Тырыспа-селкілдек ұстамасының түрлері
Үлкен ұстама айқын тырыспа-селкілдек дамуымен көрінеді. Ұстаманың алдында бірнеше сағаттан бірнеше тәулікке дейін хабаршы кезең болады. Бұл кезде науқастың қызбалығы, көтеріңкі қозымдылығы, тәбетінің төмендеуі немесе мінезінің өзгеруі байқалады. Ұстама басталар алдында кейбір науқастарда аура деп аталатын хабаршы-жағдай пайда болады. Ол жүрек айнуы немесе бұлшықет тартуларымен немесе ерекше бір сүйсіну сезімімен көрінеді. Ұстама басталарында науқас адам айқайлап немесе қорылдап дыбыс шығарады. Науқас есінен танып жерге жығылады, денесі сіресіп ширығады, тоникалық сіреспе дамиды. Оның тыныс алуы баяулап, беті қызарып көгереді немесе бозарады.
Содан кейін аяқ-қолдары немесе тұтас денесі селкілдейді, клоникалық селкілдек байқалады. Көз қарашығы кеңиді, қан қысымы көтеріледі, қатты тер бөлінеді, аузынан көпіршіктелген сілекей шұбырады. Бұл кезде жиі ұлкен және кіші дәрет бұзылады. Ұстама кезінде науқас тілін немесе ұртын тістеп алуы ықтимал. Артынан бұлшықеттері босаңсиды, тынысы тереңдейді, тырыспа-селкілдек тоқталады. Ұстама әдетте бірнеше секундтан бірнеше минутқа дейін созылады және өзінен-өзі тоқтайды. Одан ары қарай науқас терең ұйқыға батады. Кейде ол бірнеше тәулікке созылуы мүмкін. Бұндай ұстама әр түрлерде көрінуі мүмкін: кейде келтірілген кезеңдердің біреуі ғана болуы, кейде ол кезеңдердің пайда болу тізбегі өзгеше болуы ықтимал.
Науқас ұстамадан кейін ұстама болғанын білмейді, тек аураны ғана есінде сақтайды. Бас ауыруы, бүкіл денесінде ауыру сезімі, сана-сезімінің қарауытуы ұстама кезінде науқастың жерге құлауына, бұлшықеттердің қатты жиырылуына немесе еріксіз селкілдеу кезінде қатты затқа соғылуына байланысты болады.
Кіші ұстама (petit mal) пайда болу себебі белгісіз ерекше ұстама абсанс (франц. absence – бұл дүниеде болмау) делінеді. Абсанстар мектеп жасындағы балаларда байқалады және қысқа мерзімге естен танумен көрінеді. Бала аяқ астынан кенеттен барлық әрекеттерін тоқтата қояды, ұйықтап кеткендей беті сіресіп қалады, көз қарасы бір нүктеге бағытталып, мәнін жоғалтады.
Абсанс 5-25 секундқа созылады. Ұстама аяқталғаннан кейін бала ештеме болмағандай бұрынғы істеп отырған әрекеттерін соза береді. Бұндай ұстамалар ұдайы қайталанудан артынан ақыл-есінің тежелуі және сана-сезімінің қарауытуы пайда болғанша білінбейді.
Эпилепсияның бұл түрі эпилепсияға қарсы дәрілермен жақсы емделеді және адам 20 жасқа келгенде айығып кетеді.
Ұстама үзіліссіз бірнеше сағатқа созылса немесе ол бірінің артынан бірі, арасында науқастың сана-сезімі толығынан қалпына келмей, бірнеше рет қайталанса осындай жағдайды эпилепсиялық жағдай дейді. Егер ол ұзаққа созылса, онда 50% жағдайда мыйдың салдарлық бүліністері болып, жарыместік даму қауіпі пайда болады. Бұндай жағдайларда жеделдетілген медициналық жәрдем көрсету қажет.
Емдеу негіздері. Эпилепсияны емдеу шаралары оның ұстамаларынан дәрілердің көмегімен алдын-ала сақтандыруға, ұстама туындататын ықпалдарды жоюға, науқасты қоғамның толық құнды мүшесі болуына дайындайтын әлеуметтік сауықтыру т.с.с. бағыттарда болғаны жөн.
