Тері бұйымдарына арналған материалдар ассортименті
Табиғи елтірі – бұл теңіз аңдарымен үй жануарларынан , елтірі құстардан алынған ірі терілермен ұсақ терілер болып табылады. Табиғи елтір шикізатты, яғни өңделмеген терілерді аң аулау арқылы, ұй жануарларымен, мал шаруашылығымен айналысу арқылы алады.Үлпілдек шикізатты - үлпілдек жануарлардың өңделмеген терісін аң аулау мен аң өсіру (бағу) арқылы алады (соболь, куница, песец и. Др.), (бұлғын, сусар, поляр түлкісі және басқалар).Елтірі шикізаты – үй жануарларының өңделмеген терілері (қой, ешкі, үй қояны, қүлын және басқалар).Теңіз аңдарының шикізаты – теңіз мысығы, тюлень(итбалықтардың өңделмеген терісі).Құстар шикізаты – гагар, қайр, пеликан (бірқазан), аққулардың өңделмеген терілері жатады. Өңделмеген терілер өте су сіңіргіш, тез бұзылатын және өздерінің физико – механикалық қасиеттері бойынша, үлпілдек – елтірі бұйымдарды өндіруге жарамсыз болып келеді. Үлпілдек – елтірі жартылай фабрикаттары - өңделген, кей кездерде боялып келген терілер, өздерінің физико – механикалық қасиеттері бойынша олардан әртүрлі үлпілдек – елтірі бұйымдарды дайындауға жарамды болып табылады..Үлпілдек – елтірі бұйымдарына табиғи елтіріден жасалынған барлық бұйымдар кіреді.(пластина, елтірі).Пластина – жолақтар түрінде тігілген, сапасы бойынша іріктеліп алынған бірнеше бір текті терілер.Елтірі деп – жолақтар түрінде тігілген және сапасы бойынша іріктеліп алынған бірнеше пластиналарды айтады. Терінің құрылысын екіге бөлуге болады, тұк жамылғысы және жарғақты беті – шықты (кожевая ткань).Мех терілері түрлеріне қарай жіктеледі, өйткені мех жасалынатын әртүрлі жануарлар терісінің арасында үлкен айырмашылықтар бар. Сонымен қатар мех түкті жабынына, түсіне кемістіктеріне имитациясына және т.б. сипаттарына қарай ажыратылады.Киімдік шеврет-жұмсақ,жеңіл бүктелетін,хроммен иленген былғары,қой терісінен дайындалған.Өздік бетінің үстіңгі жағында ідемі бедерлі өрнектер орналастырылады.Өндіріс киімдері үшін қой терісінен ягнячьялық наппа жасалады.Бұл былғарының түрі көптеген нұсқаларға,былғарының шартты қалыңдығына немесе айырықшалануына тиісті.Ягнячьялық наппа –бұл жұмсақ,бірақ үстіңгі жағының тегістігі бір қалыпты.Ягнячьялық наппа тегістелген, өрнектелген немесе жабылған болуы мүмкін.Келесі беті (бахтарма) қолдануға келмейді.Шевро-жұмсақ,созылғыш,жұқа,ешкі терісінен хромдап иленген эластикалық былғары (ешкі терісінің жақсы түрлері) әр түрлі бағытта орналасқан сызықты түрде әдемі өрнектер болады және созылу кезінде берік қасиеті болады.Бұзаутері-тегіс,жұмсақ,серпімді,эластикалық,ұсақ өрнектері бар әдемі былғары,бұзау терісінен хромдап илеу арқылы алынған, оның ауданы 70 дм.кв.шамасында.Бұзау терісінен әр түрлі қалдықта былғары жасалынады.Үстіңгі жағы напп немесе бархыт тәрізді айырықшаланады.Бұзау былғарысы -өте әдемі,жұмсақ және берік.Ол киімнің барлық түріне сай келеді.Жұқа өсімше-бұзау терісінен хромдап илеу арқылы алған тығыз,серпімді былғары.ОЛ бұзаутеріден ірі өрнектерімен,үлкен қалдығымен және ауданымен (120-130дм.кв) өзгешеленеді.Мақпал-бұзау,шошқа терісінен хромдап илеу арқылы алынған,үстіңгі жағы түктелген тығыз былғары.Шошқа терісінде болатын артықшылығы:3 доминантты кеуек үшбұрыш жасайды.Бұл жеткілікті жұмсақ,бірақ үстіңгі жағы түктелген бірқалыпты былғары.Ол жоғары бағаланбайды және киімнің барлық түріне сай келеді.