ІЗ.Аляксандраў прывілей. Прывілей 1506г
Вступление на великокняжеский престол Александра Казимировича было ознаменовано изданием нового универсального привилея 1492 г. Он был своеобразной феодальной конституцией.
Привилей 1492 г. законодательно оформил:
- принципы гражданского, уголовного, брачно-семейного и административного права;
- ограничение власти великого князя и определение его правового положения не как государя отечества, а как высшего должностного лица в государстве.
Этому законодательному акту важное значение придавали и современники, называя его «генеральный», что означало особенно важный, главный.
Конституционный характер привилея 1492г. становится еще более очевидным после дополнений, которые утвердил Сигизмунд I в декабре 1506г. на Городенском привилеи. Он подтвердил все положения об ограничении и власти великого князя на право издавать законодательные акты, который практически завершил первый этап развития белорусского государственного права в форме привилеев.
Абласныя і валасныя прывілеі. Прывілеі гарадам на магдэбургскае права.
Областные привилеи (грамоты) получали те земли Беларуси, которые входили в состав ВКЛ и сохранили свои автономные права.
Основной целью издания областных привилеев являлось:
1. Юридическое закрепление автономных прав тех или других территорий.
2. Ограничение власти Великого князя и его администрации.
Автономный характер земель, которые получили привилеи, проявлялся в законодательном закреплении норм местного обычного права: право на местный суд и органы управления, право на обеспечение охраны имущественных и личных прав населения.
Издание областных привилеев и их подтверждение имели государственно-правовой характер, что свидетельствовало об особом положении данной земли в ВКЛ, ее особенности и неделимой территориальной целостности.
Волостные привилеи издавались, как правило, по ходатайству жителей той или иной волости с целью защиты их интересов от всевластия местной администрации, где также ограничивалась власть должностных лиц и великий князь, в первую очередь, охранял интересы не населения, а доходы государства, потому как с обедневших крестьян невозможно было бы собрать налоги.
Содержание волосных привилеев в основном обеспечивало юридическое закрепление повинностей и некоторые права жителей волости, в том числе права выбора старца – представителя крестьянской местной администрации.
Выдача городских привилеев в XVI в. резко возросла.
Причины выдачи городских привилеев:
- по просьбе жителей предоставить им магдебургское право;
- в связи с произволом администрации;
- в связи с тяжелым положением мещан, вызванным стихийными бедствиями (наводнением, пожаром) и военными действиями, проходившими на территории города;
- по просьбе администрации города с целью его развития и привлечения новых жителей.
Судзебнік Казіміра 1468г.
Пашырэнне і колькаснае павелічэнне закайадаўчых ак-таў па розных пытаннях сацыяльна-эканамічнага і палітыч-нага жыцця краіны выклікала патрэбу ў сістэматызацыі і кадыфікацыі бягучага прававога матэрыялу.
Першай спробай сістэматызацыі норм права ў агуль-надзяржаўным маштабе з'явіўся Судзебнік Казіміра 1468 г. Ён быў невялікім па аб'ёму і аб'ядноўваў нормы крымінальнага, адміністрацыйнага і працэсуальнага права. Рукапісны тэкст Судзебніка не быў падзелены на артыку-лы. Толькі пры публікацыі яго падзялілі на 25 артыкулаў. Гэта дзяленне захавана і ў сучаснай гісторыка-прававой літаратуры. Ён, як большасць заканадаўчых актаў Вялікага княства Літоўскага, быў напісаны на старабеларускай мове.
Акрамя абагульнення бягучага заканадаўства, норм мяс-цовага звычаёвага права і судовай практыкі па названых галінах права Судзебнік увёў шэраг новых прынцыпаў і падыходаў дзяржавы да пакарання злачынцаў. Напрыклад, Судзебнік устанаўліваў адзіныя для ўсёй дзяржавы віды па-каранняў за злачынствы супраць феадальнай уласнасці, абмяжоўваў адказнасць жонкі і дзяцей за злачынствы мужа і бацькі. Тым самым у Судзебніку атрымала замацаванне ідэя індывідуалізацыі пакарання. Новым было і вызна-чэнне злачынства як супрацьпраўнага дзеяння. Быў ус-таноўлены новы прынцып вызвалення ад крымінальнай адказнасці дзяцей да сямігадовага ўзросту. У прыватнасці, уводзілася прававая норма, якая забараняла перадаваць пацярпеўшаму дзяцей ва ўзросце да сямі гадоў.
У Судзебніку ўпершыню змешчаны артыкул, які пра-дугледжваў аналогію закону.
Выявіўся ў Судзебніку і новы погляд на мэты пакарання. Так, у ім упершыню атрымала заканадаўчае замацаванне «запалохванне» як адна з асноўныў мэт пакарання ў феадальным праве, хаця не выключаліся і маёмасныя кам-пенсацыі. Забаранялася вызваляць злачынца ад кары. Па-водде звычаёвага права, злачынец, які быў асуджаны да смяротнай кары, мог адкупіцца або быць перададзены ў няволю пацярпеўшаму ці яго блізкім.
Судзебнік прадугледжваў пакаранне смерцю асоб, якія садзейнічалі ўцёкам чэлядзі нявольнай і феадальна-залеж-пых сялян ад сваіх паноў. Прадугледжвалася таксама пакаранне за захоп чужых зямель феадаламі, за іх міжусобіцы і зямельныя спрэчкі. Судзебнік абавязваў усіх жыхароў тры-маць у надежным стане дарогі і масты.
Такім чынам, выданнем у 1468 г. Судзебніка быў па-кладзены пачатак новаму этапу ў развіцці прававой тэорыі і практыкі заканадаўчай дзейнасці дзяржаўных органаў, з'яўленню новых прынцыпаў сістэматызацыі і кадыфікацыі феадальнага права, што завяршылася выданнем Статутаў Вялікага княства Літоўскага.
На рус.яз:
Во второй половине XV в. происходит расширение и количественное увеличение законодательных актов по различным вопросам социально-экономической и политической жизни государства, что вызвало потребность в систематизации и кодификации текущего законодательства.
Результатом работы по упорядочению текущего законодательства было утверждение 29 февраля 1468 года Казимиром Судебника Великого княжества Литовского.
Нормы Судебника Казимира регламентировали:
- уголовно-правовые отношения;
- процессуальное право;
- гражданское право;
- административное право.
Судебник состоял из 25 статей, 16 из которых регламентировали различные правовые аспекты преступного деяния - кража (раскрывается состав преступления, определяются виды наказания за простую и квалифицированную кражи и т.д.).
Прогрессивные положения Судебника Казимира 1468 года:
- возраст уголовной ответственности 7 лет);
- право феодалов на публичный суд;
- свободное без всяких ограничений распоряжение недвижимым имуществом;
- ответственность только за виновные деяния;
- ограничение ответственности членов семьи;
- запрет самоуправства в виде нападений на имения.