Дәрі-дәрмектермен емдеу. XX ғасырдың басынан фенобарбитал, дифенилгидантоин (фенитоин немесе дифенин) эпилепсия ұстамасынан сақтандыратын дәрілер ретінде осы күнге дейін нәтижелі пайдаланылып келеді. Бүгінгі таңда нәтижелі эпилепсияға қарсы дәрілер болып вальроаттар және карбамазепиндер есептеледі.
Вальпроаттар: конвульсофобин вальпроевалық қышқылдың кальций тұзы, эпилепсияның барлық түрлерінде өте нәтижелі әсер етеді. Оны 600-1500 мг/тәулігіне тағайындайды.
Бүгінгі таңда әйгіленімдік және біріншілік, салдарлық тұтас денеге жайылған тырыспа-селкілдек ұстамалары және үлестік эпилепсияларды емдеуде финлепсин және финлепсин ретард нәтижелі қолданылады. Оларды абсанс және миоклоникалық ұстамаларда пайдалануға болмайды!
Қандай да болмасын дәрілердің организмге жанама теріс ықпалдары болатыны белгілі. Бұл дәрілерді ұзақ көп мөлшерлерде қабылдаудан организмде әртүрлі қосымша дерттік үрдістер, дәріге организмнің тәуелділігі, оның қабылданатын мөлшерін ұдайы арттыруға мәжбүрлейтін оларға төзімділіктің артуы, дерттің сүлде түрге ауысуы байқалады.
Осыған байланысты эпилепсияны емдеудің жаңа тәсілдерін іздестіру күн тәртібінен түскен жоқ. Соңғы жылдардың ізденістері нәтижесінде бұл аурудан сақтандыру және емдеу мақсатында аз қарқынды магниттік-лазерлік терапия қолданылуы нәтижелі болатыны күмән келтірмейді. Бұл тәсіл жалпы организмге адаптациялық әсер етеді және мыйдың биоэлектр белсенділігін ретке келтіреді, жүйке жүйесінің межеқуатын көтереді, нейромедиаторлық белсенділігін оңалтады, «гипофиз-бүйрек бездерінің сыртқы қабаты» жүйесінің функцияларын түзеп, организмнің бейспецификалық төзімділігін арттырады.
Аз қарқынды лазер сәулелерінің жақсы нәтижелілігі зат алмасуларына антиоксиданттық ықпал етуімен, бауыр мен мый жасушаларының ядроларында РНҚ мен ДНҚ түзілуін арттыруымен қатар, олардың электромагниттік толқындарының ырғағы мыйдың меншік электробелсенділік ырғағымен (мыйдың альфа-ырғағымен) сәйкес келуімен айқындалады.
Хирургиялық емдеу. Дәрілердің көмегімен ұстамадан сақтандыру мүмкіндігі болмағанда хирургиялық әрекеттер пайдаланылады.
Нейрожұқпалар
Орталық жүйке жүйесінің (ОЖЖ) бұзылыстарына жиі әкелетін себепкер ықпалдарға жүйкелік жұқпалар жатады. Олардың негізгі қоздырғыштары болып менингококктар, пневмококктар, стафилококктар, көк іріңді таяқшалар, бета-стрептококктар, сіреспенің, ботулизмнің қоздырғыштары, құтырманың, полиомиелиттің, тұмаудың, ұшықтың вирустары, арбовирустар, цитомегаловирустар, тұрпайы жәндіктер, приондар т.б. есептеледі.
Бактериялар және басқа микроорганизмдер ОЖЖ-не әртүрлі жолдар-мен түседі:
√ олардың қан арқылы түсуін гематогендік жол дейді. Бұл жол ең жиі орын алады. Қоздырғыштар артериалық тамырлар арқылы немесе бетжақ көктамырлары мен мый тамырларының арасындағы анастомоздар арқылы мыйға түседі;
√ бас пен мыйдың ашық жарақатында, жұлын қуысын инемен тескенде, жұлын қабығында туа біткен даму ақаулары болғанда қоздырғыштар ОЖЖ тікелей өтіп кетеді;
√ гайморит, фронтит, мастоидит, тіс кариесі, бас сүйектің остеомиелиті т.б. кездеріндегі қабыну ошағынан қоздырғыштар мыйға шабады;
√ жүйке аксондарының бойымен қоздырғыштар (сіреспе уыты, ұшықтың вирусы т.б. мыйға өтеді.
