Omnia fluunt, omnia mutantur

Nemo nostrum idem est in senectute, qui fuit iuvĕnis, nemo est mane, qui fuit pridie; quidquid vides, currit cum tempŏre, nihil ex his, quae videmus, manet; hoc est, quod ait Heraclitus: in idem flumen bis non descendĭmus; manet idem flumĭnis nomen, aqua transmissa est.

(Senĕca)

Упражнение 36.Определите формы глагола, переведите на русский язык: vincemĭni, videbo, audientur, erimus, accusabit, credent.

Упражнение 37.Образуйте все возможные формы от индикатива глаголов:

Trado, didi, ditum, ĕre – передавать; servo, āvi, ātum, āre – сохранять; libero, āvi, ātum, āre – освобождать.

Упражнение 38.Переведите на русский язык:

1. Sine iustitia nihil valebit prudentia. 2. In hoc signo vinces. 3. Verum amicum pecunia non parabis. 4. Ait praetor: si non habēbunt advocatum, ego dabo. 5. Ait praetor: pacta conventa, quae neque dolo malo neque adversus lēges, plebiscīta, senates consulta, decrēta, edicta princĭpum fiunt, servabo. 6. Nullum crimen vinum est, sed culpa bibentis. 7. Qui semĭnat mala, metet mala. 8. In hoc signo vinces. 9. Qui fodit foveam alteri, incĭdet in eam. 10. Verum amīcum pecuniā non parabĭtis. 11. Si necessarium erit pro patriā nostra pugnāre, nullum hostem timebĭmus et belli pericŭla et labores constanter tolerabĭmus: salus enim patriae nostrae summa lex est.

Упражнение 39.Переведите на латинский язык:

1. Родина узнает славные имена своих сыновей. 2. Царь будет служить закону, а не закон царю. 3. Мы всегда будем хранить память о наших учителях. 4. Я напишу завещание. 5. Мы докажем верность республике не на словах, а на деле. 5. Город будет завоеван врагами.

Упражнение 40.Переведите на русский язык:

1. Manus manum lavat. 2. Lapsus linguae. 3. E fructu arbor cognoscĭtur. 4. Exercĭtus Romanus de equitatu et pediatu, id est de manĭbus equestrĭbus et pedestrĭbus constabat. 5. Nihil semper suo statu manet. 6. Locus regit actum. 7. Stultissĭmus est, qui homĭnem e veste aut habĭtu aestĭmat. 8. In vetĕrum Romanōrum exercitĭbus omnium ordĭnum cives militabānt. 9. Abyssus abyssum invŏcat. 10. Quot capĭta, tot sensus. 11. Natūra non facit saltus. 12. Locus regit actum. 13. Sine duce exercĭtus corpus est sine spirĭtu.

Упражнение 41. Переведите на латинский язык:

1. Римское войско было защитой римского государства. 2. На правом фланге римского войска была конница, на левом – пехота. 3. В римском сенате решались судьбы не только римского народа, но и всего мира. 4. Корни учения горьки, плоды – сладки.

Упражнение 42.Переведите текст на русский язык

De domo Romāna

Domus Romāna alĭter aedificabātur atque nostra. Utīque ei non erant fenestrae, nisi perpaucae et exiguae. In media parte domus erat atrium, quod foramĭne tecti illustrabātur. In solo atrii cisterna erat, quae aquam imbrium, per forāmen de tecto manantem colligēbat. In atrio olim focus erat, quo familia conviniēbat et ubi parva simulacra penatium erant. Praeterea pater familias in atrio mane amīcos et clientes salutābat. Atrium circumdabātur cubicŭlis aliisque cellis parvis et angustis. Alia pars praecipua domus tablīnum erat, ubi familia cenābat et unde adĭtus in hortum patēbat. Postea domus nobilium Romanōrum erant amplae et magnifĭcae. Velut de domo Caesăris unus ex poētis Romanōrum scribit: “Una domus urbs est”.

Упражнение 43. Согласуйте слова в словосочетаниях:

in rebus advers…, rerum public…, leges vari…, poētarum veter…, pac… aequam, eădem principi… .