Бұзаутері мен өсімшенің үстіңгі жағының түктелгенін алу үшін бахтармалық қатпармен шлифтайды,алшошқа терісінің өңдік қатпарының ақауының есептік саны жоғары болу үшін өңдік қатпармен шлифтайды.Мақпалдың үстіңгі жағының түктері жақсы боялған болады.Спилок-тығыз,қатты,түкті былғары (мақпал типті),семіз шошқа және ірі мүйізді аңдар:вола,бұғы,марал терілерінен шлифтауда алынады.Қасқыр терісі:Былғарының артықшылығы:кеуектері үстіңгі жағынан өлшемсіз орналасқан.Олар циркуль инесінің іздері сияқты көрінеді.Қасқыр терісінен жұқа немесе қалыңырақ киімдер үшін, жоғары тығыздықта былғарының көптеген түрі жасалынады,мысалы,шалбар,жұмыс шалбары,комбинезондар.Үстіңгі жағы наппа немесе бархыт тәрізді айырықшаланады.Бахтарма өңдік бет ретінде қолданылуы мүмкін. Бұғы терісі.Терінің артықшылығы:доминантты сызық үшбұрыш формасында қосылған.Бұғы терісінің маңыздылығы-басқа да жыртқыш аңдардың терісі сияқты көптеген өмірлік ақаулар боллады.Бұғы терісінен әр түрлі қалыңдықта былғары жасалынады.Үстіңгі жағы наппа немесе бархыт тәрізді айырықшалануы мүмкін.Бұғы терісі -өте әдемі, жеңіл және губка әсерінен эластикалық.Ол пиджактарға және пальтоларға өте жақсы келеді.Шалбар үшін бұғы терісі шартты түрде жоғары дәрежеде эластикті қажет етеді,шалбар одан формасын тез жоғалтып алады..Бахтарманы өңдік бетке кей жерде аз мөлшерде қолдануға болады.Марал терісі.Терінің артықшылығы:терінің үстіңгі жағындағы суреті теңіз бұғысының терісіне ұқсас,бірақ сызықтарында бірнеше айырмашылықтар бар. Марал терісінен де әр түрлі қалдықта былғары жасалынады.Үстіңгі жағы шартты түрде наппа түрінде айрықшаланады. Марал терісі – өте әдемі, бір қалыпты және сонымен қатар жұмсақ, гупка әсерінен. Ол киімнің барлық түріне сай келеді. Бахтарма қңдік беттің жарамдылығына қолданылады.Солтүстік бұғы терісі. Терінің артықшылығы: қой терісіне ұқсас, бірақ кішкене түкті. Тері наппа немесе зажш сияқты жасалынады. Солтүстік бұғы терісі өте жұқа және жұмсақ, ол көйлектерге, кеудешелерге және жакеттерге өте жақсы екеледі. Теренің бұл түрі жоғары жарамдылығы жағынан өте қымбат, басқаларына қарағанда. Бахтарма өңдік бет ретінде қолданылуы мүмкін. Спилог-мақпал – хромдап иленген тығыз қатты түкті тері, семіз шошқа терісін және мүйізді аңдардың терісін шлифтау арқылы алады.Шлифтаудыңк арқасында былғарының үстіңгі жағындағы түк қалыңдығы жоғарылайды.Лайка – жұқа, жұмсақ, әртүрлі бағытта жақсы созылмалы пластикалық тері, майланған иленген жас өойлардың және ешкілердің терісінен алынады. Жұқа созылмалы лайка жоғары жарамдылықтағы қолғаптарға қолданылады.Замш – төменгі қоюлықтағы түкті жылтырақпен иленген, жұмсақ, элластикалық тартылыс былғарысы. Ешкі замшы ешкі терісінен жасалған өте орнықты былғары. Бұл өте әдемі, үстіңгі жағы түктелген жұсақ былғары. Ешкі замшы көйлектер, кең шалбарлар немесе юбкалар үшін жақсы келеді. Бұл өте жоғары сапалы, сондықтан бірнеше есе қымбат былғары наппа қарағанда. Ешкі замшының үстіңгі жағы барқытталған, сонымен қатар өрнек салынған болуы мүмкін. Егер былғарыда әдемі бахтарма болса оны сонымен қатар өңдікке қолдануға болады.Замшты марал, бұғы, ешкі терісінен айрықшалау кезінде өңдік өабат тоқылады, ал қой терісінен айрықшалау кезінде бахтармалық қабат өңделеді. Замштың ауа өткізгіштік және ылғал сіңіргіштік қасиеті жақсы, оны (600-қа дейін) жылы суда сабынмен жууға болады.