Патогенезі. Бактериялар және басқа қоздырғыштар жүйке жасушаларын бірнеше жолдармен бүліндіреді:
√ олар фосфолипаза, протеаза ферменттерін, эндотоксиндерін шығарып нейрондар мен микроглияны ыдыратып жібереді. Содан олардың атқаратын қызметтері бұзылады;
√ олардың енуіне жауап ретінде қабынулық үрдіс дамуынан пайда болатын медиаторлар (гистамин, серотонин, простагландиндер, лейкотриендер, супероксиданион, нитроксид) мен цитокиндер (интерлейкиндер, өспені жоятын фактор, интерферондар, өсу факторлары т.б.) қан тамырларының өзгерістеріне, қан сұйығы мен лейкоциттердің тамыр сыртына шығуына әкеледі. Қабыну ошағында фагоцитоз артуынан оттегінің бос радикалдары артық өндірілуі жасуша мембраналарында липидтердің асқын тотығуын туындатады. Осылардың нәтижесінде жүйке жүйесі тінінің ісінуі, қабынулық әлтерация дамуы нейрондар мен нейроглияны бүліндіреді;
√ гематоэнцефалиялық тосқауылдың бүліністерінен нейрон нәруыздары жалпы қанайналымға түсіп аутоиммундық бүліністер дамуы мүмкін.
Жүйкелік жұқпалардың әсерінен мый мен оның қабықтарының қабынуы дамиды.
Менингиттер
Менингит – мый мен жұлын қабықтарының қабынуы. Мыйдың қатты қабығының қабынуын пахименингит, жұмсақ және жұқа қабығы қабынуын лептоменингит дейді. Соңғысы ең жиі кездеседі және оны белгілеу үшін клиникада «менингит» атаусөзі қолданылады. Оның пайда болуына дерттуындататын әртүрлі микроорганизмдер (вирустар, бактриялар, тұрпайы жәндіктер) әкеледі (жоғарыдан қараңыз).
Менингиттердің жіктелулері. Мый қабықтарының қабыну түріне және мый-жұлын сұйығының өзгерістеріне қарай шырышты және іріңді менингиттерді ажыратады. Шырышты менингит кезінде мый-жұлын сұйығында лимфоциттер, іріңді қабыну кезінде нейтрофилдер басым болады.
Даму жолдарына қарай біріншілік және салдарлық менингиттер деп бөледі. Біріншілік менингит организмде жалпы жұқпа немесе жұқпалы дерт байқалмай-ақ дамиды, салдарлық менингит жұқпалы аурулардың асқынуы нәтижесінде пайда болады. Мый қабықтарында қабынудың жайылу дәрежесіне қарай жайылмалы және шектелген менингит болуы мүмкін. Дерттің басталу және өту қарқынына қарай қауырт, жіті, жітілеу және сүлде, клиникалық көріністерінің айқындық дәрежесіне қарай жеңіл, орташа дәрежелі, ауыр және өте ауыр түрлерін ажыратады. Пайда болу еебептеріне қарай бактериалық (мениго-, пневмо-,стафилококктық, туберкулездік т.с.с.), вирустық (жіті лимфоциттік хориоменингит, Коксаки энтеровирустары, індетті паротит т.б. вирустар), майда саңырауқұлақтық (кандида т.б.) және тұрпайы жәндіктік (токсоплазмоз, безгек т.б.) менигиттер дамуы мүмкін.
