Б. Тауарлардың сұранысы мен ұсынысы
Ұсыныс бүкіл сатушылардың (өндірушілердің) тауарларының тізімін қамтиды. Әрбір сатушы өзінің тауарын оны қанағаттандыратын бағамен сатуға келіседі. Соның өзінде, сатып алушылар төлеуге келіскен, неғұрлым баға жоғары болса, соғұрлым тауардың үлкен көлемі сатуға ұсынылады. Және де, керісінше, тауардың төмен бағасы кезінде, оның ұсынысы биік болмайды, сондықтан әрбір фирма мүмкіндігінше үлкен пайда алуға ұмтылады.
Біраз уақыт аралығындағы таурдың бағасымен және оның ұсынысымен арасындағы тәуелділікті ұсыныстың қисың сызығы деп аталады (9 сурет).
Сатып алушы төлеуге даяр болып тұрған баға, оның сатып алушылық қабілеттілігімен анықталатын, бұл өз кезегінде халықтың төлеуге қабілеттілігін анықтайды. Бұндай сұраныс ақшалық құн түрде көрінеді және тұтынушылар сәйкестенген бағалар бойынша сатып алуға даяр тауарлар мен қызметтердің көлемін анықтайды.
Сұраныстың , бағалардың өзгеруіне сезімталдығы қаншама екендігін анықтау үшін, әрбір тауар үшін сұраныстың қисын сызығын шығару керек, бұл баға, сұраныс және ұсыныс арасындағы өз ара байланысын орнатуға, сұраныстың иімділігін сипаттауға мүмкіндік береді.
| Баға (С) |
| Ұсыныстың көлемі (Q) |
9 сурет. Ұсыныстың қисын сызығы
Ұсыныстың қисын сызығы – бұл тауардың бағасы мен сату көлемінің арасындағы тәуелділіктің графикалық бейнеленуі, бұл осы нарықта бағаның кейбір деңгейі кезінде қамтамасыз етілуі мүмкін.
| Баға (С) |
| Тауарға сұраныс (Р) |
10 сурет. Сұраныстың қисын сызығы
10 – суретте көрсетілген қисын сызық сатып алушылық қабілеттіліктігіне, тұтынушылардың ұнатуына және артық көруіне және басқа да факторларға байланысты не ана, не мына жаққа өзгере сала алады. Басқа да бірдей жағдайларда төмен бағамен тауарды әлдеқайда көбірек сәтті сатылады, неғұрлым жоғары баға кезінде. Бірақ, бұл барлық уақытта болып жатпайды. Бірқатар тауарлар бар, мысалы престижді тауарлар (мысалы, соңғы шыққан тонометрлер, арықтау үшін арналған дәрілер), бұларға бағаны жоғарылату тауардың сапасын жақсарту ойымен байланыстыру болуы мүмкін, бұл белгілі шектерде оның сатуларын көбейтуге әкелуге қабілетті (11 сурет).
| Баға (С) С1 С2 |
| Р1 Р2 Тауарға сұраныс (Р) |
11 сурет. Престижді тауарлар үшін сұраныстың қисын сызығы
Сондықтан бағаның өзгеруі кезде тауардың сату көлемінің мүмкін болатын өзгеруін сипаттау үшін, сұраныстың бағалық иілімділік ұғымы кіргізіледі.
Сұраныстың бағалық иілімділігі сатып алушылардың сәйкес тауарларға бағаның өзгеруіне сезімділігі анықталады. Ол иілімділік коэффициентімен сипатталады, бұл мына формула бойынша есептеледі:
(4)
Бұл жерде Р1 – бастапқы бағадағы сұраныстың шамасы;
Р2 – жаңа бағадағы сұраныстың шамасы;
С1 – бастапқы баға;
С2 – жаңа баға.
| Баға (С) Бағаның өзгеруі |
 |
1 2 3 4 5 6 7
12 сурет. Иілімді сұраныс
Егерде иімділіктің коэффициенті Эс=1 болса, яғни, егер бағаның онша үлкен емес өзгеруі сұраныстың түбегейлі өзгеруіне әкелсе, сонда сұранысты иілімді деп айтады (12 сурет).
