Трансфертті баға құрудың әдістері Негізгі сөздер
· Транснационалды корпарациялар
Бағалар - Транснационалды корпарациялар (ТНК) мен өзара қатынастағы бөлімшелердің сатып алу- сату -материялды қор жинау опреацияларын Трансфертті деп атаймыз. Әдетте Трансфертті бағалар деп -ТНК-ның басқа аймақтағы, елдегі бағасының өзгеруіне ықпал ждасауын айтамыз.
Трансфертті бағалар ТНК - әхкономикалық саясатын белгілеуде жүзеге асады. Трансфертті бағалардың жоспарлауда құрал ретінде ауылшаруашгылық байланысын, кірісті көрсететін көрсеткіш ретінде пайдаланамыз. Қаржылық жоспарда құрал, есептеу барысында, дәл осы трансфертті бағалар негізгі бөлікті көрсеткіші болып есептеледі. Сонымен қатар, оны компания арасында ресурстарды анықтап, бөлшектеп беруде көп пайда тигізуде.
Трансфертті бағалар ТІЖ басшылығымен спецификалық тапсырмаларды орындап, оларды баға құру былайша бөліп тастайды.
- бөлінуімен, қайта бөлшектеу кірісі, ана мен қызының арасындағы
компания іспеттес.
- кеденнің минимизациясы және қаржылай төлем, бұлар әлемдік
мпаштабта төленеді.
- саяси минимизация, экономикалық және несиелк қателер.
- базардағы көтерілімнің ТНК және бөлімшелер, басқару түрі
шетелдік компаниялар арқылы бөліну.
- жаңа сауда орындары жаулап алу.
- кіріс аударылымы.
- әдейі кірісті төмендету.
Трансфертті баға құру саясчатын анықтау үшін, мына жайыттарды есте ұстайды:
- қатысып жатқан елдің саяси және экономикалық құрылысы.
- қатысып жатқан елдің заңға сай келуі.
- инфляция деңгейінің қатысып жатқан елдің сауда базарына әсер
етуі.
- саяси, экономикалық және несиелік қателікткр.
- қатысып жатқан елдің базарындағы баға деңгейі.
- Валюттік ортаның либерализация деңгейі.
- қатысып жатқан елдің экспартрация (аударылым) тәртібі.
- қатысып жатқан елдің дивидент төлеу тәртәбі. ТІЖ бір саясатты
ұстанады және де бұл маңызды шешімдер талап ететін
мүмкіндікиерге жол ашады.
- Ұлтаралық заңға сай келіп тарнифтік кеден саясатын қолданып, әр
түтрлі елдердегі қаржы салығына байланысты белгіленеді.
- қатысты жатқан елдердің сауда нарық шарттары мен талаптарын ескереді.
- меңгеру шең бернің масштабына, көлеміне сай стратегия жұргізіледі.
Атап айтарлық жайт, тапсырмалар мен функциялар, дәл осы трасфертті бағалардың көмегімен ТНК саясатына сай шешіледі. Трансфертті бағаларды өзгерту, енгізу механизмі де ерекше орынды иеленеді. Басты міндеті жоғарғы бағадағы немесе төмен бағадағы тауарды қызмет көрсеткеніне байланысты жеңілдіктер беру арқылы жүзеге асыру болып табылады.
Жоғары бағадағы тауарын экспортты импортшыға берген жағдайда, импортшы аса кіріспе ие бола алмайтыны хақ. Осылайша , экспортші үлкен кіріспе кенелу рас. Бұл жағдайда экспортшы компания импортшіге административті, басқарушылық, тахникалық, танымдық қызметтерді, сол сияқты потенттер, лицензиялар, "ноу-хоу" мүмкіндіктерін қолданғаны жөн. ТНК кіріс жұргізу саясатын жалпы сомманы салыққа байланысты минималды жетістіктерге жеткізу мақсатында әлемдік масштабта қолданады.
Бұл мемлекеттердегі салықтың көлемін білу арқылы, ТНК саясаты бойынша, кірісті бөлу операциясы жүзеге асады. Осылайша, трансфертті бағалар мемлекеттердің салық жұйесіне байланысты баға құру мүмкіндігін беретіні анықталады.