Упражнение 44. Переведите на русский язык:

1. Consŭles, censōres, praetōres, aedīles summi erant rei publĭcae Romanōrum magistrātus. 2. Publĭcum ius est quod ad statum reī Romānae spectat, privātum, quod ad singulōrum utilitātem (Ullpiānus). 3. Nihil agenti dies est longus. 4. Est modus in rebus. 5. In multis rebus mediocrĭtas optĭma est. 6. Nulla dies sine lineā. 7. Carpe diem. 8. Salus rei publĭcae nostrae suprēma lex. 9. Amīcus verus cognoscĭtur amōre, more, ore, re. 10. Felix qui potuit rerum cognoscĕre causas. 11. Rem tene, verba sequentur. 12. Optĭmus omnium rerum magister est usus. 13. Fatum est series causārum. 14. Dies diem docet.

Упражнение 45.Переведите на русский язык:

1. In legiōne Romāna decem erant cohortes, in cohorte tres manipŭli, in manipŭlo duae centuriae: primo centuria centum milĭtes habēbat (unde centuria apellabātur), deinde modo quinquaginta. 2. Anno ab Urbe condĭta CCCIII leges XII tabulārum edĭtae sunt, quae nunc quoque fons omnis publĭci privatīque sunt iuris. 3. Condĭta est Carthāgo LXXII annis ante quam Roma. 4. Alexander Magnus anno CCCXXIII decessit, postquam tredĕcim annos regnāvit. 5. Roma condĭta est in anno DCCLIII ante aeram nostrum. 6. Tres faciunt collēgium. 7. Ulpiānus librō quadragesĭmo quinto de testament scribit. 8. Senātor post sexagesĭmum et quantum annum in cūriam venīre non cogĭtur nec vetātur (Senĕca). 9. Duo lītĭgant, tertius gaudet. 10. Tribus rebus vita nenētur: cibo, potiōne, spirĭtu. 11.Unum castigābis centum emendābis. 12. Amīcus est unus anĭmus in duōbus corporĭbus. 13. Nemo potest domĭnus parĭter servīre duōbus.

Упражнение 46.Переведите текст на русский язык

De decemvĭris

Anno ante aeram nostrum CCCCLIII Romāni tres viros legum cognoscendārum causā in Graeciam misērunt. Hi primum Athēnas ad Solōnis leges describendas venērunt. Tum in alias Graeciae civitātes ad leges, mores, institūta cognoscenda iter facērunt. Post legatōrum redĭtum proxĭmo anno decemvĭri legĭbus scribendis creāti sunt. In his fuit Appius Claudius, vir magnae auctoritātis et probitātis. Leges in XII tabŭlis inscriptae sunt. Anno CCCL itĕrum decemvĭri ad rem absolvendam creāti sunt. Proxĭmo anno decemvĭris munus abrogātum est, quod in legĭbus scribendis severiōres fuĕrant.

Упражнение 47.Переведите на русский язык:

1. Modus vivendi. 2. Ars scribendi. 3. Docendo discĭmus. 4. Pacta sunt servanda. 5. Verba dicendi, sentiendi et declarandi. 6. Mens discendo et legendo alĭtur. 7. Dicendo dicĕre, scribendo scribĕre discĭmus. 8. Omnia homĭni, dum vivit, speranda sunt. 9. Homo ad intellegendum et ad agendum natus est. 10. Ius praetorium est, quod praetōres introduxērunt adiuvandi vel supplendi vel corrigenda iuris civilis gratiā propter utilitātem publĭcam (Papiniānus). 11. Nunquam scelus scelĕre vincendum est. 12. Et altĕra pars audienda est. 13. Carthagĭnem delendam esse. 14. De gustĭbus et colorĭbus non est disputandum. 15. Deliberandum est diu, statuendum semel. 16. Et post malum segĕtem serendum. 17. Laudandi est montes, sed a planitie non recedendum est. 18. In omnĭbus rebus nobis modus adhibendus est. 19. Nihil sine ratiōne faciendum est. 20. Libertas est potestas faciendi id, quod iure licet. 21. In disputando verĭtas gignĭtur.

Упражнение 48.Переведите на русский язык:

1. Legem brevem esse oportet. 2. Tradĭtum est Homērum caecum fuisse. 3. Talēs aquam dixit esse initium rerum. 4. Nego ius tibi esse fumum aut aquam in fundum meum immittĕre. 5. Constat ad salūtem civium inventas esse leges (Cicĕro). 6. Scio me nihil scīre. 7. Lex (homines) recte facĕre iubet, vetat delinquĕre. 8. Thales, ille philosŏphus Milesius, aquam esse initium putābat. 9. Socrătes: “Scio, - inquit, - me multa nescīre, ităque multo sapientior sum, quam homĭnes, qui putant se omnia scire”. 10. Scio te non sponte tua erravisse, sed amōrem tibi mentem obscuravisse. 11. Comoediam esse dicit Cicĕro imitatiōne specŭlum consuetudĭnum, imagĭnem veritātis. 12. Totīus mundi se incŏlam et civem putābat Socrătes. 13. Omnes cives legĭbus parāre aequum est. 14. Mendācem memŏrem oportet. 15. Qui tacet, consentīre vidētur. 16. Consuetūdo et mos interdum vim legis videntur habēre. 17. Romŭlus et Remus, Romae conditōres, a pastōre region Faustŭlo educāti esse dicuntur. 18. Dareus, rex persārum, sperābat a se Graecōs facĭle victum iri.. 19. Vidēmur iam minĭme de legĭbus Romānis scīre.