Патогенезі. Мый қабықтарына жұқпалар бірнеше жолдармен:
√ қанмен, лимфамен, аксондардың бойымен, бала жолдасы арқылы;
√ мұрын маңындағы қойнаулардың, ортаңғы құлақтың немесе қақаттың іріңді қабынулары, тіс дерттері кезінде үстіңгі жақсүйектен, көздерден жұқпаның мый қабығына тікелей тарауы арқылы;
√ бас мыйының, омыртқалар мен жұлынның ашық жарақаттары, мый-жұлын сұйығы шығуына әкелетін бассүйек түбірінің сынуы мен сызаттануы кездерінде – тарайды.
Менингит бактериемияның негізгі немесе дара көрінісі болуы ықтимал. Мұрын мен жұтқыншақ, бадамша бездер, кеңірдекшелер, ішек-қарын жолдарының қабынуы кездерінде олардың шырышты қабығы арқылы жұқпа қоздырғыштары мый қабықтарына қанмен немесе лимфамен өтеді. Соған жауап ретінде мый қабықтары мен жақын орналасқан мый тінінде қабыну дамып, майда қанайналымның бұзылыстары, мый қабықтарына қан құйылу (-сурет), ісіну пайда болуынан, мый-жұлын сұйығының артық өндірілуінен және оның кері сорылуының азаюынан мыйда су жиналуы бассүйек ішінде қысымды көтереді. Мый қабықтарында сезімтал рецепторлар және оларды жарып өтетін бассүйектік және жұлындық жүйкелердің тітіркенулері болады. Осы келтірілгендерге байланысты менингиттің клиникалық көріністері дамиды.
А Б
- сурет. Геморагиялық менингит. А-мыйдың үстіңгі және Б-астыңғы жұмсақ қабыққа қан құйылған.
Менингококктардың сыртында фагоцитоздан сақтандыратын және адамның иммундық жүйесінің басқа тетіктерінен микробты қорғайтын қапшығы болады. Бұл микробтар қапшығының сыртындағы арнайы бүрлері арқылы мыйдың жұмсақ қабығына бекиді. Микроб қапшығының липополиқанттары қан тамырларын бүлдіріп микроциркуляцияны бұзады. Микробтардың ыдырауынан гемолизиндер босап шығады. Менингит дамуында организмнің иммундық тапшылықтық жағдайы маңызды орын алады. Мәселен, комплемент жүйесінің құрамбөлшектері тапшылығынан менингококктық менингиттің дамуы 8000 есеге артады.
Туберкулездік менингит кезінде мый тінінің іріген некроздары пайда болады (-сурет).
- сурет. Туберкулездік менингоэнцефалит. Мыйдың солжақ жартысында және аралық мыйда казеоздық некроз ошақтары стрелкалармен көрсетілген.
Жіті іріңді менингит кезінде дерттік өзгерістер қоздырғыштың түріне байланысты болмайды. Мый қабықтарына микробтар қанмен немесе лимфамен түскенде қабыну тез арада дамиды және мый мен жұлынның жұқа қабықтарының астына жайылып тарайды. Мый және оның қабықтары ісінеді, мый қатпарлары жайылып кетеді. Вирустық шырышты менингиттер кездерінде мый мен қабықтары ісінеді, мый-жұлын сұйығының кеңістіктері керіледі.
Клиникалық көріністері.Жіті менингиттердің барлық түрлерінің әйгіленімдері, пайда болу себептеріне қарамай, ұқсас болады. Бұл кезде үш түрлі синдромдар байқалады:
√ жалпы инфекциялық;
√ мый қабығылық (менингеалдық);
√ мый-жұлын сұйығының қабынулық өзгерістері.
Бұлардың біреуі ғана болуы әлі менингит деуге негіз бермейді. Мәселен, мый қабығылық әйгіленімдер олардың қабынуынсыз-ақ пайда болуы мүмкін. Мый-жұлын сұйығында жасушалардың көбеюі мый қабықтарының өспе өсуіне немесе қан құйылуына жауап қайтаруы нәтижесінде байқалуы ықтимал.
Жалпы инфекциялық әйгіленімдерге дененің қалтырауы, дене қызымының көтерілуі, қанда лейкоцитоз, эритроциттердің шөгу ылдамдығы артуы т.б., кейде теріде бөртпелер пайда болуы жатады. Жүрек соғу жиілігі басында сиреп, артынан дерт үдеуіне байланысты тахикардия дамиды. Тыныс алу жиілейді, оның ырғағы бұзылады.
