Аудармашы қызметі. - Аудармашының кәсіби талаптарын таныту
Мақсаты:
- Аудармашының кәсіби талаптарын таныту.
- Аудармашы мамандығының маңыздылығы мен қажеттілігін түсіндіру.
- Аударма үдерісі және аударма ісінің адамзатқа, қоғамға қажеттілігін айқындау.
Жоспар:
- Аудармашы құзыреті.
- Көркем аударманың ерекшелігі.
- Аударма өнерінің қиындығы, оны меңгеру.
- Аудармаға машықтану, тәжірибелік ізденісті жетілдіру.
- Аударма ісіне дағдылану
Кілт сөздер:кәсіби талаптары, ерекшелік, аударуға дағдылану.
Аудармашы үшін, ең маңызды әрекет: кәсіби дағдысын жию барысы, нақтылы тапсырыс алу және оны орындау, зерттеу өткізу, Интернетте жұмыс істеу, түпнұсқаның стилін сақтау, сөздердің, құрылыс орамдардың аударуы, аударманы редакциялау, жұмыс берушіге аударып біткен мәтіннің жеткізілімі, істелінген жұмысына баға қою, ақша алу. Мәтін – үрдістің маңызды, тіпті мүмкін ең маңызды бөлігі деп саналады, бірақ жалғыз ғана емес.
Аудармашы емес кісінің көзқарасы бойынша маңыздылауы нәтиже әлде тауар сияқты қабылданатын мәтін,сондықтан орынды болады мыңа тәсілмен ішкі пікір арасындағы айырмашылығын көрсету үшін қысқаша сыртқы бақылаушының көзқарасы туралы баяндаумен тоқталып қалу.
Дәстүр бойынша аударма теориясы мен аударуға оқыту көбінше сыртқы көзқарасына негізделген, әдетте мәтінге назар аударылатын, немесе, мүмкін, аудармашы емес кісіге аса қызық болып көрінеді. Ол ауытқы соншалық үлкен, «сыртқы көзқарас» көп жағынан тіпті басым болады.
Қызықты, аударманың дәстүрлі түсінігі белгілі мәтіндегі тапсырыс берушінің – аудармашы емес кісінің – талаптарына бағыттылған оның тек қана бір қажеттілігіне, сенімдікке ынтасына ерекше назар аударылады. Бірақ, аудармашы емес кісінің көзқарасын түсінсек, мерзімді уақытында жасалған аударманың және оның бағасының маңыздылығы кем емес. Сенімді, тез, қымбат емес аударманы алуға тырсатын сыртқы бақылаушыға маңызды аударманың үш аңықтауларын толықтау қарапшығамыз.
Тапсырыс берушінің талабын орындау – аудармашыға тіршілікке қажетті, бірақ аудармашы оны жұмысқа өзінің көзқарасы бойынша түсіну керек, тапсырыс берушінің алдында сенімділігіне кепіл болу, кәсіби мақтанышы туралы ұмытпай, жұмысқа берілгендігін және этикалық ережелерін сақтауға тырысу керек. Уақытында тапсырылған аударма – аудармашының табысын көбейтуге мүмкіндік береді, оған жетуге жылдамдату және жұмысты тиімді бөліп беру, мамандықтың мәртебесін көтеруіне әсер етеді. Аудару жұмысы оған тек қана рақаттылық әкелуіне сену керек.
Жоспар:
1) кәсіби мақтанышы;
2) сенімділік;
3) жұмысқа берілгендігі;
4) этикалық ережелерін сақтау;
5) табыс;
6) жылдамдық;
7) аудармалар жинақтауышы;
8) жобалар басқармасы;
9) мамандық мәртебесін нығайту;
10) рақаттылық.
Аудармашы, ол кім?
Аудармашы болу үшін не керек?
Күн сайын компьютермен жұмыс істеп отыру немесе сот залында бір тілдің сөздерін, құрылыс орамдарын басқа тілге аудару кімге ұнайды? Кезкелген адамның қолынан келебермейтінді айтпағаннын өзінде.
Басқаны айтпағанда, қалай зеріктіретін және жақсылық әпермейтін мамандық, көптеген адамдар солай ойлайды. Кейбіреуіне ол басында ұнайды, біраз уақыт өткеннен кейін олар шаршап, қажығаннан, кәсіби қызметін өзгертеді. Біреулер тек қана жолай, бірнеше сағаттай күніне, айына, жылына, аудармамен айналасуы мүмкін. Күндіз олар әлде-қандай мәтіндерді кұрастырады, мұғалім әлде редактор болып, жұмыс істейді және ұйқы алдында бір сағаттай немесе демалыс күндері бір ай бойы аударумен айналасады. Олар оны ақша әлде ғанибет алу үшін, көп жағдайда екі себептермен байланысты, тапсырысты орындайды. Егер үлкен тапсырыс кездессе, аудару үшін көп ақша берсе және бос уақыт болса, ол қалған істерді тастайды да, жұма сайын 8-10 сағаттай күніне аудармамен айналысады. Бірақ сондай жұмыстан ол өзін қажыған деп сезінеді және негізгі жұмысына қайтуға тырсады.
