Маны «Хомуур хапса±айы» тэрийээччилэр сыта-тура толкуйдаан көрµ² эрэ. («Дьулур±ан» ха´ыаттан)
К-09 ГААСТАА¤ЫН С¥Р¥Н СОРУКТАРА
1. £р³спµµбµлµкэ гаастаа´ы²²а анаммыт тосхолун 2009 сыллаа±ы сµрµн соруга - £лµ³нэни туоруур иккис ута±ы тутуу, Орто Тµ²нээ±и гаастаах сири салгыы ба´ылаа´ын, Ленскэй куоракка гаа´ы киллэрии, салгыы сайыннарыы. 2. Ити ту´унан кулун тутар 3 кµнµгэр А±а ба´ылык В.Штыров ыыппыт сµбэ мунньа±ар кэпсэттилэр. 3. Сµрµн и´итиннэриини бырамыысаланнас миниистирэ А. Голубенко о²ордо. 4. Быйыл гаас эйгэтин µбµлээ´и²²э 3 млрд. 338 м³л. солк. к³рµллэр, ол и´игэр ³р³спµµбµлµкэ бµддьµ³тµттэн – 2 588,4 м³л. солк., федеральнайтан – 750 м³л. солк. 5. Былаа²²а Хатас-Павловскай хайысханан £лµ³нэни туоруур турбаны та´ынан, Майа-Т³²µлµ-Боро±он, Булгунньахтаах-Улахан Аан ситимнэр, Орто Тµ²нээ±и ГКМ-Дьокуускай ситим µ´µс ута±а уонна Отраднайтан Дьокуускайга кэлэр ситим киирэ сылдьаллар. 6. Сыл устата 1 900 олорор дьиэ, 29 хочуолунай, 55 тыа ха´аайыстыбатын тутуута гааска холбонуохтаах, кыаммат ара²а гаа´ы киллэртэрэригэр к³м³±³ анаан 68 м³л. солк. к³рµллµбµт. 7. В.Штыров бэлиэтииринэн, Аллараа Бэстээх сотору кэминэн балысханнык сайдан барыахтаах, са²а улахан тутуулары, ол и´игэр дьон олорор кыбаарталларын гаастаа´ын кµµскэ барыахтаах. 8. Манна тутуллуохтаах гаас-химия собуотун эмиэ хааччыйыахха наада. («Кыым» ха´ыаттан).
К-10 ДУХУОБУНАЙ УЧУУТАЛ ДИЭН КИМИЙ?
Са²а µйэ кэмигэр духуобунас тула а´а±астык кэпсэтии µгµстµк ыытыллар буолла.
Ки´и, кини саа´ыттан тутулуга суох, духуобунай µµнµµтэ-сайдыыта, ыраа´ырыыта, олох тутулун, бэйэ ис дьи²ин, ис сµрµн кµµстэрин ³йдµµ-билэ сатаа´ына оло±ун устата барар.
Культура, этикэ ирдэбиллэринэн ки´и эмоциятын ситэ та´аарбакка хам баттыы сатыыр µгэстээх, ордук ку´а±ан эмоциялары, ки´иэхэ баар, µ³скээбит эмоциялара искэ хам баттаныыта ыарыыга кубулуйарын ³йдµµр ки´и µгµс. Ол и´ин сайдыылаах дойдуларга анал дьарык оскуолалара а´ыллан µлэлииллэр. Онно уйул±а, эт-сиин тастан дьайыыга эппиэтэ, реакцията ³йт³н-санааттан тутулуга суох тахсар тµбэлтэлэригэр бэйэни сатаан салайынарга, бэлэм буоларга у´уйаллар, µ³рэтэллэр. («Кистэлэ² кµµс» ха´ыаттан).
И¢МИТ БИЛИИНИ БЭРЭБИЭРКЭЛИИР ТИЭС
¥лэ сыаналанар барыла:
20 ыйытыкка барытыгар с³пт³³х хоруй 118 баалы ылар.
