уйым кызметкерлерінің өкілдері кол кояды және оны жумыс беруші бектіп, уйымнын мерзімен расталады;

4. Акт тергеп-тексеру материалдарына сәйкес рәсімделуге тиіс. Әp6ip жазымды

тергеп-тексеру аякталганнан кейін жумыс беруші уш куннен кешіктірмей зардап шеккен адамга немесе оның сенімді адамына жазым туралы актіні беруге міндетті. актінің 6ip данасы жумыс берушімен тшеп шарттык катынастары бар сактандыру уйымына, ал екіншісі - мемлекеттік енбек инспекциясына жіберіледі.

20.

Азаматтық қорғаныс туралы Қазақстан Республикасының Заңы 1997 жылғы 7 мамырда қабылданды. Заң Қазақстан Республикасының Азаматтық қорғанысының негізгі міндеттерін, қүрылу және жүмыс істеу принципін, орталық, жергілікті өкілетті және атқарушы орган-дардың, үйымдардың өкілеттігін және Азаматтық қорғаныс (АҚ) саласындағы азаматтардың қүқықтары мен міндеттерін анықтады.
Халық пен шаруашылық объектілерін қорғау АҚ-тың бірінші кезектегі міндеті және осы заманғы зақымдау қүралдары қолданылған кезде және табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдай кезіндегі залалды азайту мақсатында халықтың іс-әрекеттері мен шаруашылық объектілерін және аумақты өз уақытында дайындаудың тиімді әдістерін ғылыми түрде анықтау негізінде жүргізілөді.
АҚ-тың негізгі міндеттері:
- басқару, хабарлау және байланыс жүйесін үйымдастыру, дамыту және түрақты әзірлікте үстау;
- АҚ күштерін қүру, оларды даярлау және ТЖ кезіндегі іс-әрекетке түрақты әзірлікте үстау;
- орталық, жергілікті және атқарушы органдардың, үйымдардың қызметкерлерін даярлау және халықты үйрету;
- радиациялық, химиялық және бактериологиялық (биологиялық) ахуалды қадағалау мен лабораториялық бақылау;
- АҚ әскери қүрамаларының жүмылдырушылық даярлығын қамтамасыз ету;
- шаруашылық салалары мен объектілерінің түрақты жүмысын арттыру жөніндегі шаралар кешенін жүргізу;
- қорғаныс ғимараттарының қажетті қорын, жеке қорғаныс қүралдарын және АҚ-тың өзге бөлігін жинау және әзірлікте үстау;
- халықты, орталық, жергілікті және атқарушы органдарды адамдардың денсаулығы мен өміріне төнген қауіп пен қалыптасқан жағдайдағы іс- әрекет тәртібі туралы қүлақтандыру;
- құтқару-іздестіру және өзге кезек күттірмейтін жұмыстарды жүргізу, зардап шеккен халықтың тіршілік қамын ұйымдастыру және оларды қауіпті аймақтан алып кету;
- азық-түлікті, су көздерін, тамақ шикі затын, жемді, хайуанаттар мен өсімдіктерді радиоактивтік, химиялық және бактериологиялық (биологиялық) зақымдаудан, эпизоотия мен эпифитотиядан қорғау.
АҚ-ты үйымдастыру принциптері мен тәртіптері
Азаматтық қорғаныс республиканың бүкіл аумағында аумақтық-өндірістік принцип бойынша ұйымдастырылады.
АҚ шараларын орталық, жергілікті өкілетті және атқарушы органдары, ҚР жергілікті өзін-өзі басқару органдары, ұйымдар АҚ басқару органдары мен күштері, ҚР азаматтары жүргізеді.
АҚ-қа даярлық пен өткізу жөніндегі шараларды жүргізудің тәртібін, көлемі мен мерзімін ҚР Үкіметі анықтайды.
АҚ шараларын кешенді және саралай жүргізу мақсатында маңыздылық деңгейін ескере отырып, ҚР Үкіметі анықтаған тәртіппен қалаларды топтарға, ал үйымдарды санаттарға жатқызу жүргізіледі.
АҚ шараларын ұйымдастыру және жүргізу жөніндегі жауапкершілік орталық, жергілікті атқарушы органдар мен меншіктің барлық нысанындағы үйымдар басшыларына жүктеледі.

