Агульн.лексiка I лек.абмежаванага ужытку
Лексiка: агульнаужыв.(словы бытуюць на тэр.усей дзяржавы I уласцiв усiм стылям) абмежаван.ужытку(словы бытуюць толькi на пэунай тэр.або у асяроддзi людзей пэунай прафес.цi сац.групы.
Лексiка абмежаванага ужытку: 1)дыялектызмы – дыялектныя словы,уласц.адной тэрыт.абмеж.гаворцы цi дыялекту I непашыран. У лiт.мове выкарыст у лiт.мове з мэтай стварэнння мясцов.каларыту цi iндыв.мовы персанажа. Лекс.д. – словы,невядом.лiт.мовы 1-уласналексiч(мясцов.назвы)~драг-венiк,змецены; 2-этнаграфiч(мясцов.назвы, невядом.у iнш.раенах)~ёуня-суш.споры сена. Семантычн. д. – у мясцов.ужыв.з iнш.значэннем ~ кабан-певень(Мозыр).Фанетычн.д. – фанет.асаблiвасцi . Грамат.д. – гр.асаблiвасцi. Словаутвар. – словаутвар. Асабл.:прыножак-падначка 2) тэрмiн – словы або словазл., абазнач.паняццi навукi, тэхнiкi - агульналiт~мост,рэмень; агульнаужыв~рэакцыя,кантакт. Тэрмiналогiя – сук-ць тэрмiнау галiны навукi.Прафесiяналiзмы – словы людзей пэунай прафесii ~ друкары-падвал,паласа,разварот. 3) Жагон.словы(пераасэнсоун,метафарыз. мовы лiт.мовы~студэнты: засыпацца, хвост. Аргатызмы – сакрэтн.словы, выкаст дэкласав.элементы.
Пытанне 26: Моуныя рэсурсы I мауленчыя рэалiзацыi лексiчнай аманiмii. Тыпы амонiмау. (Кiрсанава)
Амонiмы– словы, якiя аднолькава гучаць, але маюць розная значэнне. Лексiчныя амонiмы– словы аднаго граматычнага класса (адной часцiны мовы), яны супадаюць гучаннем I напiсаннем або ва усiх уласцiвых iм формах, або толькi часткова. Паводле гэтага падзяляюць на : Поуныя I Няпоуныя.
Поуныя- супадаюць ва усiх граматычных формах. Напр., кавалер(1-нежанаты чал, асоба з ордэнамi).
Няпоуныя- супадаюць гучаннем I напiсаннем не ва усiх уласцiвых м граматычных формах. Напр., настойваць(1-патрабаваць)-неперах, (2-рабiць настойку)-перах.
4 тыпы няпоуных амонiмау:
*амаформы (у асобных формах)- палi-палi
*амафоны (супад. У вымаулен, адрозн у напiс)- код-кот, казка-каска
*амографы (пiш аднолькава, вымаул. па-розн.)- кАса-касА, сЫпаць-сыпАць, стАлы-сталЫ
*сiнт.амонiмы (адн. Па форме, розн сiнтаксiчн. функцыi)- (яны) студыi (мн.лiк), (ей) студыi (адз.лiк)
Па марфалагiчнай будове амонiмы бываюць простыя(невытворныя) I вытворныя. Невытворныя у асноуным сустрвкаюцца сярод назоунiкау (таран-рыба, удар), а вытворныя – сярод дзеясловау (вЫхадзiць-многа прахадзiць, вылечыць).
33.Лексiка бел.мовы паводле паходжання
Лекс.суч.бел.мовы: СПРАДВЕЧНАБЕЛ (уласнабел,усх.славян, агульнасл, iндаеурап), ЗАПАЗЫЧ(са стараслав мовы, з iнш.слав.моу, з неславян.моу)
Пласты лексiкi бел.мовы: 1) агульнаславян.моун.адз-ва 2)усходнеслав.еднасць 6-13ст 3)фармiрюбел.народнасцi-уласнабелар.л.