Мый қабығылық синдромдарға бас ауруы, жүрек айну, құсу, терінің жалпы сезімталдығы көтерілуі, жарыққа қарай алмау, науқастың менингеалдық кейпі, мойын бұлшықеттерінің сіресуі, Керниг, Брудзинский әйгіленімдері, Бехтеревтің бет ұшылық әйгіленімі т.б. жатады. Керниг әйгіленімі – шалқасынан жатқан науқастың созылған аяғын қолмен көтеріп ұршық буынан бүккенде тізе буынын бүгетін бұлшықеттердің сіресіп жайылмауы. Брудзинский әйгіленімі – үстіңгі, ортаңғы және төменгі болып ажыратылады. Үстіңгі әйгіленім: басты кеудеге қарай бүккенде аяқтар еріксіз тізеден бүгіледі, қолдар шынтақтан бүгіліп жоғары көтеріледі. Ортаңғы әйгіленім: шап аймағын немесе қасаға байланысын қолмен басқанда аяқ тізеден бүгіледі. Төменгі әйгіленім: Керниг әйгіленімін тексеріп тізеден бүгілген аяқты жазуға тырысқанда екінші аяқ тізеден бүгіліп құрсаққа жақындайды. Бетұшы доғасын басқанда аяқтардың сіресіп бүгілуі «ұрттық феномен» делінеді. Бехтеревтің әйгіленімі – деп бетұшын тырсылдатқанда бас ауыруы күшейіп, бет әлпетінің бұзылуын айтады. Тері сезімталдығының көтерілуі жұлынның артқы түбіршектерінің және жұлын түйіндері жасушаларының тітіркенулерімен түсіндіріледі.
Менингиттің бастапқы әйгіленімі болып үдемелі бас ауыруы есептеледі. Ол қабыну дамуы, уыттардың әсер етуі нәтижесінде мый қабықтары мен тамырларының ауырулық рецепторлары және бассүйек ішінде қысым көтерілуінен барорецепторлар қозуларынан пайда болады. Бастың ішін керетін қатты бас ауыруы байқалады. Бас ауыруы күшеюіне байланысты жүрек айнуы және құсу менингиттің ерте сатыларында байқалады. Менигококктық менингит кезінде ауызды толтыра құсу жүрек айнуынсыз-ақ болады және одан кейін науқаста жеңілдік сезімі байқалмайды. Құсу IV қарыншаның түбінде орналасқан кезбе жүйкенің рецепторлары мен ядросы және сопақша мыйдың торлы құрылымында құсу орталығының қоздырылуынан дамиды. Балаларда, кейде ересек адамдарда, тырыспа-селкілдек дамиды. Психомоторлық қозу, сандырақтау, елес болуы мүмкін. Бірақ дерт үдеуіне байланысты артынан ұйқы басу, есеңгіреу болып, комаға ауысуы ықтимал.
Мый қабығылық әйгіленімдер мый қабықтары тітіркенуінен бұлшықеттердің рефлекстік қатты ширығуымен көрінеді. Желке бұлшықеттерінің артқа қарай сіресуі және Керниг әйгіленімі ең жиі айқындалады. Менингиттің ауыр түрде өтуінде бас артқа қарай шалқаяды, құрсақ ішке тартылып, ширығады, аяқтар құрсаққа бүгіліп қалады. Осындай жағдайды менингеалдық опистотонус (науқастың менингеалдық кейпі) дейді. Жиі жақ қарысуы (тризм), Бехтеревтің бетұшылық әйгіленімі, көзді саусақпен басқанда және қимылдатқанда ауыруы, тері сезімталдығының көтерілуі, шуылға, қатты сөйлеуге, иістерге көтеріңкі сезімталдық, Брудзинскийдің үстіңгі және төменгі әйгіленімдері байқалады. Науқас қараңғы бөлмеде көзін жауып, қимылдамай жатқанды жақтырады.