Упражнение 49.Переведите на латинский язык фразы, используя 6 инфинитивов:

я знаю, что законы побеждают несправедливость мира;

известно, что нравы меняются;

считается, что гнев всегда рождает безумие.

Упражнение 50.Переведите на латинский язык:

1. Известно, что праздность рождает пороки. 2. Сократ учил, что добрые люди счастивы, а плохие – несчастливы. 3. Воины надеялись, что они легко завоюют город врагов. 4. Говорят, что римские законы были суровыми. 5. Говорили, что адвокат выирал это судебное дело. 6. Известно, что римляне разрушили Караген. 7. Было предсказано, что Троя будет разрушена греками. 8. Казалось, что Цицерон спасет отечество.

Упражнение 51. Образуйте указанные грамматические формы слов.

A.

accuso, avi, atum, āre – прошедшее время совершенного вида страдательного залога (3 л., мн.ч.); повелительное наклонение (2 л., мн.ч.); причастие прошедшего времени страдательного залога (1 л., мн.ч.); первое будущее время действительного залога (1 л., мн.ч.).

clarus, a, um –предложение с прилагательным в превосходной степени.

B.

scribo, psi, ptum, ĕre – прошедшее время несовершенного вида страдательного залога (1 л., мн.ч.); причастие настоящего времени действительного залога (именит. п., мн. ч.); причастие прошедшего времени страдательного залога (2 л., ед.ч.); настоящее время сослагательного наклонения действительного залога (2 л., мн. ч.).

gravis, e– предложение с прилагательным в сравнительной степени.

C.

amo, avi, atum, are – прошедшее время совершенного вида страдательного залога (3 л., мн.ч.); повелительное наклонение (2 л., мн.ч.); причастие прошедшего времени страдательного залога (1 л., мн.ч.); первое будущее время действительного залога (1 л., мн.ч.).

albus, a, um– предложение с прилагательным в превосходной степени.

D.

Scribo, psi, itum, ere – прошедшее время совершенного вида страдательного залога (3 л., мн.ч.); повелительное наклонение (2 л., мн.ч.); причастие прошедшего времени страдательного залога (1 л., мн.ч.); первое будущее время действительного залога (1 л., мн.ч.).

salus, a, um– предложение с прилагательным в превосходной степени.

E.

Audio, ivi, itum, ire – прошедшее время совершенного вида страдательного залога (3 л., мн.ч.); повелительное наклонение (2 л., мн.ч.); причастие прошедшего времени страдательного залога (1 л., мн.ч.); первое будущее время действительного залога (1 л., мн.ч.).

primus, a, um– предложение с прилагательным в превосходной степени.

Упражнение 52.Проспрягайте глаголы:

а) в praesens indicatīvi actīvi et passīvi,

b) в imperfectum indicatīvi actīvi,

c) в futurūm I passīvi,

d) образуйте возможные инфинитивы от глаголов,

g) образуйте возможные причастия от глаголов.

lavo, lavi, lautum, āre – мыть; tondeo, totondi, tonsum, ēre – стричь; desĕro, serui, sertum, ĕre – оставлять, покидать; sepelio, pelīvi, pultum, īre – погребать.

Упражнение 53.Переведите на латинский язык:

1. Цезарь вел войну с галлами 8 лет, от 58 г. до 50 г. до н.э. 2. Римляне вели войну с карфагенянами 17 лет, от 218 г. до 201 г. до н.э. 3. Первые законы были написаны римскими консулами на 12 таблицах. 4. Греки у стен Трои были 10 лет и 6 месяцев. 5. В войске Ганнибала было 37 слонов.

Формы контроля:

Проверка конспектов, таблиц, упражнений. Работа над ошибками.

Литература:

1. Зазорнова М. Е. Ульянова И. Л. Латинский язык для юристов. М.: Проспект, 2010.