Агульнаславян – людзi I часткi(чалавек, галава, унук),геагр. I з`явы прыроды(зямля, вецер),раслiн I жывел свет (каза, конь), прылады працы(барана, серп), пабудовы(двор, гумно), абстракт.паняццi(любоу,воля)
Усходнеславян. – жывелы(кошка,сабака),гаспадар.прылады(карзiна, самавар),стравы(пiрог, цеста), людзей(конюх,пастух), сення,пасля,цяпер.
Уласнабел. – атмасфера з`явы(золак,цемра), абстрактн(абавязак, летуценне),тэрмiны(дзейнiк,пытальнiк), працэсы(бачыць, хiлiць)+бусел,маладзiк, спявак, гаспадар.
| Пытанне 28: Паронiмы. Мiжмоуныя амонiмы I паралексiя. (Кiрсанава)
Паронiмы– словы са структурным I гукавым падабенствам, але з розным лексiчным значеннем. Словы адной часцiны мовы, маюць аднолькавыя граматычныя прыметы I суадносяцца паводле структуры (чытач-чытальнiк). Сродак адрозняння – суфiксы I прыстаукi. Спалучальныя магчымасцi неаднолькавыя. Большасць аб`яднана парамi, але бываюць группы з 3,4,5 паронiмау (асобны-асаблiвы-асабовы-асабiсты-асобасны).Паранiм. адносiны найбольш часта узнiкаюць памiж назоунiкамi, прыметiкамi, радзей – памiж дзеясловамi. Памiж членамi паранiм. рада сэнсавыя адносiны з часам могуць мяняцца, I пераходзяць у разрад сiнонiмау (Атамнiк, атамшчык-у галiне атамнай фiзiцы).
Паранамазiя – стылiстычны прыем зблiжэння сэнсава I структурна розных слоу, якiя маюць знешняе гукавое падабенства.
Ва умовах дзвухмоуя узнiклi мiжмоуныя амонiмы, паронiмы I паралексы. Звязана з iнтэрферэнцыяй узаемапранiкненнем. Напр, плот(бел)-забор; плот(рус)-плыць, блага (бел)-дрэнна; блага-добра
Паралексы – словы з 2-х моу, якiя адрознiваюцца марфемнай структурай, вымауленнем, нацiскам, прыналежнасцю да часцiны мовы I iнш. Напр., баразна-борозда, калiдор-коридор, бараноу-боранов, камянi-камнi, жасмiн-ясмiн
34.Методыка вызначэн.бел.мовы
Запазыч.са слоу: 1-эк. I культ. Сувязi часой ВкЛ(агрэст, касцел, здрада) 2-1568 Люблiн.унiя,паланiзмы (гарнец, гузiк, сукенка) 3-прыметы паланзмау: дл (рыдлеука), ен,ён,ян(арэнда,маентак),[ц] замест[ч] (моц), суф. –унак- (накiрунак) 4- калькаванне з рус. (мiлагучны,дрэваапрацоучы) 5- фр (алея, вакзал) 6-англ(чэк, хакей) 7-ням (гiльза,шына) 8- iтал(акорд, кларнет) 9-украiн (шкаляр, боршч)
Прыкметы запазыч.слоу: *[ф]-фае; *аа,ау,аэ – аазiс,аура;* э,о на пач – эгаiзм; *мп, мв, кс, пс – сiмвал;* прыст.а-,он-, анты- - анемiя;* суф. –ум-,-ус-,-тар-,-цы- - прэзiдыум;* ер,яж – шафер, пляж.
Асваеннi:1)фанет(падпарадкаванне iнш.слоу белфанет.законам ~аб`ект, вiраж) 2)граматычн(падпарадк.марфемн.структуры~ганарар,прэмiя) 3) графiчнае (перада сродкамi бел.мовы ~камп`ютэр, сервiс) 4)семантычнае (па сэнсу diploma – лiст)
| 31. Антанiмiя. Тыпы амонiмау.
Антан.парадыгма – аб`яднан.слоу супрацьлег.значэнняу.