Бағаның азғана шамаға өзгеріп сұраныстың өзгеруіне іс жүзінде еш әсерін тигізбейтін жағдайда болса, онда сұраныс иілімсіз деп айтады (13 сурет).
| Баға (С) Бағаның өзгеруі |
 |
Сұраныстың өзгеруі
Тауарға Р сұраныс
13 сурет. Иілімсіз сұраныс
Тауарға деген сұранысты иілімді немесе иілімсіз екендігін дәл анықтау үшін, әдетте, тауарды іске асырғаннан соң кірістің өзгеруін талдайды. Егер бағаның өсуімен бұл көрсеткіш төмендесе, сұранысты иілімді деп санайды. Бағаның өзгеруі фирманың кірісіне маңызды әсерін тигізбеген жағдайда, сұранысты иілімсіз деп санайды.
Иілімділіктің коэффициентін білу көптеген практикалық мәселелерді шешу үшін қажет. Осындай коэффициентті пайдалана отырып, әрбір нақты жағдайда бағалармен иілімдірек пайдалануға болады, үнемі тауар сатудан пайданың көбеюіне жетуге болады.
Сұраныстың және ұсыныстың қисын сызықтарының талдауы (10 және 11 суретті көрініз) көрсеткендей, сұраныстың қисын сызығы бағаның азаюы кезінде кемиді, ал ұсыныстың қисын сызығы баға ұлғайған кезде өседі. Сондықтан, егер бұл екі графикті бірлестірсе, 14 суретте көрсетілгендей, сонда екі көрсетілген қисын сызықтар қиылысатын әр уақытта А нүктесі табылады. Бұл нүкте нарықтық тепе-теңдік нүктесі деп аталады. Бұл нүктеге тауар бірлігінің бағасы сәйкес, ол кезде осы берілген уақыттағы сатуға ұсынылатын тауардың саны сатып алушылардың мұқтаждықтарын қанағаттандыру үшін қажетті тауар көлемімен сай келеді.
| Баға (С) |
 Сұраныстың қисын сызығы
|  Сұраныстың қисын сызығы
| |||
| Ұсыныс сұраныс асады Сатып алушылар базары | ||||
| Сатушының нарығы Сұраныс ұсыныстан асады |
| Р Ұсыныс/сұраныс көлемі |
14 сурет. Нарықтық тепе-теңдік
14-ші суретті талдағанда келесі қорытындыларды жасауға болады:
- өзгермейтін ұсыныстар кезінде сұраныстың өсуі , бағаның өсуін келтіреді;
- тұрақты сұраныс кезінде ұсыныстың өсуі, қағида бойынша, бағалардың төмендеуін шақырады және сату көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
В. Бәсекелестіктер.
Жұртқа мәлім, нарықтың келесі төрт түрі бар, оның әр қайсында баға құрылуының өзіне тән мәселелері бар:
- таза бәсекелестік;
- монополистік бәсекелестік;
- олигополистік бәсекелестік;
- таза монополиялар.
Таза бәсекелестік нарығында біршама ұқсас тауарлары бар сатып алушылардың және сатушылардың едәуір саны бар. Бұл жағдайда сатып алушылардың және сатушылардың бірде-біреуі осы тауардың бағасының күнделікті деңгейіне аз-кем маңызды әсерін тигізбейді. Атап айтқанда тек сатушылар мен сатып алушылар нарық бағасын ұстанады. Бағалық саясаттың рөлі шамалы.
Монополистік бәсекелестікнарығы бағаның кең мөлшерінде келісімдерді істейтін сатып алушылардың және сатушылардың үлкен санымен сипатталады. Бұндай мөлшер тауардың және ұсынылатын қызметтердің алуан түрінің едәуір санымен себептеледі. Бұндай алуан түрлілікті есепке алып, сатып алушы өзі үшін ең қолайлы тауар түрін таңдайды және оған сай бағаны төлеуге даяр.
Олигополистік нарықтасатушылардың азғантай ғана саны бар. соның өзінде сатушылардың әр қайсысы бәсекелестермен жүргізілетін бағалық саясатқа өте сезімтал. Бұндай нарықта бәсекелестердің еш қайсысы тауарға бағаның өзгеруінің есебінен өзінің кәсіпкерлік іс-әрекетінің нәтижесін аз-кем маңызды жақсаруына жете алмайды.