Емшектегі балаларда бас еңбегі көтеріліп ширығып тұрады.
Көз түбінде веналық гиперемия, көру жүйкесі табақшасының ісінуі байқалады. Дерт ауыр өткенде көз қарашығы кеңиді, кейде қылилық және қосарланып көріну болады. Жұтынудың қиындауы, аяқ-қол бұлшықеттерінің межеқуаты төмендеуі, толық және шала салданулары, қимыл үйлесімділігі бұзылуы мен діріл пайда болуы дерттің соңғы сатысында көрінеді және олар мый қабықтарымен бірге мый затының бүліністерін көрсетеді. Үлкен және кіші дәреттердің бұзылыстары кеш пайда болады, бірақ психиканың айқын бұзылыстары несеп тұтылуына немесе оның еріксіз шығарылуына әкелуі мүмкін.
Менингит кезінде мый-жұлын сұйығының қысымы жиі жоғары болады. Бассүйек түбі аймағында ликвор өтетін жол бітеліп қалуынан бұл қысым төмен болуы мүмкін. Жұмсақ қабық асты кеңістікте дамыған тыртықты-жабысқақ үрдіс кезінде бұл бөгет жартылай немесе толық болуы ықтимал. Осы айтылғандарға байланысты мый қабығы бүліністерінің белгілері болған жағдайда міндетті түрде мый-сұйығының қысымын өлшеу қажет. Ликворды жай көзбен қарағанда ол мөлдір немесе шамалы ғана лайланған болуы шырышты менингитті, сарғыш-жасыл түсті, лайланған болса іріңді менингитті көрсетеді. Менингит кезінде ликворда жасушалар көп болады. Осы жағдайды плеоцитоз дейді. Ликворда нейтрофилдердің көптігі іріңді менингитке, лимфоциттердің көп болуы шырышты менингитке тән болады.
Бактериялық менингит мый қабығылық әйгіленімдермен және ликворда көпядролы лейкоциттердің басымдығымен тез арада дамиды. Олардың ішінде туберкулездік менингит біртіндеп дамиды және бұл кезде ликворда бірядролы лейкоциттер басым болады. Басқа себептерден (вирустардан, тұрпайы жәндіктерден, майда саңырауқұлақтардан т.с.с.) дамыған менингиттердің клиникалық көріністері онша айқын болмайды және олар көп құбылып тұрады, мый-жұлын сұйығында бірядролы жасушалар көп болады.
Менингит пен энцефалит бірі мен бірі байланысты. Менингит кезінде мый затының қабынуы, энцефалит кезінде менингит пайда болады. Бұл екі дертке де жұқпалық жалпы уыттану: дене қызымы көтерілуі, тері қызаруы, бұлшықеттердің әлсіздігі, тершеңдік, ұйқының бұзылыстары, селқостық, тәбеттің болмауы тән құбылыстар.
Энцефалитке тұрақты ошақты әйгіленімдер, кекештену, сана-сезімнің, бассүйек жүйкелерінің, жүрек-қан тамырлар жүйесі қызметтерінің бұзылыстары, тырыспа-селкілдек дамуы тән. Егер өткізілген емшаралардан науқастың тез айығуы болса, онда энцефалиттік серпілістер дейді.
Менингиттің ерте ушығуы бассүйек ішінде қысым көтерілуінен, мый тінінің ісінуінен және көлемі ұлғаюдан бассүйек пен ауызомыртқа аралық үлкен тесікке қарай оның кіріп кетуінен дамиды. Осылардың нәтижесінде тыныс алу мен қан тамырларының қимылдық орталықтарының салдануынан науқас адам жан тапсырады. Сонымен қатар менингиттің өту қарқыны менингококктардың қанға шабуынан байланысты болады. Қарт адамдар мен бір жасқа дейінгі балаларда иммунитеттің тапшылығынан ауыр бактериемия байқалады. Соған сәйкес оларда инфекциялы-уытты сілейме даму қауіпі болады. Менингиттің тым ауыр түрлерінде тамыр ішінде шашыранды қан ұю синдромы, тұтынулық коагулопатия дамуы көптеген ағзалар (құлақтың, бүйрекүсті бездерінің, жүрек, өкпе, бауыр, бүйрек т.б.) қызметтерінің жеткіліксіздігіне әкеледі. Құлақ қошқарының қызметі бұзылуынан тұрақты бас айналу, науқастың басын көтеріп тұра алмауы, қимылдауға талпынғанда толастамай құсу, құлақ шуылы байқалады.