Антонiмы- словы адной часцiны мовы, маюць супрацьлег.значэннi.(дзень-ноч)
Тыпы: 1) супрацьлеглыя(кантрарныя)-не дапускае уключэннi сяр. Звяна ~ жывы-мертвы 2) супярэчлiвыя(кантрадыктарныя)-могуць мець сяр.звяно (любiмы-абыякавы-нянавiсны) 3) вектарныя (канверсiйныя)-звязаны з напрамкам, якi уключ. У сябе дзеянне або прымету ~ прадаць-купiць.
Антонiмы абавязкова:*адсутн.часцiца не,*адной часцiны мовы, *можа выраж ва усiх знач, або толькi асобным (~белы-чорны”колер”)
38. Стыл.разрады бел.лексiкi
Стыль- такая разнавiднасць мовы,што служыць сродкам зносiн памiж людьмi у той цi iнш.сферы iх дзейнасцi,характ.адборам моуных сродкау, адпаведн.са зместам, задачамi I сiтуац.маулення.
Стыл.разрады лексiкi: 1-мiжстыл,нейтральн; 2-абмеж.выкарыст.
Стылi: навуковы, афiц-справавы, публiц,мастацкi,гутарковы (___кнiжн.cтылi)
Мiжстыл.л.- словы, якiя выконв.толькi намiнат.ф-цыю, не маюць стыл.афарбоукi I выкар. ва усiх стылях мовы, не маюць адценняу
Кнiжн.л. - навуковы, афiц-справавы, публiц стылi.
Гутарковая л. – словы,ужыв.у штодзенным, неафiц.бытав.зносiн.памiж людзьмi
 Лексiка: актыуная-словы не маюць адцення устарэл.цi навiзны; пасiуная-рэдкаужыв.,зразумел.,але непрывычна з-за устар.або навiзны. Устар.словы:гiстарызмы,архаiзмы.Неалагiзмы(ёгурт,аквамобiль аказiяналiзмы –iндыв-аутарск.неалагiзмы(Брыль-раззязюшны лес)
43. Фр. Бел.мовы паводле паходжання
1) Асн.крынiца бел.фр-гii: жывая народная мова, вусн.нар. тв-ць. (сам-насам,блiзкi свет, у свiныя галасы, зямлю парыць, у лапцi абуць) 2) Пераасэнсав.свабодн. словазлуч,у вынiку чаго апошнiя набыв.(сэнс) цэласн.вобр-пераносн.знач. (зубы скалiць,гнуць спiну, без заднiх ног 3)прафесiйн.выразы (зяленая зяленая вулiца,закiнуць вуды, ход канем) 4) больш.частка суч.бел.мовыфр.складаюць:*агульнаславян.фр.адз-кi, што дайшлi да нас з агульнаслав.мовы(з галавы да ног, за жывое, вадзiць за нос) *усходнеслав.(вiламi па вадзе пiсана)* уласнабел,якiя узнiклi у перыяд фармiр.i развiцця бел.народнасцi. (было ды сплыло) 5) запазыч. Фр.: з царкоунаслав.-крыж несцi; з руск.- з вачэй далоу; з ням. – мець грунт пад нагамi; з фр. – з вышынi птушынага паллету; з англ. – рукi прэч; з польск. –збiць з тропу.
4 – Дыялекты на тэррыторыі Беларусі. Формы існавання дыялектнай мовы.
Дыялекты – словы, уласцівыя адной тэрыт-на абмежаванай гаворцы ціх дыялектаў і не пашыраныя ў літ мове.
“Дыялектыны атлас бел мовы”
Паўднёва- усходні дыялект:
полацкая (Віцебская, Магілёўская, пэўн раёны Мінскай вобласці.) – цвёрдае р – дысемелетаўная аканне, яканне – форма на ць дзеяслоў 3 ас 1 спр – склад будуч час.
Магілёўска-віцебская (Свір, Бягомль, Магілёў, Кастюковічы) – мяккае р – дысіміляцыя аканне яканне – скараг: фора інфінітыва – j ў канч. Н скл. адз л. прыкметы: м р.
