Німдер (қызметтер) нарығының сипаттамасы
Қазақстан аграрлық әлеуеті өте зор ауыл шаруашылығы саласындағы жетекші өңірлердің бірі болып табылады. 2010 жылы барлық ауылшаруашылық дақылдары егісінің 77,6% дәнді дақылдарының үлесіне, техникалық – 9,8%, соның ішінде күнбағыс – 1,8%, картоп – 0,84%, көкөніс және бақша дақылдары – 0,86, және жем азық 11,7% тиеді.
2-сурет - Посевная площадь в РК в 2010 г, %
Ақпарат көзі: ҚР Статистика агенттігі
2010 жылдың нәтижелері бойынша Алматы облысында барынша жоғары көкөніс жиналды (656,7 мың тонна).
3-сурет - ҚР облыстары бойынша жаппай көкөніс жинау, мың тонна
Ақпарат көзі: ҚР Статистика агенттігі
Астана қаласы Оңтүстік Қазақстан Павлодар Қостанай Қарағанды Жамбыл Атырау Ақтөбе Қазақстан Республикасы
2011 жылғы қаңтар-наурызда Синьцзян-Ұйғыр автономиялы ауданын (Солтүстік Батыс Қытай) көкөніс экспорты құны $11,9 млн. 6 мың 655 тоннаға жетті. Екі цифр да өткен жылғы деңгеймен салыстырғанда («Жэньминь жибао» газеті).48,7% және 2,8 есеге көп болды. Үрімші кеденінің хабарлауы бойынша Қазақстан – Синьцзян өндірісінің ірі көкөніс импорттаушысы. Бірінші тоқсанда «Қорғас» КӨП арқылы қытай-қазақстан шекарасында қазақстанға шамамен 5 мың тонна көкөніс экспортталды, соның ішінде қияр. Бұрыш және сарымсақ бар. Сондай-ақ Астана қаласына қызанақ Өзбекстаннан әкелінеді.
4-сурет - 2011 жылғы қарашада Астана қаласындағы «Шарын» көтерме сауда базарына қызанақ жеткізу (Өзбекстан, Қытай) көлемі, тонна және бағаның серпіні, тг/кг
3 қар 4 қар 7 қар 8 қар 9 қар 3 қар 4 қар 7 қар 8 қар 9 қар
Ақпарат көзі: ҚР ақпараттық-логистикалық орталығы
Орташа алғанда бір килограмына 235 теңгеден 426 теңгеге дейінгі бағамен 1 тоннадан 3 тоннаға дейін қызанақ әкелінеді
5-сурет - 2011 жылғы қарашада Астана қаласындағы «Шарын» көтерме сауда базарына қияр жеткізу көлемі, тонна және бағаның серпіні, тг/кг
3 қар 4 қар 7 қар 8 қар 9 қар 3 қар 4 қар 7 қар 8 қар 9 қар
Ақпарат көзі: ақпараттық-логистикалық орталығы
Диограммадан орташа алғанда қарашада 225-450 тг./кг. 1 тонна қияр әкелінгенін көреміз.
«Қазагромаркетинг» АҚ деректері бойынша қызанақ пен қиярдық орташа бөлшек сауда бағасы Астана қаласы бойынша мынаны құрады (3-кесте).
3-кесте - Астана қаласы бойынша қызанақ пен қиярдың 2011 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша бөлшек сауда бағасы, тенге/кг
| Қызанақ | |
| Қияр |
Ақпарат көзі: «Қазагромаркетинг» АҚ облыстық өкілдіктері
Маусымдық фактор жыл бойы көкөніс өнімінің серпініне қатты әсер етеді. Бұл күзгі кезеңде өнімнің негізгі бөлігін қысқы сақтауға салумен және осыған байланысты базардағы өнім сату көлемінің азаюымен түсіндіріледі. Сондай-ақ қысқы кезеңде бағаның өсуіне сақтау шығындары да әсер етеді. Кеңес одағы кезеңінде салынған көптеген жылыжайлардың бұзылғанын және қолда бар жылыжайлардың техникалық нашар жарақталуын ескере келе маусымаралық кезеңде халықты ерте піскен өніммен қамтамасыз ету төмендігі байқалуда (21%).
Ерте көкөніске деген қажеттілік ұлттық тұтыну нормалары бойынша жылына 87,4 мың тоннаны құрайды. Қолда бар жабық топырақты құрылыстарды ескере келе (181,4 га) қосымша 165,5 га жабық топырақты алқапты қосуды қажет етеді.