Таза монополиялық нарықтатек бір ғана сатушы бар. Егер бұндай сатушының тауарларының бағасы мемлекетпен реттелмесе, онда ол өзінің тауарына ең жоғары бағаны қоюға құқылы. Бірақта бірқатар себептер бойынша сатушы табыстың толық негізделген нормасын алуға қамтамасыз ететін бағамен шектеледі.
Соныменен, әрбір нарық үшін бағалық саясаттың өзінің мәселелері бар, оларды тиімді шешу үшін, фирмаға барлық жағдайда, тек таза монополиялық нарықтан басқасы, тауарларға бастапқы бағаны орнатудың негізделген әдістемесі бар болуы орынды. Сонымен қатар бағаларды басқаруда ұтымды жүйесін және бағалардың маркетинг жүйесіндегі басқа да элементтерімен өз- ара байланысын құру керек.
Тауарға бағаны орнату кезінде оны фирмамен іске асырылатын маркетингтің бүтін жүйесінің құрама бөлігі ретінде қарастыру керек. Осыны есепке ала, бағалық саясатты жүргізе, фирма оны тауар саясатымен, үлестіру саясатымен және жылжыту саясатымен нығыз түрде үйлестіру керек.
Бағаның деңгейі тікелей тауардың тіршілік циклінің сатысына тәуелді. Ол нарыққа шығарылатын тауарлар үшін жоғары, және де белгілі уақыт аралығы өтіп тауар өндірісі жалпы болған кезде төмен болуы мүмкін.
Үлестіру көзқарасынан қарағанда, орнатылатын бағалар тауар жылжыту каналдарының қатысушыларының шығындарын жабу керек, сол мезгілде олар сатып алушылар үшін қолайлы болуы керек, және оларды анықтауда жекелік саудада бәсекелестіктің бар деңгейін есепке алу керек.
Бағаның деңгейі тікелей нарыққа тауардың жылжыту саясатымен де байланысты. Тауарға анау немесе басқа бағаны орнатып, оның деңгейін фирмамен қатынастық саясатқа шығаратын шығындармен үйлестіру керек.
Ең ақырында, баға тұтынушыларға қызмет ету деңгейіне тәуелді. Жоғары бағада сатып алушылар үшін айтарлықтай едәуір сервис қамтамасыз етіледі. Төмен бағада ол мүлде жоқ та болуы мүмкін.
Мемлекет нарықтық экономикаға едәуір немесе апат сияқты дамуға мүмкіндік бере алмайды, сондықтан олай болмаған күнде шынайы мәселелер халық топтары үшін, сондай-ақ жеке адамдар үшін де пайда болуы мүмкін.
Сондықтан, мемлекет нарықтық экономиканың реттелуін келесі мәселелерді шешу жолымен қамтамасыз етеді:
- шаруашылық заң шығаруды құру – экономиканың жұмыс істеуінің құқықтық негізі;
- бәсекелестікті қолдауды қамтамасыз ету және монополиялардың іс-әрекетін шектеу;
- әлеуметтік кепілдемелерді, өз алдына аймақтардың экономикалық дамуының деңгейін туралау;
- салықтық және қаржы-кредиттік саясат арқылы экономиканың тұрақтануына қолқабыс ету;
- халықты қоғамдық тауарлармен және қызметтерімен қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік мүлікті басқару.
Барлық бұл мәселелердің тиімді шешімі тікелей мемлекет деңгейінде негізделген бағалық саясатты өндіру және іске асырумен байланысты. Соңғысы бағалардың мемлекеттік реттеу арқылы қамтамасыз етіледі.
Бағалық саясат
Маркетинг жүйесінің құрамасы ретінде бағалық саясат келесі кәрсеткіштерді есепке алыпөнделеді
v компания мақсаттарын;
v бағаның пайда болуына әсер ететін сыртқы және ішкі факторларды;
v сұраныстың сипатын (соның ішінде, бағалар бойынша сұраныстың иілімділік дәрежесі);
v өндірістің шығындарын, тауарлардың таратылуын және сатуын;
v тауардың қанағаттандырарлық және нақты бағалылығы;
v бәсекелестердің саясатын және т.с.
v Бағалық саясаттың өндеуі өзіне:
v тауарға бастапқы бағаны орнатуды;
v бағаларды өз уақытында түзетіп тұру, оларды нарықты өзгеріп тұратын жағдайларына сәйкестікке келтіру мақсатын, компанияның мүмкіндіктерімен, оның стратегиялық мақсаттарын және мәселелерін, бәсекелестердің әрекеттерін қамтиды.
