Зығыр маталарының ассортименті және қасиеті
Зығыр матасының ассортиментінің басқалардан ерекшелігі жеке дана бұйымдарды көптеп шығаруы,мысалы сүлгі,дастархан.Зығыр матасының ассороименті он алты топқа бөлінеді,бұл топтың әрқайсысы зығыр және жартылай зығыр матасының топшасын құрайды.Бар ассортименттің ішінен киімді жасау үшін матаның шекті саны қолданылады.Топқа бөлінген зығыр маталарының негізгі белгісі олардың құрылымынң немесе арналуының ерекшелігі болып табылады,ал топшаларға олар талшықтық құрамы бойынша бөлінеді.
Зығыр матасының ассортиментінің барлығы тігін өнеркәсібінде қолданбайды,сондақтан зығыр матасының кейбір топтары ғана қарастырылады.Зығыр матасының ассортиментін зерттеу ббарысында,олардың артикуляция жүйесінің барын ескеру керек,яғни алғашқы екі саны топтың нөмірін,ал үшіншісі-топша нөмірін көрсетеді.
Зығыр маталардың мақта матасынан айырмашылығы қалыңырақ иірімжіптен жасалған (18-166 текс),олар негізі және арқауы бойынша бірдей,көбінесе жаймалық өрімнен ,ал жаккардты және ұсақ өрнекті өрімдерден сирек өндіріледі.
Зығыр маталары негізінде ағартылған ,жартылай ағартылған және сұрыпты меланжды,ала шұбар,тегісбоялған, баспа суретті болып шығарылады.Зығыр маталары жоғары салмақты ,қалың, қатты,ерік және созылғыштығы аз болады.Олардың гигиеналық қасиеті жақсы ,бірақ жылу сақтағыштығы өте төмен,осыған байланысты бұл матаны қыстық киімдерде қолданбайды.Матаның беті тегіс және жылтыр.Тегістіктің арқасында пішу кезінде мата беті жылжуға қабілетті.Қаттылығына байланысты зығыр маталары кесуде үлкен қарсылық көрсетеді.Бұйымды тігу барысында олар қиындық туғызбайды,бірақ қаттылығының салдарынан құрылымы инемен бұзылуы мүмкін.Зығыр маталарының кемшілігі оның қатты қыртыстануы,сондықтанда олардың қасиетін жақсарту үшін штапельді лавсанды қоспаға қоса бастады.Лавсанды зығырлы маталар (50-67%)сыртқы түрі әдемі,аз қыртыстанғыш және жуу кезінде отырмайды (1%-аз емес),олардың тозуға төзімділігі едәуір жоғары.Ылғалды -жылумен өңдеуде зығыр лавсанды маталар 140-180оС температура кезінде жұмсаақ ылғалды әлсіз үтіктеуден өтеді.Температураның жоғарылауы және ылғалдылық түстің өзгертуі және қатты кетпейтін дақ қалдыруы мүмкін.Костюмдік-көйлекті маталар-зығыр матасының ассортиментінің ең көп тез дамыған түрінің бірі.Кастюмді матаның беттік тығыздығы-250-290г/м2,көйлекті-100-220 г/м2.Кастюмді-көйлекті маталар теегіс боялған ,ағартылған жартылай ақ түсті (кенеп,рогожка)болып шығарылады,ал атласты және ұсақ өрнекті өрімді,45-85 текс сызықтық тығыздықты ылғалды иірілген иірімжіптен өндіріледі.Бұл артикулдар қатары сақталған,таза зығыр матасының үлкен тобы.
