Бап. Ереуілге қатысуға немесе ереуілге қатысудан бас тартуға мәжбүрлеу
1. Ереуілге қатысуга немесе заңды ереуілге қатысудан бас тартуга мәжбүрлеу -
2. Адам өзінің қызмет бабын пайдалана отырып жасаган не күш қолдану немесе күш қолдану қатерін төндіру арқылы жасалған дәл сол іс-әрекет -
Қылмыстық қүқық бүзушылықтың кодекстегі Бұл бап мүлдем жаңа норма болып табылады. Қылмыстық қүдық бұзушылықтың тікелей объектісі заңмен белгіленген азаматтардың ереуілге қатысу немесе қатысудан бас тарту қү_қығы.
Қылмыстық қүқық бұзушылықтың қосымша тікелей объектісі азаматтардың өмірі, денсаулығы, адамгершілігі.
Қылмыстық құқық бұзушылықтың жәбірленушісі - ереуілге мэжбүрлеу арқылы қатысқан немесе соған қатысудан бас тартқан адам.
Қылмыстық құкық бұзушылық объективтік жағынан адамның басқа біреуді ереуілге қатысуға немесе ереуілге қатысудан бас тартуға мэжбүрлеу немесе өз қызмет бабын пай-даланып не күш көрсету немесе оны қолданамын деп қорқыту арқылы ереуілге қатысуға немесе заңды ереуілге қатысудан бас тартуға мәжбүрлеуі арқылы жүзеге асырылады (ҚК-тің 157-бабы 2-бөлігіне).
Қылмыстық құқық бүзушылықтың істелу тэсілі - күш көрсету немесе оны қолданамын деп қорқыту арқылы ереуілге қатысуға немесе заңды ереуілге қатысудан бас тартқызуға мэжбүрлеу болып табылады. Мәжбүрлеудің түсінігі Қылмыстық кодекстің 155-бабында толық беріледі. Мүлдай мэжбүрлеу лауазым адамы немесе жай адамдардың тарапынан орын алуы мүмкін. Ереуіл өткізу арнаулы нормативтік-құқықтық актімен реттеледі. Яғни Қылмыстық кодекстің 157-бабы бланкеттік диспозицияға негізделген. Қылмыстық құқық бүзушылық формальдық құрамға жатады және ол заңның диспозициясында көрсетілген эрекеттердің біреуін істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Қылмыстық қүдық бүзушылық субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстық қүдық бұзушылықтың мақсаты - заңсыз ереуілге қатысуға немесе заңды ереуілге қатысудан бас тартуға мэжбүрлеу.
Қылмыстық құқық бұзушылықтың субъектісі - 16-ға толған жай немесе арнаулы субъект (лауазымды адам).
Бап. Жумыскерлер өкілдерінің заңды қызметіне кедергі жасау
Жүмыскерлер өкілдерінің заңды қызметіне лауазымды адамның өзінің қызмет бабын пайдалана отырып кедергі жасауы, сол сияқты олардың заңды қызметіне лауазымды адамның өзінің қызмет бабын пайдалана отырып жасаган, олардың қуқықтары мен заңды мүдделерін елеулі түрде бүзуга әкеп соққан араласуы -
Қылмыстық кодекске бү_л бап алғаш рет 2007 жылғы 15 мамырда енгізілді. Қылмыстық құқық бұзушылықтың тікелей объектісі заңмен белгіленген қызметкерлер өкілдіктерін реттейтін қоғамдық қатынастар, қосымша тікелей объект — қызметкерлердің ар-намысы, адамгершілігі.
Қылмыстық құкық бүзушылық объективтік жағының қызметкерлер өкілдерінің заңды қызметіне лауазымды адамнан қызмет бабын пайдаланып, кедергі келтіруі, сол сияқты олардың қүқықтары мен заңцы мүдделерін елеулі түрде бүзуға экеп соққан лауазымды адамның өзінің қызмет бабын пайдалана отырып заңды қызметіне араласуы арқылы жүзеге асырылады.
Жұмыскерлер өкілдігі заңмен, нормативтік-құқықтық заңнамалармен белгіленеді, оларды жүзеге асыруға лауазымды тұлғаның қызмет бабын пайдаланып кедергі келтіруі немесе олардың занды кызметіне негізсіз араласуы, нэтижесінде лауазым адамының осындай теріс іс-әрекетінен жұмыскер мүддесіне елеулі зиян келтірілсе іс-эрекет ҚК-тің 154-бабында көрсетілген қылмыстық құкық бұзушылық қүрамына жатады.