Гродзенска- баранавіцкая (паўночныя раёны Мінскай вобласці, Гомель, Гродзен, Брэстская) – недысімілят аканне, яканне – наяўнасць j – наяўнасць г – цвёрды р – адсутнасць падаўжэння – кліч форма назоўн.
Мазырская (Ліда, Мінск, Бабруйск, Рэчыца, Лоеў) – дыфтангізацыя галосных – замест мы, вы – інфініт на ці – сістэтычны формы буд часу з іму
Палеская (брэстска-пінская)(-\\-\\-\\-) – аканне, еканне – і на месце е – мн перал а – адсутнасць дзекання і цекання – Д скл. на авг – інфініныт на ты.
Сэрэдне – беларуская (Ашмяны, Мінск, Бабруйск, Гомель) – о на месцы а, перад ў – адсутнасць ц’. Засобы 2 спр.
8 – Артыкуляцыйная характырыстыка зычных гукаў паводле: удзелу голасу і шуму, спосаб ўтварэння, месца ўтварэння, палатальнасць.
39 зысных гукаў. Пры класіфікацыі улічваюцца 4 прыметы:
1) удзел голасу і шуму (удзел гал звязак.)
2) месца утвар (перашкоды па шляху выраж паветра)
3) спосаб утварэння (спосаб пераадольвання гэтых перашкод)
4) наяўн. або адсутн змягчэння (наяўны дадатак рух языка ў напрамку да цв паднябеннага.)
1 – удзел голасу і шуму: шумныя – гл і шум, сонорныя (больш голасу, а не шуму.)
непарныя цв [дж], [ж], [ш], [ч], [р], [ў]
непарныя мяк [j’]
зацвярдзелыя [ж], [ш], [дж], [ч], [р]
санорныя (л, л’, м, м’, н, н’,р,в, в’. ў, й)
16 – Прасадачныя сродкі мовы6 націск і інтанацыя ў бел мове. Клітыкі: праклітыкі і энклітыкі
Націск – больш гучнае і працяжнае вымаўленне аднаго са складоў.
У бел мове націск – дынамічны, або сілавы, бо пры вымаўленні нац. складоў апарат знаходзіцца ў большым муск. напруджанні, чым пры вымаўленні ненаціскных сладоў. Націскны склад больш працяглы. –разнамесны, обо свабодны, бо нац не фіксуецца, можа падаць на любы склад. – рухомы і нерухомы.
Вырянты літ: абкусаны – абкусаны, дзяўчына – дзеўчына, дармавы – дармовы, католік – каталік.
Неліт. Выкарыстанне: дзіцятка – дзіцятка, спіна-спіна, стары – стары.
Нац дапамагае адрозніваць значэнні слоў (кара -кара) і грам формы (братам - братам)
Лагічны націск – інтанацыйна выдзяляецца ў сказе выжнага слова.
Праклітыкі – ненаціскны словы, якія прымыкаўць да наступнага слова: у школу.
Энклітыкі – ненаціскныя словы, якія прамыкаюць да наступнага слова : хацеў бы.
Складаныя словы – словы. якія маюць некалькі націскаў.: законапалаженне. Аснойны націск і пабочны.
Інтанацыя – сукупнасць фонавых сродкаў, якія служаць для афармлення фразы і яе частак як цэлага, забыспечваюць рытм – меладычнасць маўлення.
Кампаненты: 1) мелодыка – змяненне тону голасу2) інтэнсіўнасць – гучнасць гал 3) тэмбр –эмацыянальна экспрэсіўная афарбоўка 4)рытм – чаргаванне націскного і не націскн. 5) паўза
| 32.Сутнасць антанiм. супрацьпаст: антонiм, антытэза, энантыясемiя, аксюмаран
Антонiм – словы адной часцiны мовы, якiя абазначаюць супрацьлеглыя паняццi.