Сыртқы ортаның факторларының арасында компанияның бағалық саясатына әсер ететін негізгілері: үкіметтің іс-әрекеті, өтім каналдарының қатысушылары, тұтынушылардың реакциясы, бәсекелестердің саясаты. Үкімет экономикалық күйзеліске қарсы заңдардың шегінде әсер ете алуы мүмкін, бағаларды белгілеген үшін айыппұл немесе басқа да жазалардың түрлерін орнатуы (қалай көлденең болса, солай-ақ тікесінен де), бағалық жарнамада алдағаны үшін және басқалары. Саудалық делдал тауарды жеке маркінің астында сатуы мүмкін, пайдасыз тауарларды сатудан бас тартса болады, тауардың кейбір немесе басқа түрлі маркаларына жоғары баға қоюына болады, ал басқа тауарларды арзанырақ сатуына болады («маркаға қарсы сату»).
Бәсекелестіктің жоғары дәрежесінде бағаны нарық реттейді, бағалық соғыстар нарықтан әлсіз фирмаларды ығыстырып тастайды. Егер бәсекелестік шектеулі болса, онда фирманың баға үстінен бақылау дәрежесі өсіп кетеді, және нарықтың әсері төмендейді. Тұтынушылар бағалар бойынша сұраныс иілімділігінің аумағында, солай-ақ қызметтер ерекшеліктеріне қарай әсер етеді, бұл мақсатты маркетинг үшін өте маңызды.
Ішкі факторларының арасында шығындар басым келеді, және де оның кейбір құрастырушылары ғана компания жағынан қадағалауға түседі (шикі затқа бағалар, көліктік шығындар, жарнаманың ақысы). Шығындар жоғарылаған кезде бағалар аумағындағы саясатқа маркетинг жүйесіндегі басқа құрастырушылары көмектесе алады: пайда келтірмейтін тауарлардың есебінен ассортиментті қысу немесе олардың бөлек түрлерін; тауарларды түрлендіру; оларды қайта жайландыру; бөлшеке мүшелеп бөлу дәрежесін қысқарту. Шығындарды төмендету бағалық саясатта барлық кезде сәтті өтпейді.
Бастапқы бағаны орнату.Бастапқы бағаны орнату келесі модельдерде негізделінуі мүмкін.
Шығындық әдіс – баға өнім бірлігіне кететін тұрақты және ауыспалы шығындардың сомасына қарай және бағаның төменгі шегін есепке алғанда жоспарланған табысқа қарай есептелінеді. Жанама өтімділік кезінде соңғы тұтынушыға сату бағасы тауардың ерекшеліктеріне тәуелді үстеме бағаның өлшеміне (маусымдылық, сән, жаңа нәрсе), сонымен бірге баға бойынша сұраныстың иілімділігінен де ұлғаяды. Шығындық әдіс нарық факторларын есепке алмайды (сұраныстың сипатын, төлеуге қабілетті сұраныстың деңгейін, бәсекелестердің саясатын), ал осындай әдіспен анықталатын баға іс жүзінде барлық кезде көтеріңкі және бәсекелестік жағдайда сатушы үшін жағымсыз салдарымен насырға шабады. Бірақ, бұл модельдің жағымды бағалауы да бар: егерде бір саланың шектеуінде ұқсас өнімнің барлық өндірушілері баға құрудың шығындық әдісімен пайдалынады, сонда бағалық бәсекелестік кемдеу болады, ал бағалар іске асатын және сатып алушылардың есебінен арам пайда алуды доғарады. Бірақ, байқағанымызша, тап осы сияқты жағдай, сыртқы көрініске қарай ғана, нақты емес. Бұл әдіс бойынша есеп тіпті оңай, өйткені сұранысты зерттеуін керек етпейді.