Бұл тұтрыста, әлемдік масштабтағы салық төлеу соммасы азайтылды. Салықтың төменгі нәтижелерінде экспортші компанияның кірісін ТНК саясаты бойынша, салығы төмен мемлекеттерге бөлінед, осымүмкіндікке орай, экспортші өз мүмкіндіктерін кеңейте алады. Трансфертті бағалар қатысушы, елдің кеден бекетінен аз төлеммен өтуге көмегін береді. Бұған қол жеткізу мүмкіндігі, өте қолайлы, бастысы импорттың келуін азайту болып
табылады. Трансфертті бағалардың тағы бір мүмкіндігі саяси, эканомикалық, несие бағаларын экспортші компания үшін азайтып, минимизацилау. Импорттық тауарларда баға өскен сайын, шығынға бату қаупі жоғары тұтрады. Трансфертті бағалар сауда нарығындағы орталық механизм болып, импортшы мен экспортшы арасында қызмет көрсетеді де, өз шарттарын жаңа немесе қиын сауда орталықтарында жұргізе бастайды. ТНК-ның анықталған филиалы, төмен бағана иеленген жағдайда, конкуренттеріне осы мемлекетте жақсы қызмет жасауына көп мүмкіндік береді. Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін, компания қаржы бөледі, немесе қызмет көрсету түрін өзгертеді.
2. Трансфертті баға құру әдістері.Трансфертті баға құрудың негізгі 5 әдісі бар:
1. Жаратулы трансфертті бағақұру.
2. Нарықтық трансфертті бағақұру.
3. Фактілік трансфертті бағақұру.
4. Келісім-шарттық трансфертті бағақұру.
Жаратулы трансфертті бағақұру- баға шығын есебіне сай қолданылады. Шығын бойынша бағақұрудың 3 негізгі әдісі бар:
- тауардың бірлігіне сай, бөлім бөлу арқылы.
- Толық бөлім бөлу арқылы (трансфертті бағаны құрғанда тауардың
бірлігіне сай бөліп есептейді.)
- Маржиналды шығындарды есептей келе (бұл база бекіткен бағаға
байланысты, ұстіне пайыздық көрсеткіштер қосу баға құру;-өсім,
моржа.).
Шығын бойынша баға құру әдісінің қасиеті оның қарапайымдылығында, ТНК-ге сай мемлекеттердің шарттарын ескере отырып ,белгілі компаниялардың ішкі тәртібіне сай, қатысушы жақтардың шығынын есептей келе, көтерме бағаларын қою арқылы коорпаративті дәстүтрдің ескеруінсіз қойылатын баға болып табылады.
Нарықты трансфертті баға құру- коорпаративтік ішкі саудасына арналған, нарықтық бағаны ескере отырып жасалады. Бұл әдістің қиын жағы, тауарлардың сан түтрлі болуында, және базардағы әртүтрлі мемлекеттерден болған соң валюталардың әрқилы болуында. ТНК-үшін бұл жауапты мәселелердің бірі.
Фактілік трансфертті баға құру- кірістің белгілі бір бөлігі әртүтрлі әтапқа байланысты өзгеріп отырады. Аталған әдіс ТНК бөлімдерінің әр әтаптағы рентабельділігімен қамтамасыз етеді.
Әдістің мүмкіндігі- кірістің әр әтапқа сәйкес көбейіп отыратындығында. Ал кемшілігі әдіс кірісті қатысушы мекемелерге бөліп беру мен әрқайсысына түтсетін норманы тұтрақсыз болуында. ТНК мекемелеріне норманы белгілеудің бірнеше әдістерә бар:
- шығын нормаларына сәйкес.
- Тауардың өтімділігіне байланысты.
Бұл әдіс қолдану барысында қиыншылықтар туындау мүмкін: қай мекемеге қандай норма белгілеу. Көп жағдайда ТНК мекмелері бірдей кіріс жұйесін ала алмайды. Бұның өзі теңсіздікті айнытпай көтсетеді.
- Ұстаным бойынша (шығын бойынша трансфертті баға құру
мәселесіндегідей)
- Еңбек шығындары бойынша (кемшілігіне ТНК мекемелерінің осы
әдіске деген сұраныс ізденістерінің еңбек шығынынан асып кетуінде)
Келісім-шарттық баға құру-бағалар қосушы жақтардың ТНК саясатына сәйкес шарттарымен ұсывныстарын ескере келе жасалады.