Антытэза – стылiст.прыем,словы забяспечв.кантраснасць у выраж.думак, апiсаннi з`яу. (Паклiчу у сведкi спаленных, распятых, але зауседы юных I жывых ``` Грахоускi)i
Аксюмаран – стылiст.фiгура, аб`ядноув.сэнсава процiлеглыя, несумяшчальныя паняццi з мэтай стварэння экспрэс.эфекту (~жывы труп, салодкi ,боль)
Энантыясемiя –
39.Прадмет фразеалогii. Фр.як млуная адз-ка.
Фразеалогiя – раздзел мовазнауства(вылуч.з лексiкалог.у сяр.ХХст.),якi вывуч.устойлiв спалучэнне слоу разнаст.тыпу, вывуч.знач.фр-мау,iх структуру I адносiны да слоу.
Фраз-мы, або фр.адз-кi – спалучэн. Слоу у непадзельным цэласным значэннем,якiя у мове выкар.як моун.адз-кi.
Разуменне: вузкае(устойлiв.выразы-iдыемы); шырокае(крылат.выразы,прыказкi,устойл.параунаннi).
Прыкметы фр.адз-нак: * узнауляльнасць(выкар.як гатов.адз-ка); * устойлiвасць(стабiльны склад I значэнне); * адзiн член сказа(у сiнтакс.адносiнах); *шматкампанентнасць(не менш 2х слоу); *сэнс.непадзельнасць.
Адносiны да: слоу(як I слова фр-зм выражае адно паняцце, мае цэласн.значэнне – могуць мець больш чым 1 значэн, могуць быць мнашазначнымi) ; словазлучэнн.(склад. З 2х кампенентау)
Прыфрыземн.слова-абавязк.слова,якое не уваходзiць у склад фр-ма ~ (крычаць) на усе горла
Факультатыунае слова – можа апускацца ~за (бабск.)спаднiцу трымацца
44. Прыказкi(прымаукi). Крылат.выказваннi. Перыфразы.
Прыказка – тропнае народнае выслоуе з павуч.зместам, мова лаканiчная, тропная, увасабл.вопыт народа; зарыфмаваныя прыказкi(большаму каню-большы хамут; засвецiць сонца I у наша аконца)
Крылатыя выразы (афарызмы)- устойлiвыя тропныя выслоуi выдатных людзей розных часоу; вызнач.глыбiней думкi I лаканiчнасцю.(Мой родны кут, як ты мне мiлы! Колас.)
Перыфразы – апiсальныя назвы асобных прадметау I з`яу, якiя ужываюцца замест слоу, што iх называюць(Беларусь-край блакiтных азер, бульба – другi хлеб, лен- бел.шоук, радзiма-зямля бацькоу, жауранак – срэбраны званочак)
5 – Функцыі мовы камунікатыўная, пазнавальная (кагнітыўная), акумулятыўная, уплывова эмацыянальна-эстэтычная.
Мова – сац. з’ява, не мова існаваць без грамадства і па-за грамадствам. Мова узнікае з вельмі вялікай патрэбы не выказаць сябе, а перадаць інфа іншаму.
Мова: - план выражэння – перадае паняцце па канк. працэссы, з’явы, фіксацыі, напіс. – план зместу – ідэальная, тое, што адлюстроўваецца у свядомасці і захоўваецца у ей.
Фун. мовы – яе прызначэнне, роля, як яна выкр у грамадстве.
1) камунікатыўная – здольнасць мовы быць сродкам зносін паміж людзьмі.
2) пазнавальная – сродак атрымання ведаў (кагнетыў).
3) акумулятыўная – не толькі веды, але і набыткі культуры (можа маст творы.)
4) уплывовая – (або апелятыўная) функцыя ўздзеяння.
5) эмацыянальная – эстэтычная – эмацыя мова. выр думкі і пачуцці, эстэтычныя задаволенні, эстэтычня патрэбы
Фактычкая (кантакт з чалавекам) намінат, або пазыўн (назвы прадметаў) інфарматыўная.
Камунікатыўная дзейнасць чалавека наз маўленне- моўн дзейнасць чалавека.
Маўленне – літаратурнае і гутарковае – вуснае і пісімовае (форма маўлення)
Віды моўн дзейнасці : слуханне, гаварэнне, чытанне, пісьмо.