Сұранысқа бағыттану– бағаның өлшемі бір мақсатқа арналған бөлікті сатып алушылардың төлеуге қабілетті сұранысының деңгейін есепке алып анықталады (бұл жерде бағаның жоғарғы шегі бар). Сонымен қатар, бағаға иімділік көзқарасынан қарағанда, күнделікті бағаларға келесі өзгерістерді кіргізу мақсатында сұраныстың сипатын зерттеу керек, жаңа затқа оны нарыққа кіргізер кезінде және стратагиясын таңдауда бағаны қою (жоғары немесе төмен бағаны), бағалық бәсекелестіктің жағдайында баға құру, бәсекелестердің саясатына жылдам жауап беру тәсілін зерттеу қажет.
Иілімді деп бағалардың болар болмас ауытқуына байланысты едәуір өзгеретін сұранысты айтады. Сұраныстың иілімділігі бәсекелестік жоқ кезде төмендейді, сонымен қатар табыс деңгейіне және тұтынушылардың қызметтер ерекшеліктеріне тәуелді (қымбат тауарлардың жоғарғы сапалығына сенімділік, дағдыларын ауыстыруды қаламау, бағалардың көтерілуіне баяу жауап қайтару). Иілімділік ұзақмерзімді және қысқамерзімді болуы мүмкін, сондықтан соңғы қорытындыны бақылаудың белгілі мерзімінен соң істеу дұрыс.
Бәсекелестердің бағаларына бағыттану– сатып алушыға фирма өзінің ұсынысының бәсекеге қабілеттілігің басқа да құрамалары бойынша қандай артықшылықтарды беруіне байланысты және бәсекелесетін ұсыныстарға қарағанда тауарды жайландыру дәлелдері қандай болуына байланысты баға жоғары, төмен немесе бәсекеге түсетін тауарлардың бағасының деңгейінде болуы мүмкін. Бұл принциппен пайдалану үшін, бәсекелестердің бағалық саясаты туралы нақты мәлімдемесі болу керек, ол үшін қосымшаны да, сондай-ақ оперативті мәліметті пайдалану қажет (мысалы, тұтынушылардан олардың бағаларды және бәсекеге түсетін тауарлардың сапасын қалай қабылдауын анықтау үшін сұрастыру жүргізу керек).
Қиыстырылған әдіс– бастапқы баға шығындық тәсілмен есептелінеді және бәсекелестер саясатының нарықтық факторларын, төлеуге қабілетті сұраныстың деңгейі және сатып алушылардың жүріс-тұрыстық ерекшеліктері бойынша, бағалар бойынша сұраныстың иімділігін есепке алып түзетіледі.
Пайданың нормасына негізделген әдіс– баға жұмсалған қаржыға пайда табудың қалаулы нормасына жету үшін қойылады. Есте сақтау керектігі, бұл жағдайда бағаның есептері өндірістен және жүзеге асыруына тәуелді, соған байланысты, өндіріс мөлшерінің ауыспалы нүктесін анықтау қажет:
Тұрақты шығындар
Өндірістің ауыспалы мөлшері = —————————————
Бағалар - Өзгергіш шығындар
Өндірістің ауыспалы мөлшері тұрақты және өзгергіш шығындардың бәсендеу салдарынан азаяды, осыны өндірістік фирмаға есепке алу керек. Бұдан басқа, есептелінген бағаға және де нарық факторлары да – сұраныстың және бәсекелестіктің сипаты әсер етеді (5).
Тауардың нақты және сезілетін құндылығы негізінде– баға тұтынушылармен тауарды қабылдауына қарай немесе оның нақты құндылығына қарай қойылады.
Потенциалды тұтынушылармен тауарды қабылдауын зерттеу үшін маркетингтік зерттеулер қажет, бірақ сонымен қатар, фирма ұсынысына тұтынушының қалаулы қатынасын қалыптастыру керек. Бұған мақсатталған нарыққа қатынасы бойынша тауардың көзқарасын өндеуі, тиімді жайландыру, жарнамалау тәсілдері және тауардың көрінісін сатып алушылармен қабылдауын зерттеу мүмкіндік туғызады. Қалаған өнімді өндіріске жіберуге жоспарланған бағаны және тауардың ерекшелік сапалық өзгешеліктерін, инвестициялардың және өзіндік құнының мөлшерін есепке алып шығарудың мөлшерін есептеулері жатады.