«Туйгун» сыана – 118-100 б
«¥чµгэй» сыана – 99-81 б
«Орто» сыана – 80-70 б
«Ку´а±ан» - 70-тан итэ±эс баал.
Хоруй аайы т³´³ баал бэриллэрэ ыйыллар.
Кы барыйаана
С³пт³³х эппиэти т³гµрµт 1. Тыл-³с култуурата диэн: (1 б)
Эппиэтэ: 1. Тыл баайа барыта. 2. Тыл кодифицированнай халыыба. 3. Тыл быраабылата суох туттуллар µ³рµйэ±э. 4. Литературнай уонна стилистическэй нуорманы туту´ан ыраастык са²арыы, суруйуу. 5. Грамматика±а, лексика±а, таба суруйууга, са²арыыга кытаанахтык олохсуйбут халыып.
2. Тыл µ³рµйэ±э (узуальнай нуормата) диэн: (1 б)
Эппиэтэ: 1. Тыл баайын толору ту´аныы. 2. Омук тылын «суруллубатах сокуона», дьон тылы олоххо туттар быраабылата суох уратыта. 3. Нация бµттµµнµн тыла µ³рэх кинигэтигэр бэлиэтэммит (кодифицированнай) халыыба. 4. Биир тыл баайа атын тыл грамматикатын кытта силли´иитэ.
3. Стилистическэй нуорма диэн: (1 б)
Эппиэтэ: 1. Грамматика±а, лексика±а, таба суруйууга, са²арыыга кытаанахтык олохсуйбут, саамай табыгастаах, чочуллубут, нарыламмыт халыып. 2. Тылы, грамматика халыыбын, этии араа´ын тус-туспа эйгэ±э, кэм²э, атын-атын сыалга-сорукка сатаан дьµ³рэлээн таба ту´аныы быраабылата. 3. Тыл быраабылата суох туттуллар µ³рµйэ±э.
4. £с хо´оонун с³пк³ ситэр. (5 б)
1. Бодорустахха бодо² биллэр, … 2. Кырдьа±астан алгы´ын, … 3. Сµппµт к³стµбэт, … 4. Бы´ах угун кыстыбат, … 5. Онноо±ор µµнэр мас … .
5. Тыл µ³рµйэх ситимин с³пк³ дьµ³рэлээ: (20 б)
Ас-µ³л:
Эт, собо, у²уох, ис, харта, алаадьы, суорат, сµ³гэй, хаан, хортуоска
(астаа, бµрµй, иирт, кут, тиниктээ, µ³л, кырбаа, хахтаа, хотор, ырыт).
Кыыл-сµ³л, хамсыыр-харамай:
Балык, б³р³, б³тµµк, быт, кумаар, куобах, куоска, сылгы, ыт, э´э.
(кистиир, мэнээктиир, орох тэбэр, тор±оннуур, тµµйэр, тэпсэр, ытырар, ыыр).
6. Кэнсэлээрийэ тылын сµрµн истиилгэ к³´³р (5 б):
| Холобур: От µлэтэ барар | Оттууллар |
| Мунньах ыытыллар | |
| Буруйу о²оруу тахсар | |
| Ыччакка аналлаах биэрии | |
| Кэпсэтии барар | |
| Т³л³бµр о²о´уллар |
7. Сыыс тылы аннынан тарт (5 б)
1. Эмтэммит дьон тардар сигареталарын лаппа а±ыйаппыт. 2. Сахалыы кылаас ахсаана элбээтэ. 3. 500 га иэннээх ойуур умайар. 4. 100 ты´ыынча солкуобай суумалаах сурутуу. 5. Ис ыарыытын эмэ.