10 – Фанетычныя законы (закон недысімілятыўнага акання, асіміліяцыя, дысімілыцыя)
Асіміляцыя – фон. працесс прыпадаблення аднаго гука да другога.
– рэгрэсіўная – памер гукаў, прагрэсіўная - падаўжэнне
1) па гляхасці - даро[ш]ка, сту[ш]ка, але: канцы не, а зуб, дуб, нож, грыб, дождж, як шыпячыя.
2) па звонкасці - про[з’]ба, но[з’]біт
3) па мяккасці [з] [с] [ч] [ц] - [з’]мена, [с’]вята.
4) [з], [с] – свіст перад шып [ж] [ш]: пераво[ж]чык, [ж]жаць, ра[ш]чоска.
Дысіміляцыя – 1) замена аднаго з 2-х аднолькавых або падобных гукаў іншымі, менш падобнымі па вымаўленні. 2) замена 1 ці нек гукаў іншымі па артыкуляцыі
ъ къто – кт – хто
ь кьто – кч – што
распадабн [дт] [тт] – ведті – весці, кладті-класці, - плетті-плесці, метті-месці
Недысемелятыўная аканне [о] пасля цв зычных, [э] ненаскны à а у вуснай і пісмовай мове
[о]націскное гучыць як [а] Напр: воўк- ваўкі, год-гады, сорак – саракавы, рэчка – рачны, дрэва – драўляны.
17 – Стылі бел.вымаўлення. Прычыны адхіленняў ад літаратурнага вымаўлення.
Сукупнасць сродкаў, прызначаных для маўлення ў пэўнай сферы зносін, утварае стыкі вымаўлення.
Літаратурнае вымаўленне – 2)поўны, афіцыйны, 1)непоўны, ці гутарковы.
1 – хуткі тэмп маўлення і ступень увагі з якой гаворачы адносіцца да свайго вымаўлення. Менш выразная артыкуляцыя гукаў годнось – замест годнасць.
2 – кожны гук вымаўляецца дакладна і выразна у афіцыйным абставінах вымушае больш уважліва захоўваць арфаэпічныя нормы.
Прычыны адхілення: 1) уплыў дыялектаў. 2) русская мова 3) уплыў арфаграфіі.
1 – рассказць трошкі аб дыялектах і прыклады.
2 - [г’] - выбухны на месцы [г] – фрыкатыўнага
[ч] як [ч’] , [л] [в] [ф] на месцы [ў] , асобна [д] [ж] на месцы [дж] , [шш] на месцы [шч]
3 – іх замест [jі]х , [э] у часціцах не і прыназоўніках без перад націскам н[э] буду
[з] [с] – перад мяккімі зычнымі трэба [з’] [с’] [с’] мех.
| 45.Прадмет I задачы лексiкаграфii. Тыпы слоунiкау.
Лексiкаграфiя – раздзел мовазнауства, у якiм вывуч.тэорыя I практыка складання слоунiкау.
Задачы: * вызнач.тыпау слоунiкай, будовы слоунiк.артыкулау; * распрацоука памет I прыемау тлумачэння значэння слова; * размежаванне у слоун. Амонiмау.
У слоунiках не толькi фiксуецца, сiстэматызуецца I апiсв. Лексiка, але I замацоуваецца лiт.нормы, што спрыяе павыш.пiсьмен.i культ. Мауленне. Слоунiк – кнiга, у якой фiкс.мовы,пададзен у алфавiтн.парадку; да моу даюцца тыя цi iншыя тлумачэннi або пераклад на iнш.мову. Рэестравае слова – слова, якое тлум.у слоунiку.