57. Туше, гриф, фактура – текстиль материалдарының спецификалық қассиеттері.Туше (французша «touche» — ұстау) – материалдың ұстап,сипап көру арқылы анықталатын қасиеті.Негізінде матаның объективті физикалық қасиеттері жататын ұстап,сезу арқылы берілетін мінездемесі. Матадағы туше комплексті қасиеттерге жатады және матаның талшықтық құрамы,негіз бен арқау жіптің құрылымы,матаның құрылысы және өңделуі сияқты факторларға байланысты. Туше материалдың сұраныста болуына көп әсерін тигізеді.Гриф-матаның қысып ұстап,умаждап көргендегі қасиеті. Гриф жұмсақтық,дөрекілік,құрғақтық,ылғалдылық,тегістік,кедір-бұдырлық сияқты қасиеттерді анықтайды.Матаның грифін жақсарту мақсатында және оны үтіктеу процесін жеңілдету үшін катионды белсенді заттар қолданады.Белсенді катионды заттардың әсері олардың матадағы адсорбциялығына негізделеді.Вискозды штапель талшығының болуы матаның грифін өзгертеді.Әлсіз ерітіндіні қолданылатын болса қатты грифті мата жұмсақ грифті матаға айналады.Бұл қасиеттер үлбір,былғары және текстиль маталарына сұраныс кезінде үлкен рөл атқарады.Фактура – көзбен көру және ұстап көру арқылы байқалатын материалдың беткі қабатының мінездемесі.Фактура талшық түріне, олардың құрылымына және өңделуіне,сондай-ақ материалдың құрылымына, өріміне байланысты.Фактура матаның әдемілігінің негізгі элементтерінің бірі болып табылатын беткі қабатының көрінетін құрылымы болып табылады.олардың сыртқы түрінің негізгі көрсеткіші болып табылады.Көп маталар үшін фактура Маталарды фактураның көріну көрінбеуіне қарай фактуралы және фактурасыз деп бөлуге болады.Матаның әдемі көрінуіне әсер ететін фактураның элементтеріне жататындар:әртүрлі жолақтар,гофре және клоке эффекттері,тоқымалы өрнектер,рельефті жіптерді көмегімен жасалған фигуралы рельефтер,тұрақты қысым рельефтері.Фактура бойынша маталарды ашық,жабық және жартылай жабық тоқымалы суретпен деп ажыратады.Ашық тоқымалы суретті маталардың фактурасы жіптердің түрімен және құрылымымен,өрімімен,тығыздығымен,жуандығымен және өңделуімен анықталады.Беткі қабаттағы дәлме-дәл фактура жаймалық өрімді маталарға тән. Тегіс фактура сатинді,атласты және саржалық өрімді маталарға тән.Мұндай фактура ішкиімдік,көйлектік,костюмдік,жеңіл пальтолық маталарға тән.Кедір- бұдырлы фактура өндірісте фасонды және текстурленген құрылымды жіптерді,сондай-ақ крепті өрімді қолданған кезде пайда болады.Өрнекті-тегіс фактура ұсақ өрнекті және жаккардты өрімді маталарға тән.Бұл негізінен койлектік,костюмдік,пальтолық маталарға тән.Өрнекті-рельефті фактура жаккардты өрімді және бірқатар өңдеу операцияларынан өткен фасонды жіптерден жасалатын маталарға тән.Мұндай маталарды көбінесе сәнді жіптермен жасайды.Өрнекті – рельефті фактура көйлектік,костюмдік,қалың жаймалық,жиһаздық маьаларға арналып жасалады.Талшық тәрізді фактура- беткі қабаты шашыраңқы түрде орналасқан талшықтардан жасалған маталарға тән. Мұндай беткі қабат матаның жылусақтағыш қасиеттері мен тозуға төзімділігін арттыруға әсер етеді.