Азақстан Республикасының тұрақты экономикалық даму стратегиясы.
Қазақстанның тұрақты экономикалық даму стратегиясын жүзеге асыру барысы Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2010 жылдың 29 қаңтарында қабылданған «Жаңа онжылдық – Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауында айқын көрсетілген. Бұл стратегиясының басты мақсаты – еліміздің алдағы онжылдықтағы экономикалық өрлеуін қамтамасыз етіп, жаңа мүмкіндіктерге жол ашу. 1997 жылы қабылданған «Қазақстан – 2030» стратегиясын қабылдай отырып, біз ұзақ мерзімді тәртіпті, басты мақсаттар мен мемлекеттің басымдықтарын құрдық. Олар 2010 жылдың стратегиялық жоспарда өзінің жалғасын тапты.
Жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыс экономиканың өсі қарқынына ықпал еткенімен, біздің дамуымызды тоқтатқан жоқ. Енді жаңа онжылдыққа өту барысында біз 2020 жылдың даму стратегиясын орындауға кірісеміз.
2020 стратегиялық жоспары – көшбасшылықтың қазақстандық жолы.
Экономика саласындағы бұл стратегияның негізгі мақсаттары:
1. Экономиканы дағдарыстан кейінгі дамуға дайындау;
2. Инфраструктураны дамыту және екпінді индустриализациялану арқылы экономиканың тұрақты дамуына қол жеткізу.
Бұл мақстатарға қол жеткізу үшін келесі бағдарламаларды орындау қажет:
1) Экономиканы диверсификациялау. Осы онжылдықта тұрақты және теңдестірілген даму ұлттық экономиканы жедел диверсификациялау мен бәсекеге қабілеттілікті арттыру арқылы жүзеге асырылады.
Елдің еңбек өнімділігін арттыру және инновацияларды енгізу қажет. Себебі инновациялар ғана елдің еңбек өнімділігін жедел көтереді. Елдің индустриалды дамуын арттыру қажет. Соның ішінде мұнай өңдеу саласын дамыту қажет.
Экономиканы диверсификациялаудың келесі маңызды бөлігі – агроөнеркәсіп кешенін дамыту болып табылады. Оның ішінде еңбек өнімділігі мен елдің азық-түлік қауіпсіздігін арттыру және елдің экспорттық потенциалын арттыру.
2) Сауатты сауда саясаты – экономиканың бәсекеге қабілеттігіне тірек. Қазақстанның сауда ұйымдарына интеграциялануын жеделдету негізгі мәселе болып табылады. Оның басты жетістігі 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан, Белоруссия, Ресейдің бірігіп Кеден Одағын құруы.
3) Инвестицияларды тарту. Басты мақсат – экономиканың дамуы үшін тікелей инвестициялардың құйылуын арттыру. Соның ішінде шикізаттық емес секторға инвестициялардың құйылуын көбейту.
4) Кәсіпкерлік – жаңа экономиканың қозғаушы күші. Өзіне тәуекелдерді қабылдау алатын, жаңа нарықтарды игере алатын, инновацияларды енгізе алатын мықты кәсіпкерлік классты дамыту басты мақсат. Экономиканы модернизациялаудың басты қозғаушы күші – кәсіпкерлер болып табылады. «Бизнестің жол картасы – 2020» программасын жасау қажет. Бқл программаның қаражаттарын келесі мәселелерге жұмсау қажет:
- кредиттер бойынша проценттік ставкаларды субсидиялау;
- шағын және орта бизнестің кредиттерін жартылай кепілдендіру;
- бизнесті жүргізуге сервистік қолдау көрсеті;
- кадрларды қайта даярлау және біліктілікті арттыру, жастар практикасы және әлеуметтік жұмыс орындары.
5) Отандық тауарлар – 2020 Жоспарының жетістікке жетуінің индикаторы.
6) Аймақтардың дамуы – мемлекеттің дамуы.
7) Экономиканың глобалды қалпына келтіру мен оның тұрақтылығына қол жеткізу үшін келесі мәселелерді шеші қажет:
- бизнес-климатты жақсарту;
- қаржы жүйесінің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз ету;
- сенімді құқықтық ортаны құруды жалғастыру.
70.Индустриалды-инновациялық даму – Қазақстанды қазіргі дағдарыстың дауылынан мейлінше аз шығынмен алып шығатын жол. Біз жаңа технологияларды игеріп, инновациялық өсуді қолдаған жағдайда ғана дағдарыстың зардаптарынан тезірек құтыламыз. Оған Елбасымен бірге өзіміз көрген финн елінің тәжірибесі дәлел бола алады.Бiздің елдiң инновациялық индустрияландыруы - дамудың жалғыз ғана дұрыс жолы. Елімізде инновациялық жүйенi дамытуға арналған барлық алғышарттар бар: ғылыми әлеует, инновациялық және қаржылық инфрақұрылым, инновациялық кәсiпкерлiк. Бұл технопарктер мен бизнес-инкубаторлардың құруын, ғылыми зерттемелерге гранттердің бөлінуін, сонымен бірге өндірісте инновациялық жобалардың іске асырылуы мемлекеттiк-жекеменшік әріптестік (МЖӘ) тәсілдерінің кеңінен қолдануын көздейді.