Негізгі кемшілігі әдістің жақтарының көзқарастарының қарама қайшылығында, және бұл өзара қате пікірлерді тудырады. Бұдан сақтану үшін, ТНК бірнеше механизмдерді пайдалануы керек.
- Сатушы мекемеге ТНК шеңберінен, тауарды нарық ішінде, өз
компанияларына сай жүзеге асыру.
- Тек компания ішінде емес, сыртқы сауда орындарында да өз бағасын
ТНК мүмкіндігіне сай сатып алушыға жағдай жасау.
- Корпоративті арбитраж.
Келісім-шарт әдісінің тиімділігі, баға құру корпоративтік саудадаға мүмкіндіктері мен жетімділіктерін анық көрсетеді. Кемшілігі ТНК-ның қызмет көрсету ережелерін бұзады. (мекемелердің қауіпті либерализацияға алып келеді, бұл ТНК-ны мақсатсық жұмыс істуге әкеп соғады.)
Аралас трансфертті баға құрУ - әдістердің бірнешеуінің бірге қолданған жайында жүзеге асады. Мысалға, төменгі шекараны шығын бойынша трансфертті баға құру әдісі арқылы белгілесе, жоғарғысын - нарықтық трансфертті баға құру бойынша анықтайды. Осыдан кейін ТНК-ның мақсатымен тапсырмаларын салыстыра келе, тиімді бір бағана белгілейді. Студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар.
1. Трансфертті бағаның бар болуы.
2. Трансфертті баға құрудың мүмкіндіктері.
15-тақырып. Баға құрудың әлемдік тәжірибиесіндегі реформалары
Лекцияның мазмұны
Көтерме және сатылу бағаларының өсу төлеміне орай АҚШ-ң ішкі нарығыда 70-ші жылдары инфиляцияның күрт көбейюіне байланысты, бағаны тұтрақтандыру әдісін пайдалану қажеттілігі туды. 1971 жылдың тамыз айында Р.Никсонның ұсынысы бойынша тбағаны қадағалау орталығы ашылды. Бағаны тікелей қадағалау нәтижесінде АҚШ эканомикасының тұтрақтануына жол ашылды. Алайда, біраздан соң бұл методтың кері нәтижелері өз бойын шығарды. Тым қадағалаудың әсерінен, капиталдың көптеп келуі тоқтатылып, инвестиция саясаты әлсіреді. 1974 жылы АҚШ -та иенге тікелей қадағалау жұргізіле бастады.
Қазіргі таңца, американдық администрация төлеу, жанама қадағалаудың пайдалануын қамтамасыз етеді. Жанама қадағалаудың негізгі бағыттарының баға құруы:
ақшалай-несие рестрикционды саясаты, өлшем дәрежелерін қадағалау арқылы федералды резервті жұйені өзгерту.
Федералды тауарды сатып алу мен қызмет көрсетуді үлғайту.
Мемлекеттік бюджеттегі дифицитті қысқарту. Рационалды салық саясаты.
Тікелей мемлекеттік қадағалау жоғары монополия жетістігіне сай АҚШ-та тек бағаның 5-тен 10 % дейінгі баға қадағалаудан өтеді.
Францияда тікелей қадағалау бағаның ауылшаруашылық тауарына газ, әлектроәнергия, тассымал қызметтеріне сондай-ақ конкуренттік жұмыстағы бағасына жүзеге асады. Франция өндірісі дамыған елдердің бірі болып саналады, себебі бұл мемлекетте ұзақ уақыт бойы баға қатал қадағалауалайда бұл жұйе мемлекет күткендей жақсы жетістіктерге әкеп соқтырмады, яғни үмітін ақтамады.
Бұндай қадағалау нарықтағы бағаны нақты етпейді, өндірістің көлемін көбейтпейді, конкурентция, нарықтың мобилді еңбекқорлығын, нарық тауары мен қызмет көрсетуді баяулатады. 1973 жылдан бастап, мемлекет өндірістік тауар бағасына либерализация орнатады. Осы уақытта конкуренттік баға туралы шешімге қол қойылады, мұнда «ұсынылған баға» немесе «минималды баға» деп аталатын келісім-шарт халық ұсынысындағы тауарға қатысты өз ережелерін бекітті.