8. ¥³скээбит аат тылы бэлиэтээ. С³пт³³х халыыбынан солбуй. (7 б)
| Холобур: Арыгылаа´ын алдьархайа | Арыгы алдьархайа |
| Быыбардааччылар испии´эктэрин чуолкайдаа´ын µлэтэ | |
| Киинэни интэриэ´иргээ´ин кµµ´µрдэ | |
| Тµ²эттии ха´аайыстыбаларынан барар | |
| Сэрииттэн эргиллибэтэхтэр кэриэстэригэр | |
| Аччыктаа´ынынан эмтэнэри боболлор | |
| Элбэх дьон ыалдьаа´ыннарын и´итиннэрдэ | |
| ¥лэни таптаа´ы²²а иитэр |
9. Элбэх ахсаан сы´ыарыытын к³±µрэт. Маннык халыып то±о туттуллубатын сыыппаранан бэлиэтээ. (8 б)
| Холобур: Алтынньы 12-13 кµннэригэр | Алтынньы 12-13 кµнµгэр | |
| У´ун ардахтар кэннилэриттэн | ||
| Грипп араас к³рµ²нэрэ | ||
| М³ккµ³рдэр тахсаллар | ||
| У´ун кыламаннардаах | ||
| Кµ´µн сэбирдэхтэр тµ´эллэр | ||
| Уба±астар мусталлар | ||
| Ыарыылар-сµтµµлэр тахсаллар | ||
| Кэнники 5-6 сылларга |
Ту´ан: Элбэх ахсааны биир ахсаан форматынан биэрэр ньыма араа´а: 1 – ахсаан ааты кытта. 2 – паараласпыт аат тыл. 3 – кэлимсэ предмет. 4 – предмет биир буолбата±ын бэлиэтиир тыл. 5 – айыл±аттан элбэх предмет. 6 – хомуур ³йд³бµл. 7 – абстрактнай ³йд³бµл. 8 – айыл±а к³стµµтэ.
10. Сахалыы падеж халыыбын с³пк³ туттан тыл ситимин с³пк³ тылбаастаа (10 б):
| Холобур: Шапка из меха соболя | Киис бэргэ´э |
| Весна в тундре | |
| Варенье из черной смородины | |
| Благодарственное письмо | |
| Новости из Москвы | |
| Цена на топливо | |
| Средство от комаров | |
| Конные скачки | |
| У меня мало времени | |
| Вера в бога | |
| Охота на рыб |
11. Солбуйар ааты сыы´а туттар тµбэлтэни к³нн³р (6 б):
| Холобур: Ханнык сиртэн сылдьа±ын? | Хайа сиртэн сылдьа±ын? |
| Ханнык эминэн эмтэнэ±ин? | |
| Ханнык суолунан барыахха с³бµй? | |
| Бары студеннар медосмотр бараллар | |
| К³м³ харчы хас биирдии студе²²а к³рµллэр | |
| Са²а оскуола тутуллубут. Кини дэриэбинэ киинигэр турар. | |
| Ханнык ³²µ с³бµлµµргµн ыйа±ын. |
Ту´ан: аайы, туох, хайдах, ол, барыта, хайа.
12. Атынтан ту´аайыы туохтуурун к³±µрэт (5 б).
| Холобур: ¥лэ былааннаныллар. | ¥лэ былааннанар -¥лэни былаанныыллар. |
| Бол±омто уурулунна | |
| Олоххо киллэрилиннэ | |
| Кинигэ та´аарылларын ситистэ | |
| Араас ³²³л³р о²о´улуннулар | |
| Са²а а±алыллыбыт оборудование |
13. Аат туохтууру атын халыыбынан солбуй (5 б).
| Холобур: То²оруллубут балык | То² балык |
| К³рд³рµллµбµт киинэ | |
| Ананыллыбыт µп | |
| Чэпчэтиллибит сыана | |
| ¥чµгэй сыананы ылбыт Туйаара µ³рдэ | |
| С³пт³³х диагно´ы туруортарбыт ыары´ах µтµ³рэр эрэлэ улаатта |
15. Этиигэ наадата суох киирбит аат туохтууру бэлиэтээ (5 б):
1. Клиника о²орор ³²³тµн сыаната µрдээтэ. 2. £бµгэ кµµ´µнэн айыллыбыт µтµ³ µгэс. 3. Таба±ы утарыыга анаммыт кµн. 4. Бу буолбут конференция µрдµк та´ымнаах. 5. Ньургун биэрбит ыйытыытыгар хоруйдаата.