Бұндай жаңа заттың бағасы әдетте бәсекелестердің бағасынан жоғары, сондықтан сатушылар (дилерлер) сатып алушыларды сервистің жоғарғы деңгейіне қоса төлеп жатыр деп дәлелді сендіруге дайын болу керек, жарнамалық компаниялармен қосақтасып жүретін жеңілдіктер, бәрін сатып жіберулер болмау керек, бұл қосымша шығындарды талап етеді.
Күнделікті бағалар негізінде– баға нарықтағы бәсекелестердің тұрақтанған бағаларының деңгейіне сәйкес болады. Кішігірім компаниялар әдетте «басшының соңынан еру» стратегиясын ұстанады және сала басшысы – фирманың бағалық саясатындағы өзгерулерінің артынан өздерінің тауарларының бағасын түзетеді. Бірақта баға өзінің компаниясының зиянына өзіндік құнынан кем болмауы керек.
Бастапқы баға, осы тізбектелген әдістермен есептелінген, ақырғы бағадан көптеген себептермен және бірқатар факторлардың әсер салдарынан айырмашылығы бар.
Жаңа тауарды шығаруүшін нарықтағы жағдайларға байланысты ең жоғарғы бағаны да («қаймағын алу» стратегиясы), сондай-ақ төмеңгі бағаны да («жарып өту» стратегиясы) пайдалана алуы мүмкін.
Қаймағын алу стратегиясы табыстары жоғары деңгейлі сатып алушылардың санаулы мақсатты бөлігіне және сұраныс бағалары бойынша иілімсіз, жоғарғы бағаны тауардың жоғарғы сапасының дәлелі деп қабылдайтындарға арналған. Жоғарғы баға бәсекелестер жоғында ақталады, немесе олар үшін бағаның мәңі жоқ. Сонымен қатар нарықтың басқа бөліктерінде де сұраныс бағалар бойынша иілімді екеніне көз жеткізу мақсатта сәйкес болады, өйткені осы стратегия тауар түрлері арзанырақ және алғашқы ұсынысынан біршама төмендетілген бағасы бар басқа бөліктерге біртіндеп өтуді қарастырады. Соныменен, «қаймағын алу» - бұл жоғарғы бағадан төмеңгіге өтетін стратегиясы.
Жарып өту стратегиясы – нарыққа жаңа затты төмен бағамен шығару – сатып алушылардың қалың көпшілігінің назарын аударуға және үлкен нарықтық үлесті жаулап алу үшін арналған. Бұл бағалық стратегияның табысты болуы үшін, баға бойынша сұраныс иілімділігінің биік дәрежесі, бәсекелестіктің салдарынан бағалардың мүмкін болатын кейінгі төмендеуі үшін фирманың ішкі резервтерінің бар болуы, сұраныс дамуының болжамы керек. Сонымен, егерде сұраныс шамадан тыс сипат алса, сонда баға көтерілуі мүмкін, өйткені компания өзінің өндірістік мүмкіншіліктеріне қарай, шығарудың мөлшерін көбейте алмайды. Егерде бәсекелестер үшін бұндай жағдай ұнамды болмаса, бұл өте ыңғайлы. «Жарып өту» стратегиясы төмен бағадан жоғарғыға дейін деген принцип бойынша солай-да сатушылар нарықта тауарға деген сұраныстың жоғарғы деңгейінде де дами алады.
Номенклатурада (ассортименттік топтарда) тауарлардың бағалары мынадай болуы мүмкін:
§ Бірыңғай және иілімді (сатып алушыға саудаласуға мүмкіндік беру);
§ Стандартты және ауыспалы (маусымдық, әр түрлі категориялы сатып алушылар үшін);
§ Шеңберленбеген (психологиялық қабылдауға есептелінген);
§ Бағалық сызықтар (бұйымның техникалық деігейіне немесе класына немесе ассортименттін үлкен тереңдігіне байланысты әр түрлі бағалар).