Маусымаралық кезеңде халықты өніммен қамтамасыз ету соңғы жылдары жабық топырақты алқапты кеңейту жолымен, соның ішінде мемлекеттік инвестициялар мен ерте піскен көкөністі жаппай жинауды ұлғайту есебінен шешілуде.
Статистика агенттігінің деректері бойынша бүгінде республикада 184,1 га алқапта жылыжайлар жұмыс істеуде. Олар негізінен томат, қияр және аскөк өндіруге мамандандырылған.
2009-2010 жылдар кезеңінде 27,7 га жабық топырақты алқап пайдалануға берілді, соның ішінде ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілердің өз қаражаттары есебінен 15,7 га жабық топырақты алқап, «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ қаражаты есебіне 9,6 га жабық топырақты алқап, басқа да қаржы инстситуттарының қаражаттары есебінен (ӘПК, қорлар және т.б.)
1,07 га жабық топырақты алқап салынды.
Тұтастай алғанда қияр мен томатты тұтыну оны тұтыну нарығының өсуімен қатар жүруде. Көкөніске деген сұраныс жылына орташа 10% өсуде, бұл халықтың нақты табысының өсуіне әсер етуде.
Орташа жан басына тұтыну негізінде 1 адамға көкөністің тұтыну көлемі мынаны құрайды: томат 25—32 кг, қияр 10—13 кг.
Қиярды тұтыну көлемі жылына шамамен 6 600 тоннны құрайды. Сараптамалық сауалнама деректері мен ауыл шаруашылығы министрлігінің көрсеткіштері бойынша жалпы тұтынудың шамамен 30%-ы жазғы маусымда өз учаскелерінде өсірілген көкөніс. Қалған 70%, ал бұл шамамен 4 620 тонна – сатып алынған қияр. Томат бойынша әлеуетті тұтыну нарығы 15 000 тоннаны құрайды. Соның шамамен 20% өз бау-бақшасының есебінен қанағаттандырылады. Нәтижесінде көтерме саудада шамамен 12 000 тонна томат болуы тиіс.
Көкөністің барлық түрінің ішінде томат пен қияр дәмі жағынан тәтті және кеңінен пайдаланылатындықтан жетекші орынды иеленеді. Қияр мен томат қысқы кезеңде барынша қымбат көкөніс болып табылады, оны тұтыну жоғары пайда келтіретін топқа жатады. Дәмі жағынан жетекші орында болғанына қарамастан қияр мен томат онша қымбат көкөністер емес: картоп пен сәбізден, пияз бен орамжапырақтан көп артта келеді. Халықтың басым бөлігі дәмдік қасиетіне басымдық береді, ал томат қияр сияқты қысқы кезеңде қол жетпейтін өнім болып саналады. Осы көкөністің егіс алқаптарын ұлғайту тұрақты бағаны ескере отырып оны тұтынуға әсер ететін болады.
Сату көлемі бойынша базарлар екінші орында тұр, өйткені дүкенмен бірдей олардың да сауда орындары көп, халық көп келетін орын болып табылады.
Жүргізілген сауалнама көрсеткеніндей, дүкендерде көкөніс жемісі өнімін халықтың 49%, базарларда – 47% және супермаркеттерде – 4% (рисунок 6) сатып алады.
6-сурет - Астана қаласында халықтың жылыжай өнімдерін сатып алу орындары, %
Ақпарат көзі: «ШОБ консалтингі» ЖШС зерттеуі
36% (70 адам) көкөністі сатып алған кезде, бірінші кезекте өнімнің тауарлық түріне, 7 % (14 адам) – орамасына, 55% (107 адам) – жаңа піскендігіне, 2 % (4 адам) – тауардың құнына (7-сурет) қарайды.
7-сурет - Астана қаласы тұтынушыларының жылыжай өнімдерін пайдалану басымдықтары, %
Ақпарат көзі: «ШОБ консалтингі» ЖШС зерттеуі
Жылыжай өнімдерін сатып алған және тұтынған кезде тұтынушыларда тәжірибе қалыптасады, яғни, тұтынушы дәмді және бағасы ыңғайлы томат пен қиярды қай жерден, қандай бағамен сатып алуды білетін болады. Әдетте тұтынушы керекті тауарын бір жерден, бір ғана сатушыдан сатып алады.