2. Латинский язык для юристов: от грамматики к тексту: учеб. пособие/ отв. ред. Л. А. Брусенская. – М.: Норма, 2009.

3. Солопов А. И., Антонец Е. В. Латинский язык: учеб. пособие. – М., 2009.

 

Тема № 4. Синтаксис латинского языка (8ч.)

Теоретические вопросы:

1. Порядок слов в латинском предложении.

2. Основные сведения о синтаксисе латинского языка.

3. Прямой, нейтральный и риторический порядок слов в предложении.

4. Особенности строения простого и сложного предложения.

5. Аblatīvus absolūtus, его значение и перевод.

6. Основные синтаксические обороты (повторение пройденного материала).

7. Аccusatīvus cum infinitīvo, его значение и перевод.Ablatīvus auctōris. Ablatīvus instrumenti.

8. Синтаксические обороты, связанные с употреблением числительных.

Задания:

Составьте план-конспекты по теоретическим вопросам.

Упражнения:

Упражнение 1.Переведите на латинский язык:

1. Гражданские войны были причиной гибели римского государства. 2. Мы докажем верность республике не на словах, а на деле. 3. Людей и государства губят одни и те же причины.

Упражнение 2.Переведите текст на русский язык

Аpud arbitrum

Arbĭter noster Marcus Tullius est vir laboriōsus et iustus. Hodie apud arbĭtrum multae causae privātae sunt: de debĭtis pecuniariis; de testamentis et de mandātis. Primus reus iam in iudiciō est, cetĕri rei etiam in iudiciō sunt. In numĕro causārum prima est causa mea de mandāto et debĭto pecuniario. Adversarius meus est Gaius Sempronius.

Упражнение 3.Переведите текст на русский язык.

De bello cum Pyrrho gesto

Pyrrhus, rex Epirotārum, cum in Italiam belli causā vēnit, sperābat se non solum Italiam, verum etiam Siciliam et Afrĭcam in potestātem suam redactūrum esse. Romānos autem facĭle victum iri. Sed post pugnam, ad Heracleam factam, quā etsi Romānos vicit, ipse tamen magnum detrimentum accēpit, exclamavisse dicĭtur post aliam simĭlem victoriam se sine milĭte in Epīrum reversūrum esse. Talis fuit Pyrrhi victoria.

Упражнение 4.Переведите на русский язык:

1. Cicerōne consŭle coniuratio Catilīnae delecta est. 2. Hannibăle vivo copiae Carthaginiensium magnum timōrem imperatorĭbus Romānis inicērunt. 3. Caesare necāto triumviri rem publĭcam obtinuērunt. 4. Sublātā causā orbus tollĭtur. 5. Turbāto melius capiuntur flumĭne pisces. 6. Mutāto nomĭne de te fabŭla narrātur. 7. Terra mutāta non mutat mores. 8. In fraudem lēgis facit qui, salvis verbis lēgis, sententiam eius circumvĕnit. 9. Duo ex tribus iudicĭbus, uno absente, iudicāre non possunt.10. Causā in iudicio victā, advocātus gaudet. 11. Lex, nemĭne contradicente, probāta est. 12. Causā cognĭtā, praetor actiōnem dat aut denĕgat. 13. Lege latā in senātum, senatōres dissensērunt. 14. Alexandro duce nulli hostes militĭbus terribĭles erant. 15. Troia delēta Aenēas in Italiam vēnit.

Упражнение 5.Переведите на латинский язык:

1. Когда двое спорят, третий радуется. 2. Троя была разрушена, когда правил царь Приам. 3. Отдых приятен, когда завершены дела. 4. Во время правления Августа в Риме процветали науки и искусства. 5. После взятия Трои Одисей много странствовал по различным странам. 6. Когда народы сражаются, законы не действуют. 7. Когда Цезарь был полководцем, римские войска заняли Галлию. 8. Преодолев Альпы, Ганнибал пришел в Италию.

Упражнение 6. Переведите текст на русский язык

De Alexandro, rege Macedŏnum

Philippo, rege Macedŏnum, occīso, Alexander regnum occupāvit, gentĭbus finitĭmis domĭtis a rege exercĭtus adversus Persas parātus est. Alexandro bellum gerente Graeci bellum movērunt. Hellesponto traiecto Persas ad Gracīnum flumen vicit; plurĭma oppĭda maritĭma portas Alexandro aperuērunt. Rex urbĭbus maritĭmis captis magnam partem Asiae occupāvit.

