Саха Республикатын норуоттарын култууратын үөрэтиигэ үөрэх тэриллэрин туттуу
үөрэх тэриллэринэн буолаллар: көрөргө, истэргэ аналлаах тэриллэр (компьютер, телевизор, музыкальный центр, мультипроектор, диапроектор, экспозиционный экран у од.а.); тутан-хабан туґаныллар тэриллэр, таблицалар, хартыыналар, кылаас дуоската, интерактивнай дуоска.
Үөрэтэр үлэни тэтимирдэргэ, дөбөҥсүтэргэ уонна оҕо иэйиитин, дьулуурун, интэриэһи үөскэтэргэ, өйдөтөр-биллэрэр үлэҕэ түмэргэ үөрэх араас тэриллэрэ туттуллар. Олор элбэх араастаахтар. Бу тэриллэр үөрэнээччигэ көҕү, иэйиини, интэриэһи көбүтэр буоланнар, үөрэтии көдьүүһүн биллэ-көстө үрдэтэллэр.
Үөрэх көмө тэриллэрин маннык наардыахха сөп:
1. Билгэҕэ дьайалларынан: көрөргө-истэргэ, тутан-хабан туһанылларга.
2. Аналларынан: билии биэрэр ис хоһоонноохторго, көмө суолталаахтарга, оҕо билиитин хонтуруоллуурга туттуллааччыларга.
Сорохтор өссө динамическайдарга (хамсыыр, саІарар) уонна статичнайдарга (хамсаабат да, саһарбат да тэриллэр) араараллар.
Үөрэтии ньымаларын солбуйбат, кинилэргэ көмө суолталаахтарын быһыытынан, бу билгэ тэриллэрин биһиги эмиэ албас биир көрүҥүн курдук сыаналыыбыт. Кинилэр син-биир учуутал быһаарыыта суох оҕолору үөрэтэр да, дьоҕур иҥэрэр да кыахтара суох.
Үөрэх көмө тэриллэрэ үөрэтии үлэтигэр маннык көдьүүһү биэрэллэр:
Бастакытынан, учуутал оҕолорго биэрэр информацията кэҥиир, өйдөнүмтүө буолар. Онон үөрэх биллэ-көстө тупсар.
Иккиһинэн, оҕо учуутал кэпсиирин билэр баҕата күүһүрэр уонна бэйэтэ үлэлииргэ дьүккүөрэ улаатар. Ити үөрэнээччи үөрэххэ көбүн көҕүтэн, кини норуот культуратын дириҥник билэригэр суолу аһар.
Үсүһүнэн, билии биэрэргэ, өйдөтөргө уонна дьоҕур иҥэрэргэ ордук өйдөнүмтүөтүк, кэбэҕэстик быһаарыы түмүгэр, бириэмэни харыстыахха, кэмчилиэххэ сөп.
Төрдүһүнэн, үөрэтэр үлэ формаларын тупсаран иһэр кыах үөскүүр. Ол курдук, уруок, кылаас таһынааҕы, дьиэҕэ үлэлэр көдьүүстэрэ улаатар.
Бэсиһинэн, кылаас оҕотун билиитин мэлдьи хонтуруоллааһын түмүгэр, үөрэх билиитин хаачыстыбатын чопчу быһааран билэр усулуобуйа тэрийиллэр.
Алтыһынан, хас биирдии оҕо билиитин, үөрэххэ дьулуурун тута билэн иһии кинилэргэ туспатыйар сыһыаны олохтуур, дьоҕурдарын көдьүүстээхтик сайыннарар кыаҕы биэрэр.
Көстөрүн курдук, үөрэтиигэ туттуллар тэриллэр учуутал оҕолорго сабыдыалын улаатыннараллар. Онон кинилэр үөрэтии ньымаларыгар быһаччы сыһыаннаахтар, ньымалары байыталлар, тупсараллар.
Киинэ (видеокиинэ) уонна телевизор төрүт культура уруоктарыгар эмиэ туттуллар кыахтаахтар. Кинилэр көмөлөрүнэн норуот культуратын туһунан ордук киэҥ информацияны биэрэр усулуобуйа үөскүүр. Киинэ уонна телевизор кадрдара ырааҕы чугаһатар, көстүбэти көстөр, холбоммоту холбуур, тэҥнэммити да тэҥниир өрүттэрэ учуутал уруокка кэпсиир лекциятынааҕар быдан баай уонна киэҥ ис хоһоонноох информацияны биэрэр кыахтаахтар.
Холобур, Байанай сурунаал устууларыгар олоҕуран киинэ-лекцияны оҥоруохха сөп.
Учуутал кэпсииринээҕэр уһуна суох кэмҥэ элбэх көстөр уонна иһиллэр.
Маннык хамсыыр уонна саҥарар техническэй тэриллэр оҕону кэрэхсэтэллэр. Оҕолор ол иһин туох кэпсэнэрин дөбөҥнүк өйдүүллэр. Ол эрээри эбии чиҥэтэр үлэ табан тэриллибэтэҕинэ, сотору умналлар. Онон маннык кэпсээһиннэри, тоҕоостоох үлэлэри тэрийэн, информация дириҥник уонна уһуннук өйдөнөрүгэр дьулуһуллуохтаах.
Уруокка киинэ 3-5 мүнүүтэ көстөр, учуутал тылынан биир-икки уруокка кэпсииринээҕэр элбэх матырыйаалы, информацияны түмэн биэриэхпитин сөп.
