Дәріс. Бұранданы кесу
Бұранда дайындаманың цилиндрлік бетте жолдарын ашу (прорезание) кезінде бұрандалы сызықтың бойымен ойыстарға осы бетке жүргізілгенде болады. Бұрыш, бұрандалы сызықтың астында цилиндр бетінде көтеріледі, ол бұрандалы сызықтың көтеру бұрышы деп аталады.
Бұрандалы (канавка) ойыс, дайындаманың бетінде жолдары ашылғанды (прорезанная) бұранданың (впадиной) ойымы деп атайды, ал бұранды шығынқысы, цилиндрді бір айналым бойына ойыстарға жолдарын ашу нәтижеде пайда болғанды, ораммен, немесе бұрандаорамы деп аталады.
Бұранды ойыстардың жолдарын ашумен қорамасына (от формы) байланысты бұранданың бірнеше пішіндерін айырады. ( 2.25 -сурет). Әрбір бұранда келесі параметрлермен сипатталады: қадам, пішіннің биіктігі, пішіннің бұрышы, сыртқы, ішкі және орта диаметрлері.
Бұранданың қадамы Р – бұл миллиметрмен екі көршілес бұранды орама биіктерімен, бұранданың параллель осімен, бағытта өлшенген ара қашықтық..
а - үшбұрышты; 6 - тікбұрышты; в - трапециялы; г - таянышты (упорной) трапециялы;д- дөңгелекті; г - пішіннің биіктігі; а - пішіннің бұрышы; Р - бұранданың қадамы; d - бұранданың сыртқы диаметрі; d1 - бұранданың ішкі диаметрі;
d2 - бұранданың орташа диаметрі.
2.25 - сурет. Бұранданың пішіндері және элеметтері
Пішіннің биіктігі t – бұл бұранданың төбесінен оның негізіне дейін қашықтық, бағытта өлшенген, бұранданың осіне перпендикуляр.
Бұранданың негізі – бұл бұранда пішіннің оның осінен кіші қашықтықта болған бөлім.
Пішіннің бұрышы α– бұл бұранда пішіннің қырларының түзусызықты бөлімдермен арасындағы бұрыш.
Бұранданың сыртқы диаметрі d- бұл перпендикуляр оның осінің, бұранданың төбесі бойынша өлшенген бағытта, ең үлкен диаметр.
Бұранданың ішкі диаметрі d1-бұл перпендикуляр оның осі өлшенген, бұранданың ойыстарымен қарама-қарсы арасындағыең кіші қашықтық.
Бұранданың орташа диаметрі d2- бұл дөңгелектердің шартты, бұранда пішіннің ортасына ойыстардың түбімен арасында өткізілген (бұранданың негізі) және шығыңқы төбесімен перпендикуляр оның өсі өлшенген диаметр. Бұранданың беттері материалдың қабаттары (жоңқалары) өңделетін беттерін (жөндеу кезінде, құрастыруда және жабдықтарды монтаждауда) қолмен немесе бұранда кескішті жабдықтарды қолданумен алуды іске асырады.
Бұранданың ішкісін кесу -қолмен сияқты, сонымен қатар механикаланған құрал-саймандарды қолданумен орындайды. Бұл процесс арнайы құрал-сайманды - бұранда ойғышты көмегімен іске асырылады.
Бұрандаойғыш (метчик) - өзіне шыңдалған бұраманы, оларда бірнеше түзу немесе бұрама ойыстар кесілген, құрал-сайманның кесу шеттері болатынды ұсынады. ( 2.26-сурет.)
Олар сонымен бірге кесу процесінде пайда болатын жоңқаларды орналастыруды қамтамасыз етеді, және оны кесу аймақтан қарсылық білдіреді.
Бұрандаойғыш екі бөліктен тұрады – жұмысшы және артқы жағы, соңында (қолды бұрандаойғыштарда) квадратты шығыңқы орындалған. Бұрандаойғыштың жұмыс бөдігі (кесуші) шарбақты бөліктен тұрады, өңдеуге негізгі жону қорын алып тастауды және мөлшерлейтін (калибрующего) бөлікті, бұранданы ақырғы өңдеумен қамтамасыз етеді. Бұрандаойғыш артқы жақ бөлігі оны бұрғыға бекіту үшін (бұранданы қолмен кесу кезінде) немесе патронда (механикаландырылған құрал-сайманды қолдану кезінде) қызмет атқарады.