Басқалар үшін, сондай адамдардың саны көп, аударма негізгі қызмет түрі деп саналады, бірақ олар қажымайды, оларға қалай сәтті болып шығады? Қандай қабілеттерге ие болу керек?
Әрқашан біресе дәрігер, біресе заңгер, инженер, ақын немесе басқарушы болу үшін, тіпті уақытша немесе өз компьтерінің экранында болса да? Олар дарынды ма, бір рольден басқа рольге оңай ауысатын актерлер ме? Соншама терминдерді олар қайдан біледі? Олар көп білетін адамдар ма? (Білгішсінген бе? Барып тұрған энциклопедия ма?) әлде “Не? Қайда? Қашан?” бағдарламасының қатысушылары ма?
Айта кетейік, аудармашы, әсіресе ауыз екі аудармашы, актерлік қабілетке, еліктегіш қасиетке ие болу керек. Оларға ерекше елестететін есті нығайту керек, не тек қана бір рет естіген сөзді еске түсіруге мүмкіндік береді, Аудармашылар әр түрлі әдебиетке құмар адамдар. Әдетте олар бірден төрт кітаптай: көркем және деректі, техникалық және қоғамдық, бір неше тілде жазылған түрлі-түрлі кітаптар оқи бастайды. Олар өмір әсерлерін де құмарлап қабылдайды, көп ел аралайды, ұзақ-ұзақ уақыт шетелде тұрады, шет тілдерді меңгереді, бейтаныс елдердің мәдениетімен танысады. Оған қоса олар әрқашан, маңындағылар, су құбыршы, мектептегі мұғалім, дүкеннің сатушысы, дәрігер, бармен, әр түрлі аймақтардан, әлеуметтік кластардың достары мен серіктестіктері тілді қалай пайдаланады, бақылап отырады. Аудармашы мамандығын жиі қосымша маман деп есептейді. Көптеген адамдар әуелі басқа салада, кейде тіпті бірнеше салаларда мамандандырылады, ал, ерікті немесе амалсыдықтан соң не негізгі мамандық бойынша жұмыс істеуге мүмкіндік жоқ елге көшуден соң аудармашы болады. Аудармашы ретінде олар жиі өздерінің әр түрлі шет тілдерін білетін бұрынғы серіктестеріне әңгіме жүргізуге көмектеседі.
Қай аудармашылар жиналысы болса да, олар қатысушылардың әр түрлілігімен таң қалдырады, өйткені қатысушылардың жартысы әр түрлі елдердің келімсектері, бірақ тек қана осы әсер етпейді, олардың бәрі дерлік шет елде тұрған және көпшілігі сөйлескенде аса қиыналмай бір шет ел тілінен екінші шет ел тіліне ауыса алады.
Ең бастысы, аудармашылар өзінің ішіне бірнеше әр түрлі “мен” не жеке тұлғаларының көпшілігін алады. Тұлғаның әрқайсысы, жаңа мәтін компьютердің экранында көрінуге не эфирде жаңа оратор сахнаға шығуға дайын.
Аудармашылардың тобы әрқашан тым көп санды болып көрінеді , бірақ шынында ол басқаша болады.
Дәрісті қорытындылау:
Аудару жылдамдығы бірнеше факторлармен анықталады:
a) мәтінді құрастыру жылдамдығымен;
ә) мәтін күрделік деңгейімен;
б) аудармашының осындай мәтінмен таныстық шамасымен;
в) аудармалар жиынтығын пайдалануымен;
г) жеке басының жұмыс стилі мен болжамымен;
д) жалпы жағдайы, жұмыстан шаршауымен.
Бақылау сұрақтары:
1. Аудармашы құзыретіне не?
2. Көркем аударманың ерекшелігі неде?
3. Аударма өнерінің қиындығы, оны меңгерудің мәні?
4. Аудармаға машықтану, тәжірибелік ізденісті жетілдіру жолдары қандай?
5. Аударма ісіне дағдылану дегеніміз не?
Ұсынылатын әдебеиттер:
1.Комиссаров В.Н. «Теория перевода» М. Высшая школа, 1990
2.Бархударов Л.С. «Язык и перевод» М, 1975
3.Бреус Е.В. «Теория и практика перевода с английского на русский»
4.Комиссаров В.Н. «Современное переводоведение»
6.Қ.Қ. Алпысбаев., Г.Қ. Қазыбек «Қазақ аудармасвның теориясы мен тәжірибесі» Алматы, 2001