Тутан-хабан туһаныллар тэриллэр.Төрүт культураны үөрэтиигэ дьиҥнээх предметтэри бэйэлэрин туһаныы үгүстүк баар буолар.
Кылаас дуоската. Интерактивнай дуоска.Power Point, Move Maker курдук компьютернай программалары баһылаан туһаныы көдьүүстээх. Презентационнай слайд.
7 боппуруос. Уруок. Уруок тиибэ, тутула, уруогу ырытыы схемата, көрүҥнэрэ (ФГОС ирдэбилинэн)
Билиҥҥи ФГОС систиэмэтэ туох баар предмети барытын ситимниир буолла. История, тулалыыр эйгэ, тыл, литература буоллун, үөрэнээччи сүрүн соруга: ылбыт билиитин сатаан туһаныы. Бырайыактыыр үлэни оҥороругар үөрэнээччи атын үөрэх биридимиэтигэр билбитин-көрбүтүн кытта ситимниирэ өйүн үлэтин көдьүүһүн үрдэтэр- саха тыла (бу тыл суолтата тугуй?), саха литературата (суруйааччы киһини, олоҕу, айылҕаны уус-уран айымньыга хайдах көрдөрбүтэй?), история (ханнык кэмҥэ хайдах, туох этэй?), обществознание (киһи, киһи олоҕун, быраабын туһунан сокуон тугу этэрий?), ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустуба (худуоһунньук киһи кэскилин, инникитин хайдах ойуулаабытый?). Ол буолар – ФГОС сүрүн соруга. Үөрэнээччи сүрүн соруга: ылбыт билиитин сатаан туһаныы. Кыраттан улахаҥҥа, бэйэттэн киэҥҥэ, дириҥҥэ тиийиэхтээх.
УРУОК. УРУОК ТИИПТЭРЭ
Уруок - үөрэтэр үлэни тэрийии сүрүн формата. Уруогу былааннааһын, аттарыы үөрэтиллэр тема ис хоһоонуттан, кээмэйиттэн уонна учуутал туруорар сыалыттан тутулуктаах. Хас биирдии уруок бэйэтэ чопчу көрүҥнээх. Уруокка ханнык ис хоһоонноох үлэ ыытыллыбытынан эбэтэр сүрүн соруга туох буоларыттан көрөн, уруок тиибин быһаарыллар.
Уруок тиибин үс көрүҥҥэ араарыахха сөп:
1) кинилэр ис хоһоонноруттан көрөн, маннык уруоктары араарыллар (саха итэҕэлэ, сиэр-туом; олох-дьаһах культурата; историческай көрүү; искусство; хотугу норуоттар культуралара);
2) уруокка туттуллар сүрүн ньыманан салайтаран, бу курдук уруоктары оҥоролллор: лекция-уруок, сэһэргэһии-уруок, киинэ-уруок, экскурсия-уруок, оҕо бэйэтин үлэтин уруога уонна комбинированнай уруок;
3) үөрэтиллэр темаҕа оҕо кыттыытын характерын учуоттаһынтан маннык тииптээх уруоктар баар буолаллар: үөрэх программатын саҕалыыр уруок, үөрэх дьылын түмүктүүр уруок, саҥа матырыйаалы үөрэтэр уруок, чиҥэтии уруога, практическай үлэ уруога, хатылааһын уруога, оҕо билиитин билгэлиир бэрэбиэркэлиир уруок.
| Традиционные уроки – Үгэс буолбут уруоктар | Уроки деятельностной направленности – Дьарык хайысхалаах уруоктар |
| Урок изучения (объяснения) нового материала – саҥа теманы бары уруок; | Урок «открытия» нового знания – саҥа билиини “арыйыы” дьарык; |
| · Урок закрепления знаний и формирования соответствующих умений и навыков – билиини чиҥэтэр уонна онно сөптөөх сатабылы, үөрүйэҕи үөскэтэр уруоктар; · Урок повторительно-обобщающего характера (линейное повторение) – хатылааһын уруок · Урок коррекции знаний, умений и навыков (Урок работы над ошибками) – билиини, сатабылы, үөрүйэҕи бэрэбиэркэлиир уруок (бэйэ сыыһатыгар үлэ) · Комбинированный урок – | Урок рефлексии – бэйэҕэ эргиллии дьарыга |
| Повторительно-обобщающий урок (системное повторение) – түмүктүүр уруок | Урок общеметодологической направленности – барбыты түмэр уопсай методологическай хайысхалаах дьарык |
| Урок контроля знаний, умений и навыков -билиини, сатабылы, үөрүйэҕи тургутар уруок | Урок развивающего контроля – бэйэ сайдыытын тургутан көрөр дьарык |
Төрүт культура уруоктарыгар проектнай ис хоһоонноох үлэни тэрийии көдьүүстээх.
Уруокка үөрэх дэгиттэр дьайыылара (УУД) хайаан да дьүөрэлэһиэхтээхтэр.
- Ытык өйдөбүллэри иҥэрии түмүгэ (личностные результаты)
- Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ (метапредметные результаты)
ü Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыллар (регулят. унив. учебн. дейст.)
ü - Бодоруһар сатабыл (коммуникативные унив. учебн. дейст.)
ü - Билэр-көрөр сатабыл. Сүрүн үөрэнэр сатабыл (познав. унив. учебн. дейст.)
· Тустаах үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ(предметные результаты)
Онон үөрэтэр-иитэр үлэ көдьүүһүн улаатыннарар туһуттан, учуутал уруоктар типтэрин айымньылаахтык талан туһаныахтаах.