Пневмококктық менингит пневмонияның, отиттің, эндокардиттің т.б. ошақты қабынулық аурулардың асқынуы ретінде пайда болады және тым ауыр өтеді. Ол мый қарыншаларының іріңді қабынуымен ушығады (-сурет)
.
- сурет. Іріңді менигит.
Менингитті емдеу негіздері.Менингококктық жұқпаны емдеуде пенициллин қолданылады. Оның әсері нәтижелі болмағанда жартылай жасампаздық жолмен алынған пенициллиндер (ампициллин, оксациллин, метициллин т.б.), тетрациклин, цефалоспориндік антибиотиктер, левомицин жақсы емдік әсер етеді. Левомицетиннің натрий сукцинаты жұқпалы уытты сілейме дамуынан жақсы сақтандырады.
Орташа дәрежелі менингитті емдеуге әсері ұзартылған сульфамидтік дәрілер (мәселен, сульфамонометаксин) қолданылады.
Организмнің уыттануын азайту үшін көктамырға глюкозаның, Рингер және реополиглюкин ерітінділерін, қан плазмасын т.б. сұйықтарды енгізу қажет. Сонымен бір мезгілде зәрайдатқылар (маннитол, лазикс, диакарб т.с.с.) тағайындау арқылы сұйықтың мыйда жиналып қалуынан сақтандырады. Сілеймемен қабаттасып өтетін менингиттің ауыр түрін емдеу мақсатында көктамырға, кейде артерия ішіне жоғарыда келтірілген сұйықтардың бірінші өлшеміне гидрокортизон, преднзолон, жүрек гликозидтерін, тиамин, аскорбин қышқылын т.б. қосу қажет. Гипоксияны азайту үшін оксигенотерапия қолданылады. Организмде дамыған ацидозды оңалту мақсатында натрий бикарбонатының 4%-дық ерітіндісі енгізіледі. Гипокалиемияның орнын толтыру үшін калий препараттары пайдаланылады. Мыйдың ісінуін емдеу үшін организмде сұйықтықты азайтуға бағытталған емшаралар, оксигенотерапия, тыныс алудың, жүрек қызметінің бұзылыстарын емдеу маңызды. Науқаста тырыспа-селкілдек дамығанда оны жою әдістері (промедол, аминазин, димедрол қоспасын бұлшықет ішіне тәулігіне 3-4 рет енгізу) қолданылады. Сонымен қатар фенобарбитал хлоргидратын желішекке енгізу, егер ол нәтижесіз болса натрий тиопентал немесе гексенал 10 мг/кг пайдаланылады. Көктамырға және бұлшықет ішіне седуксенді (ересектерге тәулігіне 50-100 мг) енгізгенде селкілдек ұстамасы тез тиылады. Организмде суды азайту үшін маннитолдың 20%-дық ерітіндісінен 1-3 г/кг дене массасына енгізу пайдалы. Оған зәрнәсіл қосып енгізгенде оның суды шығаратын әсері күшейеді. Бірақ бүйрек бүліністерінде және қан кетулер болған жағдайларда зәрнәсілді енгізуден сақтану қажет. Осмостық зәрайдатқыларды лазикспен, урегитпен т.с.с. зәрайдатқылармен алмастырып тағайындау және көктамырға эуфиллин енгізу қажет. Осындай дегидрациялық емдеумен қатар дезинтоксикациялық емшараларды қолдану арқылы организмнің сусыздануынан сақтандыруға, су мен электролиттер алмасуының және қышқылдық-сілтілік үйлесімділіктің бұзылыстарын оңалтуға болады.
Бас ауыруын басу мақсатында амидопирин аналгинмен, наркотиктер, аминазин тағайындалады.