16. Сы´ыат туохтуур с³пт³³х варианын бэлиэтээ (3 б):
1. Мин ыалдьар (буоламмын-буолан) сыттым. 2. Э´иги дьарыктанар (буолан-буола²²ыт) кыайдыгыт. 3. Диетаны туту´ар (буолан-буоланнар) тас к³рµ²нэрэ тупса±ай.
17. -тык сы´ыарыыны с³пт³³х халыыбынан солбуй (5 б).
| Холобур: Суолга сэрэхтээхтик сылдьар наада | … сэрэнэн сылдьар наада. |
| Айыл±абытыгар харыстабыллаахтык сы´ыанна´ар наада | |
| Дьон доруобуйата биллэрдик м³лт³³т³ | |
| Арыгы кµµстээхтик ылла±ына уустук | |
| Утумнаахтык дьарыктанар ту´алаах | |
| Кини этэрэ ылыннарыылаахтык и´иллэр. |
18. Уонна ситим тылы атын халыыбынан солбуй (8 б):
| Холобур: £бµгэ сырдык уонна µтµ³ µгэ´ин умнумуо±у² | £бµгэ сырдык, µтµ³ µгэ´ин умнумуо±у² |
| Бары чэгиэн уонна чэбдик буолу² | |
| Манна сµбэлииллэр уонна эмтииллэр | |
| Маайа уонна Даайа тугу кэпсэттилэр? | |
| Мин уонна дьµ³гэм киинэ±э бардыбыт | |
| Атыыр уонна о±ус м³ккµспµттэр | |
| Куобах уонна сылгы бырааттыылара | |
| Кини тымныйбыта уонна ыалдьыбыта | |
| Бу бэртээхэй уонна сонун µгэс сал±анара буоллар |
Ту´ан: икки-икки эбиискэ, сы´ыат туохтуур, дефис, -лыын сы´ыарыы, -лаах сы´ыарыы, да-да эбиискэ, соппутуой, кытта дь³´µ³л.
19. С³пт³³х варианы бэлиэтээ (8 б).
1. Киинэ (тула-ту´унан) кэпсэтии буолла. 2. Ба´аары (кытта-утары) охсу´ар µлэ. 3. Ытым э´эни (кытта-утары) охсу´а сылдьар. 4. К³мµлµ³к (тула-иннигэр) олорон эрэн…. 5. Хо´о±ону (утары-сµтэрэр) шампунь. 6. Виру´у (утары-³л³р³р) эмп. 7. Уоту (кытта- -ттан) сэрэхтээх буолу². 8. Радио (н³²µ³- -нан) э±эрдэ ыытар.
20. Этиини чочуй (10 б):
| Холобур: Кыыс о±о анала – ийэ буолуу. | Кыыс о±о ийэ буолар аналлаах. |
| Оборудованиенан хааччыйыы µчµгэй | |
| Ити сурах би´игини дьиксиннэрэр | |
| «Бичигинэн» та´аарыллыбыт кинигэ | |
| О±о т³р³³´µнэ а±ыйаа´ына сал±анар | |
| Ки´и мээнэ ыалдьыбат буолар, иммунитета µрдээн | |
| Спектакль дьо²²о би´ирэттэ | |
| Быйыл карантин у´атылынна | |
| Бары ыйытыыларгытын 33-54-78 нµ³мэргэ эрийэн биэри² | |
| СПИД-ынан сутуллааччы ахсаана элбээн и´иитэ бэлиэтэнэр |
Сити´иини ба±арабыт!