28. Зығыр маталарының пррейскурант бойынша жіктелуі.Зығыр маталары бұрынғы кезден дамыған кәсіп болып саналады, ал зығыр мәдениетін «көк зығыр – асыраушы» дейтін. Зығырдан тоқылған маталардың, бұйымдардың керемет қасиеті бар, олар таза экологиялық өнім шығарады, және ағзаға зиянсыз. Мақта матасының ассортиментіне қарағанда, тұрмыстық зығырдан жасалған маталардың ассортименті жіңішке және талшықтың құрамы әртүрлі болып келеді. Мақта маталарына қарағанда (33,3-5,8 текс), олардың өндірілуіне сызықтық тығыздықтың иірімі аз кетеді (117,6-33,3 текс). Зығыр маталарының иірілуінің әртүрлігіне байланысты әртүрлі иірім жіптен жасайды: дымқыл иірілген зығыр жібі (з/д), құрғақ иірілген зығыр жібі (з/қ), қалдық құрғақ иірім жібі (қ/қ), дымқыл қалдық иірім жібі (д/қ).Зығыр маталарының көбі негізі бойынша біртекті иірілген болады. Бұл алға тартушылық матаның ауырлануынан және қалыңдығынан алдын алу болып табылады, және біртекті зығырлы иірім жібі жоғарғы беріктік қасиетін атқарады. Таза зығырлы және жарты зығырлы маталар шығарады. Жарты зығырлы матаны өндіру үшін мақта маталарының иірім жібі және химиялық жібі бар зығыр иірім жібін қолданады. Жарты зығырлы маталардың құрамындағы талшықтарға қарағанда, оларды мақта зығырлы, зығыр вискозды, зығыр лавсанды деп бөлуге болады. Құрамында 34,33,57 % талшығы бар 3 компонентті зығырлы лавсанды вискозды иірім жібі ең көп қабылдауды алады. Ішкиімдік маталарға полинозды және сиблонды талшықтар қолданады. Қазіргі кезде зығыр/вискоза, зығыр/нейлон, зығыр/жүн, рогожкаларға ұқсас және т.б. маталар өте көп сұраныста. Полиуретанды жіптің қосылуының арқасында қыртыспайтын зығырлы маталар шығарылады.
Зығыр маталарының ортақ ассортиментінде жуан тоқылған маталарын шығарады. Сонымен қатар жіңішке узорлы және жаккардтты тоқулар және де саржды, атласты және рогожкалы тоқулар қолданылады. Зығыр маталарының қазіргі кездегі құрылымына, түріне байланысты дөрекілеу болып келеді, қалың және дұрыс боялмаған, «үйдегі мата» сияқты көрінеді.Вафельді тоқылған аралас маталар жиі боялған немесе басылған, рельефты рогожкалар түріне байланысты бірден зығырға да, жүнге де ұқсас. Зығыр өз фактурасын жасырмайды. Керекті қиылған, кішкене жарықтанған, осыған байланысты дөрекі зығыр түріне қарап, жұмсақ, теріге зақымданбайтын болып көрінеді.Әрлеуіне байланысты маталар қаталдау, жартылай ақ және ақшыл, тегістік боялған, меланжды, айшықтау, шұбар маталы, қышқылды болып бөлінеді. Соңғы өңделуіне кейбір костюмды-көйлекті маталар аз иілгіштік әрлеуін алып келеді. «Біртекті»маталардың түрі жаңа технологиялық өңделуі жақсы көрінеді:жеңіл жылтырлақ «лактың» сыртқы бетін жауып тұруы, дөрекі зығырмен араласуы, зығырға жіңішкелік және келбеттік беретіні. Полиуретанның қалдығын «үтіктелмеген» , «жаңадан жуылған» деп атайды.Әрлеудің көмегімен жаңа зығырдан жасалған жаңа бұйым киілген сияқты көрінеді. Осымен қазіргі кездегі зығыр – жұқа және жеңіл, жылтырлақ және жіңішке, бай түсті гаммада болады. Конопля мен рафия зығырдың қасындағы орында тұрады және де сол ойларды дамытады. Құрамында зығыр бар, крапивасы (рами) бар, коноплясы бар маталар өз өсіруші шығарылымын және «біртекті» боялуын көрсетеді. Суреттері өте кішкентай және дәу, қайтадан және жиі боялған эффектілері материалдарға жеке кескін береді. Түріне байланысты қалың және дөрекі маталардан жұмысқа арналған киімдер тігіледі, олар ереже бойынша зығырда қаттылау, жақсы боялған, көк түсті және жеңіл, ескі жайғақ немесе парусина тура солай қатты болады, бірақ кей кезде жұқа өңделуі бар. Барлық зығыр маталары жоғарғы мықтылығымен және төзімділікпен, аз иілгіштігімен,жоғарғы қаттылығымен көрінеді. Оларда жақсы гигиеналық қасиеті бар. Өзінің жоғарғы сорбционды қасиетіне байланысты зығыр маталарын асханалық, постельді және нательді іш киімге қолданады. Маталардың жақсы бу өткізгіштігі, терідегі кір терілерді өзіне жұтып алады,оңай жуылады, бояуын, түрін кетірмейді (сарғаймайды). Жылуөткізгіштік қасиеті жоғарылатады, бұл жаздық көйлектер үшін өте жақсы. Зығыр маталарының кемшілігі, олардың майысу қасиеті төмен болады және сондықтан ол көп иіледі, бірақ дымқыл кезінде олар жақсы үтіктеледі.