1 - орама (виток); 2 - квадрат; 3- саға (хвостовик);
4 - ойыс (канавка); 5- кесетін қырқұрал (перо)
2.26 - сурет.Бұрандаойғыш
Бұрандаойғыштарды комплект түрде 2-3 дананы қолданады. Бұранда-ойғыштарды айырып тану үшін, олардың артқы жақ бөлігіне бұранданың мөлшерден басқа – айналмалы сызықты із жүргізеді: бір - алғашқы қаралтымды үшін бұрандаойғышты; екі - орташа үшін; үш – таза үшін. Сыртқы бұранданы кесу арнайы аспаптар бұранда кескіштер (плашки) көмегімен жүзеге асырады – ол өзіне гайканы ойыстармен жарғанды, кесу қырларын ұсынады.
Бұрандакескіштердің (плашки) жұмыс бөлігі екі бөліктен тұрады- шарбақты (заборной) және мөлшерлегішті (калибрующей) 2.27- сурет. Шарбақты бөлік-конусты (бұрышы 40...60°), бұрандакескіштің екі жағы бойынша орналасқан, ал оның ұзындығы 1,5-2 орамды құрайды. Мөлшерлегішті (калибрующая) бөлігі бұрандакескіштің ортасында орналасқан, ал оның ұзындығы 3-5 орамды құрайды.
а – дөңгелекті; 1,2 – мөлшерлегішті (калибрующая) және шарбақты бөліктері;
3 – жоңқалы ойыс; б- квадратты (ажырамалы): 1 – бұрандакескіш тұтқа;
2 – жарты бұрандакескіштер
2.27 - сурет. Бұрандакескіштер
Сыртқы бұранданы қолмен кесу үшін дөңгелекті, квадратты (ажырамалы) және арнайы (құбырларда бұранданы кесу үшін) бұранда кесіштерді қолданады.
Дөңгелекті бұрандакескіштерді (2.27,а-сурет) тұтас және тілімді (серіппелі) бұранданың орташа диаметрдің шамасын реттеу мүмкіндік беретіндерден жасайды.
Бұранданы кесу кезінде бұрандакескішті арнайы айналтұтқа көмегімен айналдырады, ол дөңгелекті раманы (с выточкой) бунаумен бұрандакескіште орналасқанды, бұрама көмегімен айналдырудан ұстап тұрумен өзіне ұсынады.
Ажырамалы бұрандакескіш екі жартыдан 2 тұрады, оларды қолсаптымен арнайы рамада – 1 клуппаға бекітеді (2.27,б сурет) .
Құрбаларда бұранданы кесу ажырамалы бұрандакескіштермен бұрандакескіш тұтқа 5 көмегімен (2.28-сурет) корпустың 1 ішінде орын ауыстырумен, орталыққа бір уақытта жақындатыла алады немесе одан тарқалады. Орын ауыстыру бұрамдықты (червячной) беріліспен 3 қозғалысқа алып келетін қолсаппен 4 жүзеге асырылады.
Бұрандакескіштерді (лимбу)- межебалдақ бойынша өлшемге (клуппа)- бұрандакескіш тұтқаны тұрқысына тұрғанды орнатады, Құбырда бұрандыны кесу кезінде бұрандакескіш тұтқаны (клупп) қолсапты 2 арқылы айналдырады.
1 – тұрқы (корпус); 2 - қолсаптар; 3- бұрамдықты беріліс;
4 – бұрандакескішті орын ауыстыру қолсап; 5 - ұрандакескіштер
2.28 - сурет. Құбырды бұранданы қию (нарезание) үшін бұрандакескіш тұтқа -(клупп)
Бұранданы кесу алдында сырықтардың диаметрлерін және тесіктерін анықтайды, анықтамалық кестелерді қолданумен, бұл өлшемдерді кесуге барлық факторларын процесске ықпал ететіндерді есепке алумен болып табылады. Тәжірибеде бұранда астында тесіктердің диаметрін қадам шамасына кішірейген оның номиналды диаметрге тең қылып қабылдайды. Сырықтың диаметрін анықтау кезінде бұранданы кесуге оның өлшемін номиналды диаметрмен 0,1...0,2 мм-дейін салыстыру бойынша азайту керек. Бұранданың сапасын бақылау келесі элеметтер бойынша жүзеге асырылады: Контроль качества резьбы осуществляется по следующим элементам: сыртқы диаметрге – микрометрмен немесе штангенциркульмен, ішкі диаметрге - штангенциркульмен, орташа диаметрге – арнайы бұранды микрометрмен; қадамға - арнайы бұранды үлгімен- (шаблоном).
Дебиет