С барыйаана
С³пт³³х эппиэти т³гµрµт 1. Тыл-³с культуурата диэн: (1 б)
Эппиэтэ: 1. Грамматика±а, лексика±а, таба суруйууга, са²арыыга кытаанахтык олохсуйбут халыып. 2. Тыл кодифицированнай халыыба. 3. Тыл баайа барыта. 4. Тыл быраабылата суох туттуллар µ³рµйэ±э. 5. Литературнай уонна стилистическэй нуорманы туту´ан ыраастык са²арыы, суруйуу.
2. Тыл µ³рµйэ±э (узуальнай нуормата) диэн: (1 б)
Эппиэтэ: 1. Биир тыл баайа атын тыл грамматикатын кытта силли´иитэ. 2. Тыл баайын толору ту´аныы. 3. Омук тылын «суруллубатах сокуона», дьон тылы олоххо туттар быраабылата суох уратыта. 4. Нация бµттµµнµн тыла µ³рэх кинигэтигэр бэлиэтэммит (кодифицированнай) халыыба.
3. Стилистическэй нуорма диэн: (1 б)
Эппиэтэ: 1. Тыл быраабылата суох туттуллар µ³рµйэ±э. 2. Тылы, грамматика халыыбын, этии араа´ын тус-туспа эйгэ±э, кэм²э, атын-атын сыалга-сорукка сатаан дьµ³рэлээн таба ту´аныы быраабылата. 3. Грамматика±а, лексика±а, таба суруйууга, са²арыыга кытаанахтык олохсуйбут, саамай табыгастаах, чочуллубут, нарыламмыт халыып.
4. £с хо´оонун с³пк³ ситэр: (5 б)
1. Суор кµ³стэммэт, … 2. Сµгэ тµ´µ³р диэри … 3. Туттаран туран балыырадаах, … 4. Ат таппат айыыта, … 5. £т³х т³²µргэстээх, …
5. Тыл µ³рµйэх ситимин с³пк³ дьµ³рэлээ: (20 б)
Ки´и туруга:
Ата±а, бµ³рэ, курта±а, кулгаа±а, сарыыта, сµрэ±э, ты²ыра±а, у²уо±а, µ³´э, хара±а.
(анньар, а´ыйар, к³б³р, к³´³р, к³´µйэр, курулуур, саатар, туолар, тымныйар, тыытар)
¥лэ-хамнас:
От, мас, са´аан, сµ³´µ, буор, тимир, хотуур, сµгэ, бы´ах, та²ас.
(бостууктуур, бы´ар, к³т³±³р, сытыылыыр, таптайар, тиэйэр, туруорар, у´аарар, уктуур, ха´ар).
6. Кэнсэлээрийэ тылын сµрµн истиилгэ к³´³р (5 б):
| Холобур: От µлэтэ барар | Оттууллар |
| Бэрэбиэркэлээ´ин ыытыллар | |
| Эмтэниини барар | |
| Арыгыга ылларыы µ³скµµр | |
| Инфекция тар±аныыта барар | |
| Булчуттарга аналлаах бала´а |
7. Сыыс тылы аннынан тарт (5 б)
1. М³лт³³´µн туох биричиинэттэн та±ыста? 2. Мунньах 2 чаас устатыгар барда. 3. Сылгы сµ³´µгµт ахсаана т³´³нµй? 4. Дьиэ кэргэн оло±ун уйгутун хааччыйар. 5. Почтанан сибээс µлэ´иттэрэ.