Матаның қаттылығын төмендету үшін, оны жасаған кезде вискоза қосады. Зығыр вискозды маталар жібектенген болады, жақсы драпталады, гигроскопиялығы да жақсы, бірақ, таза зығырлы маталар сияқты иіледі.
Иілу қасиетін төмендету үшін лавсанды талшықтар қолданылады. Зығыр лавсанды маталарды ұстап көргенде жүнге ұқсас, 50% лавсан талшығын қосса түрі әдемі, зығыр лавсанды маталар иілмейді, жақсы бүктеледі. Маталар жуылуға төзімді, бірақ пиллингтенген; олардың гигроскопиялығы зығыр маталарына қарағанда төмен болады, сонымен қатар гигиеналық қасиеті де төмендейді.
Зығыр және жартылай зығырлы маталар технологиялық өндірімде жайырақ көрінеді: настилдегенде жақсы бүктеледі, боялмайды, созылмайды, иілмейді. Бірақ әрең кесіледі (әсіресе зығыр лавсандар), тігу машиналарының аяқтары тез бұзылады және сол үшін оларды жиі жөндеп тұру керек.Мақта маталары қосылған жартызығырлы маталар жеңіл кесіледі.Тігу өндірісінде зығыр лавсанды маталар, сонымен қатар тез қиындық шығарады; лавсанның қосылуынан маталарда инелердің сынуы болады; тігісі үлкен болса созылып кетеді. Үтіктеу температурасы 180-н аспау керек. Зығыр лавсанды маталардың ылғалды жылулық құрамы жұқа, аз иілетін болуы керек. Тұрмыстық зығырлы маталар және кішкене бұйымдар(скатеттер, салфеткалар, ) асханалық, орамалды, киімді, декоративті және астарлы болып бөлінеді.
Төсек бұйымдарын дайындауға арналған зығыр маталары жоғарғы төзімділігі мен, тұрақтылығы мен, үйкеліске төзімділігімен және жууға төзімділігімен ерекшелінеді. Олар түрлі қалыңдықта болады. Оларды ақ (сарғыштау) сарғыштау (табиғи түс) және түрлі түсті етіп өндіреді.
Асханалық бұйымдарға (дастархан, қол орамал, салфетка) жакартты айқаспалы болуы әбден мүмкін. Оларды жоғарғы сапалы зығырдан өндіреді, ал қол орамалдарға түкті етіп дайындалған маталарды пайдаланады.
Сәндік маталар өрнегі жартылай бастырылған және бастырылған болуы мүмкін. Оларды суға тұрақты болуы үшін ап реттейді.
Киімдерге арналған маталарды зығыр мен синтетикалық қоспалардың (полиэстрилді) иық киімдері мен блузкаларды тігіде кең қолданылады.
Элано-зығыр матасы арнайы өңдеуден өткізіледі. Бұл өңдеу гигроскопиялық, жарыққа, үйкеліске және жууға төзімділігін арттырады. Сіңірмемен өңделген маталар өте берік болғандықтан олардан түрлі палатка, желкен (парус) жасауға қолданыды. өңірлік маталарды зығырға вискозға қосу арқылы алады. Ондай өңдеуден өткен мата отырмайды өте қатты және берік болып келеді. Сондықтан иық киімдерін (сырт киімдерін) тіккенде кеңінен қолданылуда.
29. Иірім жіпте болатын ақаулар:
Шикізатта болатын ақаулар:
а) ластануы: мақта шикізаты жапырақтар мен және өзінің сырт жағындағы қабығымен ластанады, ал жүн өлі талшықпен ластанады. Зығыр маталары кострамен ластанады. Көбінесе, бұл ақау холст тәрізді өңделмеген маталарды өңдегенде кездеседі.
б) түйінделуі: матаның жоғарғы бетіне элементарлы жіптер мен талшықтың жиналып қалуына байланысты қалың жерлерінің пайда болуы.
в) пісіп жетілмеуінің әсері: мақта талшықтарының пісіп жетілмеуінен және жүндегі өлі талшықтарға байланысты маталар дұрыс боялмайды, сондықтан, матада ақ нүктелер мен штрихтардың пайда болуы.
Иірілген жіпте болатын ақаулар:
а) өзгеше жіп: дайын матада жіптің көрші тоқылған жіппен тартылысы, ширатылуы, түсі және формасы бойынша өзгешеленетін жіп.
б) қалың және жұқа иірілген жіп: жіппен тоқылған учаскенің ауысып отыруы матаның жолақтануына алып келеді.