«Инновациялық даму» дегеніміз жаңа жаңалық пен ғылымды, технологияны өндіріспен тығыз байланыстыру көзделген экономикалық даму бағыты. Республикамыздың 2003-2015жж. Индустриалды-инновациялық дамуы Стратегиясының басты мақсаты да тұрақты өсім траекториясына шикізаттық бағыттан сервистік-технологиялық экономикаға көшу мақсатында өндіріс салаларын диверсификациялау көзделген. Инновациялық даму жолын таңдау себептерінің негізгілері: əлемдегі өнеркəсіптің технологиялық жолмен қарқынды дамуы, əлемде жаһандану процесінің өріс алуы, Қазақстанның БСҰ-на кіру мақсатына байланысты өнеркəсіпті бəсекелестікке дайындау қажеттілігі жəне бəсекеге қабілетті еңселі елу елдің қатарына қосылудағы мақсатқа жету.
Қазақстанның қазiргi таңдағы экономикасында мынадай проблемалар орын алуда: экономиканың шикiзат бағыттылығы; әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi; ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы;өңдеушi өнеркәсiп өнiмдiлiгiнiң төмендiгi; iшкi рынокта (шағын экономика) тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы; өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы; кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалуы; ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстың болмауы; ҒЗТКЖ қаржының аз бөлiнуi; отандық ғылымның нарықтық экономика жағдайларына нашар бейiмделуi және т.б.Индустриалды-инновациялық саясаттың басты мақсаты шикiзаттық бағыттан бас тартуға ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу; ұзақ мерзімді жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдай жасау болып табылады.Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа негiзделген тауарларды, жұмыстар және қызмет көрсетулер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.
Индустриалдық-инновациялық саясатты iске асыру:
- ЖIӨ құрылымындағы өнiмдердi шығарудың үлес салмағын 2015 жылы 46,5 %-тен 50-52 %-ке дейiн ұлғайту;
- ЖIӨ құрылымындағы ғылыми және ғылыми-инновациялық қызметтiң үлес салмағының қызметiн 2000 жылы 0,9 %-тен 2015 жылы 1,5-1,7 %-ке дейiн көтеру;
- ЖIӨ құрылымындағы өңдеу өнеркәсiбiнiң үлесiн 2000 жылы 13,3 %-тен 2015 жылы 12-12,6 %-ке төмендеуiнiң қарқынын баяулату (осы көрсеткiш салыстыру үшiн индустриялық саясатты жүргiзбесе 2015 жылы 10,9 %-тi құрайтын болады);
- Индустриалдық-инновациялық саясатты iске асырмаса, өнеркәсiп өндiрiсiндегi тау-кен салаларының қосылған құн үлесi 2015 жылы 55-56 %, оның ішiнде 2000 жылы 31,0 % және 25,6 % салыстырғанда мұнай өндiру - 50-51 % жетедi.Стратегияны iске асыруды ескере отырып, тау-кен өндiрiсi 45-47 % ғана құрайды. Бұл ретте ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өндiрiстiң үлесi 2000 жылы ЖIӨ 0,1 %-тен 2015 жылы 1-1,4 %-кe дейiн өседi. Бұл ретте күнкөрiстiң төменгi деңгейi, ең аз жалақы және зейнетақы өседi. Ел тұрғындарының нақты ақшалай табысы 2,1-2,4 есе ұлғаяды.Индустриялық-инновациялық саясат Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған мемлекеттiк экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған.Осыған орай ҚР-да Ұлттық инновациялық қор (ҰИҚ) құрылған болатын. ҰИҚ индустриалды-инновациялық дамудың алдағы бес жылда венчурлық және инновациялық инфрақұрылымды дамыту бойынша өз жұмысын жалғастырады. Ұлттық инновациялық жүйені әлемiнiң бiр елiнде де нарық өз еркімен қалыптастырмаған, оның себебі жекеменшік сектор тарапынан бастамашылықтың болмауы және тәуекел етуге бармауы деп атап өту керек. Сондықтан, жүйенiң белсендi қатысушысы (локомотиві) рөлiн атқару, мемлекетке тап болып қалады. Ұлттық инновациялық қор жобаларды дамытудың әртүрлi кезеңдерiнде қаржыландырады: идея мен үлгі жасауынан бастап өндiрiстiң кеңейтуiне дейiн. ҰИҚ-тың қаржыландыруының тетігі – жоба құнынан 49% дейiн үлестiк инвестиция салу. ҰИҚ-тың портфелiнде қазір тоғыз жоба бар.