8. ¥³скээбит аат тылы бэлиэтээ. С³пт³³х халыыбынан солбуй. (7 б)
| Холобур: Арыгылаа´ын алдьархайа | Арыгы алдьархайа |
| Мэ´эйдээ´ин элбэх | |
| Табахтаа´ын дьаллыгар ылларыы | |
| Кымыс сэллиги эмтээ´и²²э ту´алаах | |
| Страховой поли´а суохтар истиилэригэр | |
| Сертификаттаах эмп атыылааччылар | |
| Грипп тар±аныытын билэ-к³р³ олороллор | |
| Аччыктаа´ын доруобуйаны тупсарыы ньымата буолар |
9. Элбэх ахсаан сы´ыарыытын к³±µрэт. Туох ньыманан солбуйбуккун сыыппаранан бэлиэтээ. (8 б)
| Холобур: Алтынньы 12-13 кµннэригэр | Алтынньы 12-13 кµнµгэр | |
| То²оруулар тµ´эллэрэ кµµтµллэр | ||
| £²³ араас к³рµ²нэрэ | ||
| Кыахтар бэриллэлллэр | ||
| Хара харахтардаах | ||
| Кустар кэлбиттэр | ||
| Эттэр бµппµттэр | ||
| ¥³ннэр-к³йµµрдэр тиллэллэр | ||
| 1956-58 сыллардаахха |
Ту´ан: Элбэх ахсааны биир ахсаан форматынан биэрэр ньыма араа´а: 1 – ахсаан ааты кытта. 2 – паараласпыт аат тыл. 3 – кэлимсэ предмет. 4 – предмет биир буолбата±ын бэлиэтиир тыл. 5 – айыл±аттан элбэх предмет. 6 – хомуур ³йд³бµл. 7 – абстрактнай ³йд³бµл. 8 – айыл±а к³стµµтэ.
10. Сахалыы падеж халыыбын с³пк³ туттан тыл ситимин с³пк³ тылбаастаа (10 б):
| Холобур: Шапка из меха соболя | Киис бэргэ´э |
| Цены на авиабилеты | |
| Морс из брусники | |
| Гарантийный талон | |
| Лето в Якутии | |
| Лекарство от кашля | |
| Крестьянское хозяйство | |
| Серьги из серебра | |
| У него нет денег | |
| Тампон из ваты | |
| Охотиться на медведя |
11. Солбуйар ааты сыы´а туттар тµбэлтэни к³нн³р (6 б):
| Холобур: Ханнык сиртэн сылдьа±ын? | Хайа сиртэн сылдьа±ын? |
| Ханнык к³м³нµ о²ордулар? | |
| Ханнык сиргэ т³р³³бµккµнµй? | |
| Бары талааннар ³й³бµлгэ наадыйаллар | |
| Хас биирдии студе²²а тµ²этэллэр | |
| Д³лµ´µ³н эмтээх µµнээйи. Кини Саха сиригэр эмиэ µµнэр. | |
| Ханнык стиллээх та²а´ы кэтэ±ин? |
Ту´ан: аайы, туох, хайдах, ити, барыта, хайа.
12. Атынтан ту´аайыы туохтуурун к³±µрэт (5 б).
| Холобур: ¥лэ былааннаныллар. | ¥лэ былааннанар -¥лэни былаанныыллар. |
| К³м³ о²о´улунна | |
| Алмаас булулунна | |
| К³м³ харчы к³рµлµннэ | |
| Араас ньымалар туттуллаллар | |
| Гипотеза дакаастаныллыбыта |
13. Аат туохтууру атын халыыбынан солбуй (5 б).
| Холобур: То²оруллубут балык | То² балык |
| Бэлиэтэниллибит буукуба | |
| Хатарыллыбыт сэбирдэх | |
| К³³ннь³рµллµбµт утах | |
| Быраас сµбэтин истибит ыары´ах тµргэнник µтµ³рдэ | |
| Уруогун аахпыт о±о телевизор к³р³р |
15. Этиигэ наадата суох киирбит аат туохтууру бэлиэтээ (5 б):
1. Быйылгы ыытыллыбыт ы´ыах µчµгэй этэ. 2. Дьон тардар сигареталарын буруота. 3. Ыччакка анаммыт биэрии. 4. Компания толорор ³²³тµн сыаната. 5. Учуутал биэрбит ыйытыгар хоруйдаа.
16. Сы´ыат туохтуур с³пт³³х варианын бэлиэтээ (3 б):
1. Мин куттанар (буоламмын-буолан) ханна да барбатым. 2. Итини эрдэттэн билэр (буолан-буола²²ыт) кинилэри кыайдыгыт. 3. Сарсыарда аайы сµµрэр (буолан-буоланнар) чэбдик сылдьаллар.