Ауысып өзгеріп тұратын бағаларды бағалық дискриминация деп атайды. Дискриминацияның негізі болып орындардағы айырмашылықтар және сату әдістері, бөлшектенген тауардың жеке түрлерінің ерекшелік өзгешеліктері, сонымен қатар, тапсырыс берушілердің (сатып алушылардың) арасындағы олардың табыстарын есепке алғанда айырмашылығы, жүріс-тұрыстық ерекшеліктері, қабылдауы, психологиясы және басқалар болады. Бағалық дискриминация нарықтың бөлшектену жағдайында және сай мақсатты бөлшектерді тапқан кезде тиімді. Төмен бағалар бәсекелестер үшін тартымды болмау керек, баға деңгейі сатып алушылардың түйсігінде тауардың сапасына сай болу керек, бағалық дискриминацияны қолдану бағаны мемлекеттік реттеу аумағында заңға қайшы келмеу керек.
Соңғы бағаны анықтау.Соңғы бағаны анықтау өтімділікті ынталандыру мақсатымен байланысты болуы мүмкін. Бұндай бағалардың мысалы болатындар:
§ «Жалаңаштандырылған» модельдің бағасы – жарнамада сатып алу ықыласын ынталандыру үшін бұйымның бағасын қосымша құрылғыларсыз көрсетеді. Бірақ бұл бағалық жарнамада өтірік болмауы керек: тауардың сату орнында жаңа қосымшалармен жабдықталған модельдерді де көрсетіп қояды, бұлар әдетте, сатып алушылар үшін тартымдырақ болып шығады («қызықтырып келтіру және ауыстырып қосу» амалы);
§ «Зиянды лидер» бағасы – негізгі тауарға төмендетілген бағаны орнату және міндетті алып келулердің бағасын көтеру және басқа). Кейбір фирмалар бұйымдардың бағасы есебінен үлкен табыстарға жетеді, бірақ бұл және «қарақшылықтың» да себептерінен болады;
§ Ерекше жағдайлардың бағасы («шаршаған» сатып алушылар үшін мерекелік күндерден соң бәрін сатып жіберу);
§ Жеке заттардың бағаларының сомасына қарағанда, жиынтықтың бағасы ең төмендеу бағамен ұсынылады;
§ Бағадан, тауар ауырбастық есептеуден және үстеме бағадан жеңілдіктер.
Жеңілдіктердіңкөптеген түрі бар. Бірнеше мысал келтірейік: сатып алынатын тауардың санына жеңілдік (үдемелі); арнайы жеңілдік (сатушы үшін ерекше пайдасын келтіретін сатып алушы үшін); жасырын (тегін үлгілерді беру); маусымдық, қызметтік (саудалық делдалдар үшін тауарды жарнамалау және қосымша жұмыстардың басқа түрлеріне); бонустық (көтерме саудагер немесе жекелеп сататын саудагердің саудалық айналымын көбейтуге) және басқалар.
Есептеулерден ақырғы тұтынушы үшін ең таңылған тауар ауырбастық есептеу және арадағы сатушылар үшін олардың қосымша қызметтеріне бағалардан жеңілдіктер түрінде есептеу (мысалы, тауарды жылжытуда).
Үстеме баға – бұл контрактіде ескерілуі керек болатын бағаға үстеме, тауардың белгілі параметрлерінің асып түсуі.
Бағалық стратегияны таңдап, фирма сол заматта маркетингтің сыртқы ортасындағы факторлардың әсерінен бағалардың көтерілуіне немесе төмендеуіне дайын болу керек (бағаның ынталы өзгеруі). Сондай-ақ, субжабдықтаушылардың кесірінен өндірістік қуаттылықтарды кем тиелуі, бәсекелестердің қысымы астында нарықтық үлестің қысқаруы компанияны өзінің орындарын ұстап қалу немесе оларды күшейту үшін бағаларды төмендетуге мәжбүр етеді.
Шамадан тыс сұраныстың пайда болуы, инфляциялық үрдістер фирманы бағаны көтеруге мәжбүр етеді. Бағаның өзгеруі компания үшін тұтынушылардың және бәсекелестердің жағымсыз жауабын шақыруы мүмкін. Сондықтан бағаның реттелуі жеңілдіктердің санын азайту түрін қабыл алады, жылжымалы бағаларды қолдану (сатып алу мезгіліне инфляциялық компенсациясымен төлеуімен), жеткізіп тұрушылық мезгілінде соңғы бағаны анықтау және басқалар. Шығындардың көтерілу жағдайында арзанырақ бастапқы құрамалары іздестіріледі, орамада тауардың салмағы төмендетіледі, бұйымдардың құрылмасы қайта қарастырылады және басқалар.