АҚ және ТЖ басқару органдары мен қызметтері
АҚ шараларын орындауды қамтамасыз өту үшін мына органдар құрылады:
- ТЖ жөніндегі ҚР орталық атқарушы органы мен оның қүрылымдық аумақтық органдары;
- орталық және жергілікті атқарушы органдардың АҚ бөлімдері (қызметкерлері);
- ұйымдарда - АҚ штабтары нөмесе АҚ бастығына тікелей бағынатын АҚ пен ТЖ жөніндегі қосалқы мамандар.
ТЖ басқармаларының (бөлімдерінің) бастықтары лауазымдары бойынша тиісті АҚ бастықтарының орынбасарлары сол мекемедегі ТЖ-ға жауапты мекемедегі ТЖ болып табылады.
АҚ арнайы шараларын орындауды және осы мақсаттағы күш пен
құралды даярлауды қамсыздандыру үшін республикалық, облыстық,
аудандық, қалалық АҚ және ТЖ қызметтері, сондай-ақ қажет жағдайда
АҚ бастығына тікелей бағынатын үйымдардың АҚ және ТЖ қызметтері
құрылады.
АҚ және ТЖ қызметтері ҚР Үкіметінің қаулысымен, облыс, қала аудан әкімдерінің, ұйымдар басшыларының шешімдерімен құрылады.
АҚ және ТЖ республикалық қызметтерінің тізбесін ҚР Үкіметі анықтайды. Олар туралы ережені ҚР орталық атқарушы органы бекітеді.
АҚ және ТЖ нүктелерінің, күштері мен құралдарының, қызметтерінің әзірлігі жөніндегі жауапкершілік орталық, жергілікті атқарушы органдар мен меншіктің барлық нысанындағы ұйымдар басшыларына жүктеледі.
Орталық, жергілікті атқарушы органдар мен ұйымдарда АҚ көшіру шараларын ұйымдастыру мақсатында көшіру, көшіру-қабылдау комиссиялар құрылады.

Төтенше жағдайлар туралы халық пен ұйымдарға хабарлау
Бейбіт уақытта (зілзала, авария мен апат қауіпі немесе болған кезде) және жау шабуылы қауіпі кезінде төнген қауіп туралы халыққа дер кезінде және сенімді хабарлауды, сондай-ақ халыққа жағдай туралы хабарлау мақсатында олардың назарын аудару үшін электр сиреналары мен өндірістік гудоктар және "Баршаңыздың назарыңызға!" АҚ ескерту дабылының берілгөндігін білдіретін өзге де қүралдар қосылады. Осы дабыл бойынша радионы, радио мен телевизиялық хабарлар қабылдағыштарын қосып ТЖ жөніндегі басқарманың (бөлімнің) шүғыл хабарын тындаған соң, берілген ақпаратқа сәйкес іс-әрекет ету керек.
Соғыс уақытында жау шабуылы мен әуе, радиациялық, химиялық және бактериологиялық қауіп төнген кезде де "Баршаңыздың назарыңызға!" дабылы беріледі, оның артынша халықтың алдағы іс-әрекеті мен панаханалардың орналасқан жері туралы ақпарат беріледі

21.Халықты қорғаудың негізгі әдістері мен жолдары туралы тегін реферат, қазақша! Ядролық қарудың ауа толқынының соққысынан, тек осы күшті есептеп салынған баспана немесе панахана (убежище) ғана сақтай алады.

Жарықтық сәулеленуден кез келген жарық өткізбейтін бөгет қорғай алады: ағаштың көлеңкесі, үйдің тасасы.Жауын, тұман, қар оның әсерін азайтады. Жаз кезінде оның әсерінен өрт болуы ықтимал.

Өткір радиация — әр түрлі нәрселерден өткенде гамма сәулелері әлсірейді, неғұрлым кедергі көп болса, соғырлым ол әлсірей береді. Мысалы, ашық траншея – 3 есе азайтады; жабық траншея – 7-10 есе азайтады; бір қабатты ағаш үй – 10-15 есе; Жер астындағы үй – 7-15 есе (земляка), арнай дайындалған жер асты үйі – 400 есе; Көп қабатты үй подвалы – 100-400 есе; арнай салынхан баспахана – 1000 есе; темір бетоннан салынған баспана, шахта, тау қуысы – түгел қорғайды еш зиянсыз.

Радиоактивті ластану – жарылыс болған жердегі топырақ, шаң жоғары көтеріліп жетмен ыққа қарай жылжи береді де, жол бойы жерге түсіп ластайды. Ол 3 зонадан тұрады:

  • қауіпті зона;
  • күшті ластанған зонасы;
  • аздау ластанған зонасы.