17. -тык сы´ыарыыны с³пт³³х халыыбынан солбуй (5 б).
| Холобур: Суолга сэрэхтээхтик сылдьар наада | … сэрэнэн сылдьар наада. | |
| Чэбдиктик сылдьыы доруобуйа±а ту´алаах | ||
| Маайыс биллэрдик кырдьыбыт | ||
| Мин сахабын диэн киэн туттунуулаахтык сананабын | ||
| Би´иги уолбут кыайыа диэн бигэтик эрэнэбит | ||
| Дор±оону с³птµк са²арар. | ||
18. Уонна ситим тылы атын халыыбынан солбуй (8 б):
| Холобур: £бµгэ сырдык уонна µтµ³ µгэ´ин умнумуо±у² | £бµгэ сырдык, µтµ³ µгэ´ин умнумуо±у² |
| Итиитик уонна исти²ник э±эрдэлиибит | |
| Би´игини эмтииллэр уонна сынньаталлар | |
| Саша уонна Маша тугу гыналларый? | |
| Мичил уонна Саргы киинэ±э бардылар | |
| Чооруос уонна кµµдээх дьукаахтыылара µ´µ | |
| Э´э уонна б³р³ эйэлээхтэрэ µ´µ | |
| Кини сылайбыта уонна утуйбута | |
| Бу кэрэ уонна бэлиэ кµнµ умнумуо±у² |
Ту´ан: икки-икки эбиискэ, сы´ыат туохтуур, дефис, -лыын сы´ыарыы, -лаах сы´ыарыы, да-да эбиискэ, соппутуой, кытта дь³´µ³л.
19. С³пт³³х варианы бэлиэтээ (8 б).
1. Бу боппуруос (тула-ту´унан) кэпсэтии барда. 2. Терроризмы (кытта-утары охсу´ар-тохтотор) µлэ. 3. Ытым б³р³нµ (кытта-утары) охсу´а сылдьар. 4. Кулу´ун (тула-иннигэр) олорон ырыа ыллаатылар. 5. Таракааны, кулахыны (утары-суох о²орор, ³л³р³р) эмп. 6. Виру´у (утары-³л³р³р) эмп. 7. Уоту (кытта- -ттан) сэрэхтээх буолу². 8. Телевизор (н³²µ³- -нан) э±эрдэ ыытар.
20. Этиини чочуй (10 б):
| Холобур: Са²а арыйыы барыбытын µ³рдэр | Са²а арыйыыттан бары µ³рэбит |
| Бу миигин салытыннарар | |
| Са²а киинэ дьо²²о интэриэ´иргэттэ | |
| Фонданан к³рµллµбµт µп | |
| Сымыйа сурах хас биирдиибитин дьиксиннэрэр | |
| Би´иги сорукпут – к³м³ о²оруу | |
| Талаа²²а сµгµрµйээччи ахсаана улам улаатан испитэ | |
| Итиниэхэ т³рµ³тµнэн хамнас а±ыйа±а буолар | |
| Тэрилтэ эбээ´инэ´э – кэмигэр µлэнэн хааччыйыы | |
| Мин ба±а санаам – ту´алаах µлэ´ит буолбут ки´и диэн. |
Сити´иини ба±арабыт!
[1] «Непосредственный контакт участников диалога, его ситуативная восполняемость, возможность использования говорящими предситуация, которая определяет тему и является своеобразным «прологом» к высказыванию, - всё это позволяет использовать местоимения в разговорной речи несравненно чаще, чем в книжной» [10, С. 271].
[2] «Из всех частей речи глагол выделяется лингвистами как самая сложная и ёмкая; к тому же он аккумулирует огромную потенциальную силу экспрессии, так как обладает широкими возможностями описания жизни в её развитии, движении» [Голуб И.Б., 2003. - С. 288].