Психоактивті заттарды ќолдану мотивациясыныњ негізгі т‰рлері
(Ц.П.Короленко жєне Т.А.Донских бойынша, 1990):
-атарактикалыќ–ПАЗ-ы эмоциональді дискомфорт кµріністерін жењілдету немесе аластату маќсатында ќолдану (тµмен кµњіл-к‰йді);
-гедонистикалыќ–ПАЗ-ы эйфория шаќыру маќсатында ќолдану (лєззат алу);
-активациялыќ («ж‰ріс-т±рыстыќ»)–ПАЗ-ы белсендендіруші маќсатта ќолдану (пассивтілік, немќ±райдылыќ, апатия жаѓдайынан шыѓу);
-субмиссивті–ПАЗ-ы «коллективтен» тыс жеке ќалмау маќсатында ќолдану («компания ‰шін»);
-псевдокультуральді–ПАЗ-ы, д‰ниетанымдыќ, мєдени маќсаттар мен эстетикалыќ ќызыѓушылыќтар нєтижесінде пайдалану.
Наркотикалыќ заттарды ќолдануына байланысты т±рѓындар топтарын ажырату(Бабаян Э.А., 1988)
1. Наркотикалыќ заттарды ќолданбайтындар (т±рѓындардыњ негізгі бµлігі).
2. Медициналыќ кµрсеткіштер бойынша наркотикалыќ заттарды ќолданатындар.
3. Наркотикалыќ заттарды шектен тыс ќолданатындар:
а) экспериментаторлар – ќандай да бір наркотикалыќ заттардыњ єсерін єрт‰рлі мотивтерге байланысты байќап кµруді м‰мкін деп санайтындар;
б) эпизодты ќолданушылар – µздеріне таныс єсерді алу ‰шін наркотикалыќ заттарды эпизодты ќолданатындар;
в) ‰немі ќолданатындар – осылардыњ арасынан біртіндеп наркомания жєне токсикоманиямен науќастардыњ белгілі бір мµлшері т‰зіледі.
Наркотикалыќ мастану (интоксикация)
Наркотикалыќ мастану немесе наркотикалыќ мастану синдромы – наркотиктіњ кез-келегне т‰ріне тєн белгілі бір психикалыќ, соматикалыќ жєне неврологиялыќ симптомдармен кµрінетін наркотикалыќ заттарды ќабылдаѓаннан кейін пайда болатын жаѓдай. Осы симптомдардыњ жиынтыѓы эйфориямен кµрінеді, ол психоактивті заттарѓа тєуелділік т‰зілу механизмініњ біріншілік буыны болып табылады (Пятницкая И.Н., 1994).
Наркотикалыќ мастану кезіндегі психикалыќ, соматоневрологиялыќ б±зылыстардыњ негізгі сипаттамасы
(Пятницкая И.Н., 1994)
| Б±зылыс | Ќысќаша сипаттамасы |
| 1.Эмоциональді б±зылыстар | Кµњіл-к‰йдіњ жоѓарылауы, психикалыќ жєне физикалыќ жайлылыќ, рахат, тыныштыќ, интеллектуальді жоѓарылау сезімі жєне т.б. |
| 2. Ќабылдау б±зылыстары | Ќабылдау б±зылыстары 4 т‰рде кµрініс береді: а. ќабылдаудыњ µткірленуі (стимуляторлар); б. ќабылдаудыњ тањдамалылыѓы (опиаттар); в. ќабылдаудыњ тµмендеуі (седативті препараттар); г. психосенсорлы б±зылыстар, дереализация, галлюцинациялар т‰рінде ќабылдаудыњ сапалыќ б±зылысы (опиаттар, психодизлептиктер). |
| 3. Ойлау б±зылыстары | Ойды жинаќтау жєне сапасыныњ б±зылуы, ассоциациялардыњ жылдамдауы немесе баяулауы, персеверациялар, ментизм, кататимділік, интеллектуальді жєне эмоциональді араќатынас пропорциясыныњ ыѓысуы, сандыраќтыќ идеялардыњ жєне фантастикалыќ кµз алдына келтірулердіњ пайда болуы жєне.т.б. |
| 4. Сана б±зылысы | Єрт‰рлі типтегі жєне терењдіктегі сана б±зылысы тєн, тарылудан єрт‰рлі дєрежедегі ќарауытуѓа дейін. |
| 5.Соматоневроло-гиялыќ б±зылыстар | Ќарашыќтардыњ тарылуы немесе кењеюі, гипертермия немесе гипотермия, гиперемия немесе тері жабындыларыныњ бозаруы, тер-, сілекей- жєне май бµлінуі, тахикардия жєне АЌ жоѓарылауы, тыныстыњ жиілеуі, тєбеттіњ тµмендеуі, сексуальді белсенділіктіњ жоѓарылауы, ішек моторикасыныњ б±зылысы, б±лшыќ еттік тонустыњ жєне ќозѓалыс координациясыныњ б±зылысы. |
Апиын (морфиндік) тобындаѓы наркотиктерге келесі препараттар жатады:
- шикі - опий, ±йќы шаќыратын мактыњ кепкен с‰тті шырыны (толыќтай кепкен зат есептегенде 10-11 % морфин жєне 1 % кодеиннен т±рады);
- омнопон (пантопон) – опий алколоидтарыныњ гидрохлоридініњ ќосындысы, оныњ 50 % морфин ќ±райды;
- опийдіњ таза алколоидтары (морфин, кодеин, фенантрен тобыныњ басќа да алкалоидтары);
- мак сабаны (жетілген, кептірілген, дєндерден тазартылѓан, т±ќымдардыњ ќалдыќтарымен сынѓан ќауыздар; ќ±рѓаќ т‰рінде, ќайнатпа т‰рінде немесе арнайы химиялыќ µњдеуден кейін ќолданылады);
- синтетикалыќ – промедол (тримеперидин), метадон, лидол;
- жартылай синтетикалыќ – героин (диацетилморфин); оларды морфин молекуласыныњ т‰рін µзгерту арќылы химиялыќ жолмен алады.