Қылмыстык күдық бұзушылық субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады. Қылмыстық кұкық бұзушылык ниет әртүрлі (пайдакүнемдік, жек көрушілік, күншілдік т.б.) болады.
Қылмыстық құқық бұзушылық субъектісі - арнаулы қызмет бабын пайдаланған лау-азымды түлға. Лауазымды тұлғаның түсінігі ҚК-тің 3-бабының 26-тармағында берілген.
3. Адамның және азаматтың әлеуметтік-экономикалық қүкыктары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар
Бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын бузу
Жұмыскермен еңбек шартын заңсыз тоңтату не соттың жұмысқа қайта орна-ластыру туралы шешімін орындамау, сол сияқты Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын азаматтың қүқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соққан өзге де бұзу
2. Әйелмен оның жүктілігі себебі бойынша еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тар-ту немесе онымен еңбек шартын негізсіз тоқтату немесе үш жасқа дейінгі балалары бар әйелмен осы себептер бойынша еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту немесе онымен еңбек шартын негізсіз тоқтату, сол сияқты мүгедекпен оның мүгедектігі себебі бойынша не кәмелетке толмаған адаммен оның кәмелетке толмагандыгы себебі бойын-ша еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту немесе еңбек шартын негізсіз тоқтату -
3.Басқару функцияларын орындайтын адамның ақшаны өзге мақсаттарға пайдала-нуына байланысты жалақының толың көлемде және белгіленген мерзімде төленуін бір-неше рет кідіртуі-
Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабына сэйкес Республика азаматының еңбек ету бостандығына, қызмет пен кэсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар, сол эрбір адамның дербес өндіруші ретінде немесе еңбек шарты бойынша өз қалауына, қабілетіне жэне арнаулы даярлығына сэйкес еркін еңбек етуге мүмкіндік алу құқығын қамтиды. Еңбек шартының еркіндігіне кепілдік беріледі. Сондай-ақ осы бапта көрсетілгеніндей Республика азаматының қауіпсіздік жэне тазалық талаптарына сай ке-летін еңбек жағдайына, сондай-ақ жұмыссыздықтан элеуметтік қорғалуға құқы бар. Кон-ституцияда бекітілген осы кепілдіктерді жүзеге асыруға қылмыстык заңның атқаратын маңызы бар. Қылмыстық заң Қазакстан Республикасындағы «Еңбек туралы» 1999 жылы 10 желтоқсанда қабылданған заңды жэне еңбек қорғау ережелерін бұзғандық үшін арнау-лы баптар бойынша жауаптылық белгілеген. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде жү-мыскерді жеке пиғылмен жүмыстан заңыз босату, соттың жү_мысты қайта қалпына келтіру туралы шешімін орындамау, сондай-ақ азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келуіне экеп соққан еңбек туралы заңдарды өзге де бүзу үшін жауаптылық көзделген (152-баптың 1-тармағы).
Қылмыстық қүқық бұзушылыктың объектісі болып азаматтардың еңбек қүқығын бүзу болып табылады. Объективтік жағынан алғанда еңбек жөніндегі заңды бүзу эрекет немесе эрекетсіздік арқылы жасалады. Қылмыстық қү_қық бұзушылықтың кодекстің осы 152-бабында еңбек туралы зандарды елеулі бұзудың мынадай үлгі тізбегін көрсетіп отыр:
1. Жү-мыскермен еңбек шартын заңсыз тоқтату. Заңда көрсетілген негіздерден тысқары жағдайда қызметкерді жү_мыстан шығару заңсыз болып табылады. Егер лауазымды адам заңсыз, жүмыстан шығаруға негіз болмаса да өз жеке басының мүддесін көздеу ниеті-мен өзін сынағаны үшін кекшілдікпен, өзара үрыс-керістің салдарынан, босаған жүмыс орнына өз танысын немесе туысын орналастыру мақсатын көздеп, адамды жүмыстан шығарса қылмысты жауаптылыққа тартылады.
2. Жүмысты қайта қалпына келтіру туралы соттың шешімін орындамауы. Яғни кінэлі адам қылмысты түрде эрекетсіздік жасап, соггың қайтадан жұмысқа алу туралы занды күшіне енген шешімін орындамайды. Бұл жерде қылмыстық қүқық бүзушылық екі бір-дей объектіге: еңбек құқына және эділсоттылық мүддесіне қол сүғады.
3. Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңнамасын өзге де бұзу деп еңбекке дүрыс ақы төлемеуді, жұмыс уақытының ұзақтығын дұрыс сақтамау, демалыс беруден бас тарту, жүмысқа алудан негізсіз бас тарту, жекелеген қызметкерге заңды белгіленген жеңілдіктерді қолданудан бас тарту, тағы осы сияқты эрекеттер жатады.