Ал қазіргі таңда Францияда үш мыңнан астам, бағаны мемлекеттік қадағалау орталықтары жұмыс істейді. Олардың негізгі міндеттері -мемлекеттік ішкі саудаға байланысты бағаға тәртіп орнату. Қазіргі әтапта Францияда 20 % - бағаның түрі мемлекеттің қадағалауында болса 80 % -еркін баға құру жұйесінде.
Бағаны қадағалау мемлекеттің негізгі құралы болып табылады, осылайша ауыл шаруашылық тауарына, фермерлердің кірісіне, жұмысшылардың өрдірістігін бақылайды. Бұл бағалар 90 %-дейін қадағаланады. Мемлекет деп осындай метод арқылы жанама әсер етіп, басқа өндірістердің жақсы дамуына кедергі жасайды.
Бағаны қадағалауда Мемлекеттік құрылым жұмысмен қаржы және финанс министрлігінің, конкурентік департамент айралысады.
Бағаны қадағалау тәжірбиесі Жапонияда өте қызықты. Мұнда мемлекет жоғары бағаларды орната алмайды. Бұл жөнінде ережелер жұргізілген. Осы ереже бойынша, көлемі 30 млрд. иеннен жоғары келетін өнімге бұл ереже жарамсыз болып табылады. Мемлекет күрішке, етке, бидайға және сұтті тағамдардың бағасын қадағалайды. Шындығында, бағалардың 20 %-ғана қадағаланады.бұл жөнінде антимониполды заңца (1947 жылы) мемлекет тарихында өз орнын тапты.
Баға құрудың негізгі қатынасы сұраныс пен ұсынысқа байланысты. Бағаны қадағалаудың кеңсесі меңгеру орталығы бар. 1973 жылы осы орган мемлекеттік баға құру қиыншылығын шеше бастады. Даму шеңберіне мыналар кіреді:
Антимонополды заңдылықты қадағалау. Сұраныстың тенденцияларын зерттеу, ұсыныс, баға құру. Бағаны ұстап қалу, ұсынысты қажетті деңгейде және заңға сай баға мен конкуренттерге фискалды және финанс саясатын дұрыс жұргізу.
Швецияда бағаны қадағалауды арнайы мемлекеттік бағаны орталықтандыру органы жұргізеді. Бұған министірлік жауапты болады. Занды қадағалау туралы бірнеше заңдар қабылданған.кедендік салық түрінде импорттың бағасына тікелей әсерін тигізеді. Швецияда ауыл шаруашылық субсидиялары осы еределерді ұстанғанына байланысты, өзіндік жетістіктерге қол жеткізуде.
Австралияда мемлекеттік қадағалау 1976 жылы бекітілген баға туралы заңға, 1998 жылы бекітілген картельдер туралы заңға сай жүзеге асады. Ал, 1985 жылы Антидемпингтік заң мемлекеттің бағаның тек 10 % қадағалауына рұқсат береді.
Парламент бағаны темекі тауарына, тұтзға, почталық қорға, телефонға, телеграфты және теміржол тарифтеріне бекітеді. Қаржы министрлігі бағаны спиртік сусындарға орнатады.
Австралияның экономика министрі баганы өзгертуге тауарндың шыққан уақытынан 6 айға дейін құдығы бар. Осылайша экономикалық мүмкіндіктерді шектей келе, мемлекет өз бағаларын халыққа ыңғайлы дәрежеде ұсынуға тырысады, және бұл жолда көп жетістіктерге жетуде. Бағаны сұраныс өлшеміне сай қоюын, мемлекеттік органдар жақсы, өте текстильді мәлімет қорын енгізуде.
Швецарияда тауардың бағасы мемлекет субсидиясын қорғау арқылы қадағаланады. Швецарияда бағаны қадағалау орталығы федералды ведомство болып табылады. Бағаны қадағалау күрделі жүзеге асады.
Осылайша, шетелдік бағаны құру, қадағалау тәжірбиелері бізге үлкен сабақ береді, яғни маркетинг саласында дұрыс еңбек ету заңдылық тенденцияларын әр мемлекетке механизм формаларын береді.