Упражнение 7. Переведите с латинского языка на русский.

A.

Ne redeant gravia bellorum civilium tempora. Romani, postquam luxuriam adamaverunt, magnificas domos sibi aedificaverunt. Multae gentes Gallorum a Caesare victae sunt.

Valeant cives mei, sint incolumes, sint florentes, sint beati; stet haec urbs praeclara mihique patria carissima.

B.

Socrates docet bonos esse beatos, improbus miseros. Senatores Romani Ciceronem consulem, postquam civitatem Romanam servavit, patrem patriae nominaverunt.

Roma condita est in Latio, in sinistra ripa Tiberis. Daedalum diu in exilio vixisse fama est.

C.

Socrates, ut fama est, Euripidem in tragoedias scribendo adiuvabat.

Scimus Ciceronem oratorem clarum fuisse.

Vesta, Iovis soror, foci domestic idea, multo, a Romanis colebatur. Vesta sola dearum in templo suo nullam statuam habebat, pro stmulacro autem ignis sacer erat, quem virgins Vestales, sacerdotes eius, sustentare debebant.

D.

Cicero omnes oratores Romanos eloquentia superavisse dicitur.

Dareus, rex persarum, sperabat Graecos facile victurum esse.

Pyrrhus, rex Epirotarum, cum in Italiam belli causa venit, sperabat se non solum Italiam, verum etiam Siciliam et Africam in potestatem suam redacturum esse, Romanos autem facile victum iri.

E.

Caesar dixit in Britanniam brevi navigaturum esse.

Homo, verum non dictns, mendax apellatur.

Herodotus dicendi causa in terras remotissimas profectus est, multas enim res nulla alia ratione nisi peregrinando cognosci posse putabat. Itaque in Aegyptum venit diuque ibi cum sacerdotibus versatus est, multaque didicit.

Упражнение 8. Переведите с русского языка на латинский.

A.

Время излечит даже самую большую печаль. Консулы в Древнем Риме избирались в народных собраниях. Александра, царя македонян, воспитывал знаменитый философ Аристотель. Ромул и Рэм считались сыновьями Марса.

B.

Аристотель написал три книги об искусстве красноречия. Богу войны у римлян был посвящен волк. Греческий писатель Геродот видел города многих стран и описал нравы граждан. В древние времена самыми знаменитыми врачами были Гиппократ и Гален.

C.

Против Катилины Цицерон сражался словом.

Часто побежденный превосходит победителя.

D.

Ум человека питается учением и размышлением.

Кто не вспашет поля, тот напрасно будет ожидать плодов.

E.

Во многих делах наилучшей является середина.

У римских поэтов V век до нашей эры назывался золотым.

Формы контроля:

Проверка конспектов, проверка упражнений.

Литература:

1. Латинский язык для юристов: от грамматики к тексту: учеб. пособие/ отв. ред. Л. А. Брусенская. – М., 2009. – С.92–95.

2. Розенталь И. С., Соколов В. С. Учебник латинского языка: для юридических и иных гуманитарных вузов и факультетов. – 3-е изд., стереотип. – М., 2007. – С. 129 – 150.

 

Тема № 5. Лексика и фразеология латинского языка (12ч.)

Теоретические вопросы:

1. Лексика латинского языка.

2. Латинизмы в лексике европейских и славянских языков.

3. Основы этимологической интерпретации заимствованной лексики.

4. Латинская юридическая терминология.

5. Основные черты латинской фразеологии.

6. Особенности стилистики и грамматического построения латинских крылатых фраз.

Задания:

1. Подготовить сообщения по темам «Научная терминологическая лексика», «Лексика из сферы «искусство».

2. Подготовить проекта (фрагмента) словаря-комментария «латинские пословицы и выражения».

3. Составить историко-культурный комментарий к студенчесому гимну “Gaudeamus”; выучить наизусть 1, 4 куплеты (знать перевод куплетов).

4. Подготовить и выучить наизусть 50 латинских пословиц и крылатых выражений (25 пословиц юридической тематики и 25 пословиц общекультурной тематики).

5. Подготовить и выучить наизусть 100 латинских слов, к которым восходят юридические термины.