Сл.артыкул – рэестр.сл разам з усiмi звесткамi. Рэестр.слова падаецца у пчатк.форме. Алфавiт. I алфав-гнездавы парадак. Паметы: граматычн(род,лiк), стылiст (разм.,абл, уст), выкарыст(спец, астраном, фiл) Знач.слоу раскрыв. апiсальна, падборам сiнон., выяул. словаутв. сувязей, адпаведн.словы з iнш. мовы. Iлюстрацыi: цытаты, прыказкi I iнш. Значэннi вызнач. арабск.лiтарай “амонiмы”- лiтара пасля слова БАК1,БАК2
Слоунiкi падзяляюцца на лiнгвiст.i энцыклапед.Лiнгвiст.сл. – тлумача-льны(унiверсальны), этыма-лагiчны(паходж.слова). Гiстар.сл – граматычны(марф.асаблiвасцi I спалучальнасць), арфаэпiчны (вымауленч.нормы), марфемныя (структура слова), фразеалаг(сема-нт, стылiст,устойл.выразау) Слоунiкi мовы пiсьменнiка, дыялектныя I тэрмiналагiчныя, двухмоныя
+ «Слоунiк сiнонiмау I блiзказначных слоу» Клышкi, «Бел.перыфраза» Малажай, «Слоунiк эпiтэтау бел.лiт.мовы» Пазнякоу.
46. Энцыклапед.i ленгвiст. Слоунiкi. Змест сл.артыкула у лiнгвiст. слоунiку
Энцыклапед.слоунiкi – даведнiкi, у якiх у сцiслай форме пададзены асн.навук.звесткi аб ч-неб.
Яны тлумач.не словы, а паняццi,наз.гэтымi словамi..Рэестр.слова мае толькi нацiск. Iлюстрацыi: малюнкi, фотаздымкi, схiмы, карты. Энц.сл.:агульныя(звесткi па усiх галiнах ведау), галiновыя(па адной галiне)
«БелСавецк.Энцыклапед» 12т., 1968-1975гг; «Бел.энцыклапед» 18т.1996-2004 гг; «Жывельны свет Б.», «Раслiн.свет Б.» -- 1978г; «Бел.мова:энцыклапед» 1994г.; «Я.Купала: энц.даведнiк» 1986г.; «Фр.Скарына I яго гол.: энц.даведнiк» 1988
Лiнгвiст.слоунiкi апiсв. Словы мовы, тлум. Iх знач,паходж, даюць iх характар-ку I iнш. Аднамоун,двухмоун,шматмоун – перакладныя(«Бел-рус.сл»2т 1988-1989, «Р-бел»3т 2002, «Б-р» I «р-б» Грабчыкава, «Ням-бел.сл» 1988, «Фр-б-р» 1992).
 О – тэрмiналаг., - фразеалаг. = словазлуч. «Тлум.сл.бел.мовы»5т, 1977-1984(105тыс.сл. артык) Дыалектн.-Янкоускi, Юрчанка, Сцяпко – Магiл.вобл. Гiст. – «Гiст.сл.бел.мовы»1982., Этымалаг. – «Эт.сл.бел.мовы» 8т. 1978-1993. Тэрмiн. – «Сл.лiнгвiст.тэрмiнау» ,Юрэвiч. Сл.iншамоун.сл. - «Сл.iнш. слоу»1993,1999 у 2т, Арфаграф.- «Арфаграф.сл» Падголiнскi 1982, «Сл.сiн»Клышкi, «Марфемн.сл.б.м» Бардовiча, Шыпуна. Анамастычн.сл. – уласныя iмены.
47.Словаутв., прадмет I задачы вывучэння.
Словаутв.- раздзел мовазнауства, у якiм вывуч.будове вытворн.(маьываваных) слоу, спосабы I сродкi iх утвар.. У словаутвар. Вывуч.толькi вытворныя слова- узнiклi у працэсе словаутв.i значэнне,I гучанне якiх абумоулена iнш.аднакарэннымi слова(утваральн). Невытворн.словы – узнiклi не у працэсе словаутвар., а як умоун.назвы прадметау, прымет, з`яу: стол, белы, iсцi, дрэва. Вытворн.слова склад з : утвар.асновы, словаутв. Фарманта.