Ластау мөлшеріне байланысты:

  • жарылыс түрінен (бомбаның);
  • оның күшінен (неше мегатонна);
  • жарылыс болғаннан кейінгі өткен уақыттан;
  • эпицентрден қашықтығынан;
  • жер бетінің рельефінен (таулы, жазық дала т.с.) убежище), радиацияға қарсы панаханалар (РҚП) және қарапайым панаханалар жатады.

Арнайы қорғану құрылымы бұл соғыс және бейбіт уақыттағы ядролық және химиялық қауіп қатерде пайдаланатын герметикалық қорғау құрылымы. Арнайы қорғану құрылымында паналайтын адамдар тері мен тыныс жолдарын қорғайтын құралдарды пайдаланбайды.

Радиацияға қарсы панахана бұл адамдарды жедел сәуле мен радиоактивті заттар және биологиялық аэрозольдерден қорғайтын құрылым. Қарапайым панахана бұл жер қабатындағы саңлау, арық, траншея, арнайы қазылған үңгір (землянка). Бұларды жасауға көп уақыт кетпейді және оларда адамдар тиімді қорғана алады. Қорғаныс құрылымдары қызметіне, орналасу уақытына, қорғану қасиетіне және сиымдылығына байланысты топталады.

Қызметіне байланысты қорғаныс құрылымы жалпы және арнайы болып бөлінеді. Жалпы қызметтегі қорғаныс құрылымы қаладағы халықты қорғау үшін, ал арнайы қызметтегі құрылымы басқару органдары қызметіндегі қызметкерлер, байланыс және хабарлау жүйелері және емдеу мекемелерінің қызметкерлерін олардың құралдарымен қоса қорғау үшін пайдаланады. Себебі бұл органдар тоқтаусыз жұмыс жасау керек.

Көпшілікті қорғау құралдарына арнайы қорғану құрылымы орналасуы бойынша қосылып салынған және жеке тұрғызылған қорғану құрылымы болып бөлінеді. Қосылып салынған құрылымға ғимараттың подвалын жатқызуға болады. Бұл қорғаныс құрылымдардың ішінде кең тарағаны. Қорғану құрылымының жеке тұрғызылған түрі ғимараттан бөлек орналасады.

Тұрғызылу уақтысы бойынша алдын ала тұрғызылған және тез арада тұрғызылған болып келеді. Алдын ала тұрғызылған қорғаныс құрылымы жанбайтын құрылыс материалдарын пайдаланып салынған салынған тұрғылықты құрылым. Ал тез арда тұрғызылатын қорғаныс құрылымы қолдағы бар материалдармен төтенше жағдай туындағанда ғана тұрғызылатын құрылым.

Қорғаныс қасиеті бойынша қорғану құрылымы (убежище) бірнеше топқа бөлінеді. Атап айтқанда қорғану мүмкіншіліктеріне, оның қабырғаларының конструкциясына және оның соққылы толқынының қысымының белгілі бір шамасына шыдамдылығына байланысты болуы.

Сиымдылығына байланысты олар кіші сиымды (600 адамға дейін), орта сиымды (600-2000 адамға дейін) және үлкен сиымды (2000 адамнан артық) болып бөлінеді.

Жеке қорғаныс құралдары теріні және тыныс алу органдарын радиоактивті, улы заттар және биологиялық құралдардан қорғау үшін пайдаланады. Осыған орай жеке қорғаныс құралдары қызметіне байланысты тыныс органдарын және теріні қорғау, сонымен қатар медициналық қорғау құралдарына бөлінеді.

Тыныс органдарын қорғау құралдарына противогаздар, респираторлар және қарапайым қорғау құралдары жатады.

Противогаздар изоляциялық және фильтрлік болып бөлініп, азаматтық, жалпы әскерлік және балаларға арналған түрлерден тұрады. Изоляциялық противогаздар адамдарды ауа құрамындағы зиянды заттардан қорғаса, ал филтрлік противогаздар ауадағы әр түрлі зиянды қоспалардан фильтр арқылы тазалап қорғайды. Фильтрлік противогаздардың ГП-5, ГП-7(азаматтық), РШ-4, ПМГ-2 (жалпвәскерлік), ДП-6, ДП-6М, ПДФ-Ш (балаларға арналған) және т.б. маркалары пайдалануда. Изоляциялық противогаздардың ИП-4, ИП-5, КИП-5, КИП-7 және т.б. маркалары бар. Респераторлар тыныс алу логагын радиоактивті шаңдардан қорғайды. Мата және маталы-дәке таңбалар да тыныс алу жүйесін радиоактивті шаңдардан, бактериялық заттардан қорғайды