Упражнения:

Упражнение 1.Определите, от каких латинских слов образованы слова:

a) Прокурор, юрист, юриспруденция, криминалистика, пролонгировать, гуманизм, альтернатива, мемуары, доминанта, ювенальный (ювенальное право), министр, президент, легальный, федерация, конституция, мораль, коррупция, популярный, капитуляция, муниципальный, арбитражный, эпистолярный, урбанизация, анимация, милиция, менталитет, авиация, конференция, индукция, потенциал, имидж, креативный, коллоквиум, компания, литература, аббревиатурa, локальный, лингвистика, репродукция, вербальный;

b) квартет, дециметр, уникальный, дуэль, трио, квартал, октава, миля, миллион, центнер, ноябрь, прима, календарь, каникулы, экватор, секунда, декабрь, февраль;

c) адвокат, алиби, кодекс, артист, пропаганда, кандидат, лауреат, студент, доцент, анимация, филиал, антикварный, аграрный, доминировать, авиация, анималист, кредит, куратор, прерогатива, алименты, дебитор, кампания, корреспондент, аудитор, экспорт, импорт, террор, верификация, нигилизм, фаталист, диктор, номинация, транспорт, мутация, майор, ветеран, спекуляция, эрудиция, традиция, манифест, магистрат, манускрипт, дедукция, республика, лектор, консерватор, матримониальный, репутация, фактический, утилитарный, персональный, либеральный, цивилизация, реклама, инициатива, махинация, иррациональный, региональный, раритет, приватный, оперативный, максимальный, оптимальный, апелляция, аннотация, оккупация, тестировать, негативный, радикализм, фальсификация, пиктография, нейтралитет, донор, милиция, манифест, лаборатория, конференция, интеллигент, феминизм, тезаурус, курсор, экспроприация, менталитет, патриот.

Упражнение 2. Напишите латинизмы к следующим латинским словам:

actor, ōris m истец; animus, i m душа, дух; намерение; antīquus, a, um древний; argumentum, i n доказательство, довод; civīlis, e гражданский; debitum, i n долг; dominus, i m хозяин, собственник, господин; epistǔla, ae fписьмо; factum, i n событие, действие, поступок; familia, ae f семья; fictio, ōnis fфикция; fundus, i m земля, земельный участок; ius, iūris, n право; lingua, ae f язык; littĕra, ae f буква; Pl. 1) письмо, послание; 2) письменные памятники, литература, наука; mandātum, i n поручение; manifestus, a, umявный, очевидный, обнаруженный, захваченный с поличным; mens, mentis fразум, рассудок; minimus, a, um наименьший; multus, a, um многий, многочисленный, значительный; mutuus, a, umвзаимный, заемный, данный (взятый) в долг; naturālis, e естественный, природный; nego, āvi, ātum, āre отрицать; notarius, ii n писец, стенограф, секретарь, нотариус; obligatio, ōnis f обязательство; pax, pacis f мир, мирное время; planta, ae f растение; postulo, āvi, ātum, āreтребовать, испрашивать; privātus, a, um частный; ratio, ōnis f разум, разумность, причина, довод, соображение, резон; studeo, ui, – , ēre1) усердно заниматься, стараться; titulus, i m надпись, почетное наименование, значение, предлог; varius, a, umразнообразный, различный; vita, ae fжизнь.

Формы контроля:

Проверка сообщений, комментария, упражнений, лексического минимума.

Литература:

1. Bona dicta et proverbial Latina. Латинские изречения и пословицы – Екатеринбург, 1994;

2. Бабичева Н.Т., Боровская Я.М. Словарь латинских крылатых слов. – М., 1999.

3. Латинский словарь юридических терминов и выражений/ сост. В.А. Минасова, И.Ю. Губина. – Ростов н/Д:Изд-во "Феникс", 2000.

4. Латинский язык для юристов: от грамматики к тексту: учеб. пособие/ отв. ред. Л.А. Брусенская. – М.: Норма, 2009.

5. Розенталь И.С., Соколов В.С. Учебник латинского языка. Для юридических и иных гуманитарных вузов. – М.: НОРМА-ИНФРА, 2000 – с. 230 – 236 (перевод и грамматический разбор латинских изречений).

6. Солопов А.И., Антонец Е.В. Латинский язык: учеб. пособие. – М., 2009.

7. Сомов В.П. По-латыни между прочим. Словарь латинских выражений. – М., 1992.

 

Интернет-ресурсы:

1. http://e-college.ru/xbooks/xbook025/book/index/index.html?go=part 003*page.htm;

2. http://www.yaskazal.ru/

3. http://ancientrome.ru/

4. http://ancientrome.ru/

5. http://www.dm.uvm.ru/

6. http://www.lik-bez.ru/archive/zine_number2512/zine_clever2517/publication2536

7. http://super-teacher.narod.ru/latin.html и др.