Жоғарыда көрсетілген еңбек туралы зандарды бұзу - қызметкерді жеке пиғылмен жүмыстан заңсыз босату; жүмысты қалпына келтіру туралы соттың шешімін орындамау; еңбек туралы заңды өзге де бүзу эрекеттері мен әрекетсіздігінен азаматтардың қүқықтары мен завды мүдделеріне елеулі зиян келтірілуі қажет. Елеулі зиян болғанда ғана іс-эрекет қылмыстық құқық бұзушылык қатарына жатады. Елеулі зиянның мөлшерін сот-тергеу органдары нақты жағдайларға карап отырып анықтайды. Әдетте елеулі зиянға - адамның елеулі мөлшерде материалдық, моральдық зардап шегуі, ұзақ уақыт, негізсіз жүмыссыз қалуы, денсаулығына зиян келтірілуі т.с.с. жатады.
Қылмыстық қүқық бұзушылық қүрамы материалдық. Еңбек туралы заңдарды бүзу нэтижесінен заңда белгіленген зардап орын алғанда ғана қылмыс аяқталған деп табы-лады. Субъективтік жағынан Бұл қылмыс қасақаналықпен жасалады. Кінэлі адам өзінің әрекетімен еңбек жөніндегі заңды өрескел бүзғанын сезеді жэне осыны тілеп істейді. Бұл жерде қылмыстық ниет эр түрлі (мысалы, сынағаны үшін кектену, осы орынға өзіне қажетті адамды орналастыру т.б.) болуы мүмкін. Қылмыстық құқық бүзушылық субъек-тісі болып тек қана мемлекеттік немесе мемлекеттік емес аппаратқа жүмысқа алу немесе жүмыстан шығару қү_кы бар лауазымды адамдар танылады.
Әйелмен оның жүктілігі себебі бойынша еңбек шартын жасаудан негізсіз бас тарту немесе онымен еңбек шартын негізсіз тоқтату немесе үш жасқа дейінгі баласы бар эйелді нақ сол себеппен жүмысқа кабылдаудан негізсіз бас тарту немесе жүмыстан босату, сондай-ақ мүгедек адамды оның мүгедектігі үшін кэмелетке толмағанды оның кэмелетке толмағандығы себепті жүмысқа қабылдаудан негізсіз бас тарту немесе негізсіз жу_мыстан босату - осы қылмыстың ауырлататын түріне жатады (152-баптың 2-тармағы). Бұл жерде қылмыстың жэбірленушісі - жүкті эйел немесе үш жасқа дейінгі баласы бар эйел немесе мүгедектермен кэмелетке толмағандар болады.
Объективтік жағынан кылмыстык құкық бұзушылық занда көрсетілген адамдарды: 1) жріысқа қабылдаудан негізсіз бас тарту; 2) немесе негізсіз жұмыстан босату арқылы көрініс табады. Қылмыстық құқық бұзушылық осы эрекеттердің біреуін жасаған сэттен бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс кұрамы формальдық. Субъективтік жағынан қылмыстық құқық бұзушылық тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінэлі адам екіқабат немесе үш жасқа дейінгі баласы бар эйелді, мүгедек адамды кэмелетке толмағандарды негізсіз жұмысқа алудан бас тартады немесе осы адамдарды негізсіз жұмыстан босата-тынын сезеді жэне соны жүзеге асыруды тілейді.
Қылмыстық құқық бұзушылық ниет - мұндай адамдарға заңда белгіленген жеңілдіктер мен артықшылықтарды бергісі келмеу т.б. жатады.
Қылмыстық құқық бұзушылықтың субъектісі арнаулы — жұмысқа алу немесе одан босатуға кұқығы бар лауазымды адамдар (меншік нысанына қарамастан).
Қылмыстық құқық бұзушылықтың кодекстің 152-бабының 3-тармағында басқару қызметін атқарушы адамның ақша қаражатын өзге мақсаттарға пайдаланумен байланы-сты жалақының толық көлемінде жэне белгіленген мерзімде төленуін бірнеше рет кідір-туі үшін жауаптылық белгіленген. Ақша қаражатын өз мақсатына пайдалануына байла-нысты заңда белгіленген мерзімнен екі немесе одан көп рет жалақыны беруді себепсіз кідіртуді бірнеше кідірту деп айтамыз. Қылмыстық құқык бұзушылықтың субъектісі басқару қызметін атқаратын лауазымды адамдар (меншік нысанына қарамастан).