Утвар.аснова – частка утвар.слова, агульная з вытворным(бераг- берагавы). Словаутв.фармант – сродак, з дапамогай якога утвар.новае слова (прыст, суф,постф…)
Словаутвар.вытворнасць – такiя адносiны памiж 2-мя аднакарэннымi словам,калi знач.аднаго можна растлумач.праз знач.другога.: ~~~выкладаць-выкладчык, перапiсваць-перапiсчык. Словаутв.ланцужок – аднакарэн.словы,звяз. Адносiнамi паслядоунай вытворнасцi. Словаутв.гняздо – сук-сць словаутвар.ланцужкоу, якiя маюць адно зых.слова.
Касiць: *касец,*касьба,*выкасiць-выкошваць-выкошванне,*пакасiць-пакос,*скасiць-скошваць-скошванне,*касiлка.
1 – Паняцце пра сучасную бел літаратурную мову. Паняцце нацыянальнай совы. Асноўныя адзнакі літаратурнай мовы. Форма існавання.
Бел. нац. мова – сродак зносін бел. нацыі. Склалася ў перыяд фарміравання нацыі.
Нац. мова – адметная рыса люб нацыі, без яе нац не існу.
Бел. нац. мова – мова беларускага народа, які непадзельна звязаны з духам сучаснага народа.
Асаб-сці жыцця, менталітэт, гіст і грам вопыт, інтэлект, маральны і эстэтычны кошт. Гэта ўсё адлюстроўваецца ў нац мове.
Формы існавання: Нац мова: - літ і дыялектная (мовы.) Літаратурная мова – унармована, апрацоўвана майстрамі слова і дзеячамі культуры мовы, абавязкова для усіх членаў грамадства.Літ. мова гэта не мова мастацкай літаратуры. Яна ужываецца ў розных сферах.
- існуе ў 2-х формах: вусная і пісьм
Стылі: кніжны і гутарковы. кніжны: 1) арфаграфічн- дзел 2) навук, 3) публіц 4) стыль маст літ.Унармаванасць. Норма – выпрацаваны грамадствам прынцып і замацаваныя правілы вымаўлення і напіс, ужав., грам. форм, пабудова словазлучэнняў і складаў.Кадыфікацыя – афіцпрызн-анне мовы і яе пісмовае замацаванне.Нормы бел літ мовы:1) арфаэпічная – прав вымаўлення гукаў і паст націску. 2) арфаграфічная – перадача вусн мовы на пісьме па правілах. 3) лексічныя – ужыванне слоў ва ўласным значэнні і прав спалучэнняў слоў. 4) граматычнае – прав. ужыв. форм слоў і пабудова сказа. 5) стылістычны – выкарыстанне моўнага сродка ў адпаведнасці са стылем. 6) пунктынацый – прав пост знакаў прыпынку.Дыялектная мова – мова народа, выступае ў выглядзе мясцовых гаворак.
Гаворка – мова пэўнай мясцовасць, насельніцтва, пунктаў з аднатыпнымі моўнымі рысамі.Дыялекты: 1) паўдн- усходні 2) паўднёва-заходні 3) сэрэднебеларуская гаворка.
- заходнепольская або брэстская гаворка.
(упамянуть!) Трасянка “некультурная”, безумоўна уплыў на суч бел. літ. мову.
9 – Артыкуляцыйная характарыстыка галосных гукаў (рад, пад’ём, лабілізаванасць, нелабілязаванасць)
Галосныя гукі – гукі, якія вымаўляюцца толькі пры ўзеле голасу.
Класіфікацыя заснавана на іх артыкуляцыі, паводля удзелу губ і языка.
Паводле губ: - лабілізаваныя (о, у), або губныя – нелабілізаваныя (а,э,і,ы)
Паводле ступені под’ёму языка – верхні – сярэдні – ніжні (пад’ём)
Паводле перамяшчэння языка па гарызанталі – пярэдні – сярэдні – задні (рад)
| рад
пад’ём
| пярэдні
| сярэдні
| задні
| | Верхні
| [і]
| [ы]
| [у]
| | Сярэдні
| [э]
|
| [о]
| | Ніжні
|
| [а]
|
|
|