22. Химиялық қару — уландырғыш заттар мен құралдарды қолдануға арналған машиналар, приборлар, қару-жарақтар. Химиялық қару жаудың адам күшін жаппай қырып-жоюға арналған. Сондай-ақ белгілі бір жерлерді, қару-жарақты, әскери техниканы, әр түрлі тыл нысандарын уландыру үшін де қолданылуы мүмкін. Химиялық қарудың тиімділігі, көбінесе метеорологиялық жағдайларға, жердің жайына байланысты. Мысалы, ауа райы желді болса, уландырғыш заттардың таралатын аймағы ұлғайып, жел тымық болса, уландырғыш заттар бір жерде ұзақ тұрып қалады. Химиялық қаруды алғаш немістер 1915 жылы 22 сәуірде Шпредегі (Бельгия) шайқаста қолданды. Содан кейін басқа армиялар да қолдана бастады. 1-дүниежүзілік соғыс жылдарында тек ағылшын, француз және АҚШ армияларында ғана Химиялық қарудан 450 мыңдай адам шығын болды. 1925 жылы Женевахаттамасы бойынша Химиялық қаруды қолдануға тыйым салынып, оған бірнеше мемлекеттер қосылды. Бірақ кейбір мемлекеттер бұл хаттаманы бұзып (мыс, Италия Эфиопияға қарсы соғыста (1935 — 36), Химиялық қаруды қолданды. Тыйым салынғанына қарамастан 1- және 2-дүниежүзілік соғыс аралығында Химиялық қару көптеп шығарылды. 1943 жылға қарай фашістік Германия уландырғыш заттар әзірлейтін химиялық өнеркәсібінің қуатын жылына 180 мың тонна өнім шығаратындай дәрежеге жеткізді. Дегенмен, көп ұзамай Германия қарсыластарының да Химиялық қаруды қолданатынын ескеріп, бұдан бас тартты. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін Германияның трофейлік Химиялық қаруы (300 мың тоннаға жуық) теңізге батырылу арқылы жойылды. Соғыстан кейін көптеген елдер Химиялық қарудың жаңа неғұрлым апатты түрлерін шығарды. Химиялық қару, әсіресе, артиллерия, авиация саласында одан әрі өрістеді. Артиллерия Химиялық қаруға жаудың жердегі күштерін атқылауға арналған химиялық снарядтар, миналар; авиациялық Химиялық қаруға әр түрлі улы заттармен толтырылған бомбалар, т.б. құрал-жабдықтар жатады. Белгілі бір аймақты улау үшін арнаулы химиялық машиналар қолданылады. Химиялық қарудан қорғану үшін әскерлер мен тұрғын халық арнаулы дайындықтан өтуі тиіс. Париж конвенциясына (1993) сәйкес, Химиялық қару табиғат пен адамзатқа тигізетін аса ауыр зардабына байланысты жойылуға жатқызылған. Химиялық қаруды жою арнайы нысандарда жүзеге асырылады. 1993 жылы Ресейдің Химиялық қару қоры 40 мың тоннаны, ал АҚШ 29 мың тоннаны құрады

23. Эвакуация – адамдардын омирин сактау жане ондиристин жумыс истеуине жагдай жасау максатында халык пен материалдык кундылыктарды тотенше жагдайлар аймактарынан жане осы замангы закымдау куралдары колданылуы мумкин аудандардан уйымдаскан турде кауипсиз жерге коширу.

Эвакуацияланган барлык халык кауипсиз аймакка орналастырылган пункттерде тиршилик кызметине кажеттилеримен аз шамада камтамасыз етилуге тиис.

Тотенше жагдай тартибин енгизе отырып, согыс кезинде, сондай-ак табиги жане техногендик сипаттагы тотенше жагдайларда эвакуациялауды Казакстан Республикасы Укиметинин шешими бойынша жергиликти аткарушы органдар, уйымдар жургизеди. Шараларды жоспарлауды тотенше жагдайлардын туындауы кауипи мен осы замангы куралдармен закымдау ошактарын ескере отырып, орталык, жергиликти аткарушы органдар, уйымдар алдын ала жургизеди.

Барлык категориядагы халыкты акетуди (шыгаруды) жане оларды кауипсиз аймакка орналастыруды олардын жумыс истейтин, окитын, туратын жерлери бойынша жергиликти аткарушы органдар, уйымдар уйымдыстырады.

Халыкты эвакуациялау сабактас тасилмен – халыкты жаяу немесе коликти барлык туримен коп молшерде акетуди уйлестиру жолымен жузеге асырылады.